Θύελλα αντιδράσεων έχει προκληθεί στην Ελλάδα από τη διάταξη που επιτρέπει μακρόχρονο δανεισμό αρχαιοτήτων: Η διάταξη , αν τελικά υπερψηφιστεί, προχωράει σε μακρόχρονη εξαγωγή αρχαιοτήτων από τα μουσεία της Ελλάδας, διασπά την ακεραιότητα μουσειακών συλλογών και αντιμετωπίζει τις αρχαιότητες και τα έργα τέχνης ως απλά εξαγώγιμα προϊόντα.
Παράλληλα, σύμφωνα με τους επικριτές, στερεί τη δυνατότητα της ακαδημαϊκής έρευνας διότι τα μουσεία αποτελούν και κιβωτούς έρευνας, αλλά και από τουλάχιστον μια γενιά Ελλήνων και δεκάδες εκατομμύρια επισκέπτες της Ελλάδας να θαυμάσουν τα μνημεία στη χώρα που τα γέννησε. Ταυτόχρονα στερεί έσοδα από τον κουμπαρά του υπουργείου, δηλαδή του ελληνικού κράτους. Από όποια πλευρά και αν το εξετάσει κανείς, πρόκειται για έναν πρωτοφανή τρόπο διαχείρισης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Η συγκεκριμένη διάταξη εντάχθηκε στο νομοσχέδιο με πρόσχημα να διευκολυνθεί το Μουσείο Μπενάκη, του οποίου δεν αμφισβητείται η σημαντική προσφορά, ώστε να ιδρύσει παράρτημα στη Μελβούρνη, όπως ζητούν ομογενείς. Και παράλληλα να ενισχυθεί από εκθέματα που ανήκουν κατά κυριότητα και κατά χρήση στο Ελληνικό Δημόσιο.
Μετά τα πυρά που δέχτηκε εντός και εκτός Βουλής, η υπουργός Πολιτισμού αναγκάστηκε να περιορίσει τον χρόνο δανεισμού από τον ένα αιώνα που προβλεπόταν αρχικά (50 χρόνια με δικαίωμα ανανέωσης για άλλα 50) σε μισό αιώνα (25 χρόνια με δικαίωμα ανανέωση για άλλα 25).
Ακόμα πιο προκλητική γίνεται η συγκεκριμένη διάταξη όταν στον ισχύοντα αρχαιολογικό νόμο προβλέπεται μακροχρόνιος δανεισμός αρχαιοτήτων, με όριο τα 5 χρόνια και δικαίωμα ανανέωσης. Πολλώ δε μάλλον όταν το βασικό επιχείρημα που προβάλλεται είναι η προώθηση και προβολή του ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό, όταν ακόμα και αυτή όχι απλώς προβλέπεται, αλλά υλοποιείται συστηματικά με την πραγματοποίηση περιοδικών εκθέσεων.
Ποιος εμπόδισε άραγε την προβολή του ελληνικού πολιτισμού μέσω περιοδικών εκθέσεων όπως η περίφημη «Οι Έλληνες» στις ΗΠΑ και τον Καναδά, «Ταξίδι στη χώρα των αθανάτων – 4.000 χρόνια ελληνικών θησαυρών» στην Ιαπωνία και άλλες εξίσου σημαντικές στη Ρωσία, την Κίνα κ.ά., που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία μόνο χρόνια;
Ονομαστική ψηφοφορία για τον δανεισμό
Η εισηγήτρια του ΣΥΡΙΖΑ Ραλλία Χρηστίδου επανέλαβε ότι το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης θα ζητήσει ονομαστική ψηφοφορία για τη διάταξη με την οποία αυξάνεται στα 25 χρόνια ο χρόνος δανεισμού πολιτιστικών θησαυρών στο εξωτερικό. Επισήμανε δε ότι η συγκεκριμένη ρύθμιση έχει «γενική νομική ισχύ» και «ανοίγει την πόρτα για άλλες διαπραγματεύσεις στο μέλλον που δεν θέλουμε ούτε να τις διανοηθούμε».
«Χαρίζουμε ελληνικές αρχαιότητες σε μουσεία και ιδρύματα του εξωτερικού σαν φτωχοί συγγενείς» τόνισε η Σ. Αναγνωστοπούλου.
Η ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ
Υπάρχει, βέβαια και η άλλη πλευρά. Πρώτον τα καλά νέα είναι πως το Μουσείο Μπενάκη υπάρχει δυνατότητα να αποκτήσει παράρτημα στη Μελβούρνη, όπως έγραψε πρόσφατα ο «Νέος Κόσμος» χωρίς να ξοδέψει ούτε λεπτό του ευρώ.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, αντιτίθενται σε αυτό, από φόβο πως η συγκεκριμένη διάταξη νόμου που θα επιτρέψει σε αυτό το όνειρο να γίνει πραγματικότητα, ίσως σημάνει ακόμα και την εξαγωγή… του Ηνιόχου των Δελφών για πενήντα χρόνια!
Το θέμα έχει ως εξής. Το νομοσχέδιο του υπουργείου Πολιτισμού για το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων διάταξη για δυνατότητα εξαγωγής αρχαιοτήτων με όλους τους (υποχρεωτικούς) τρόπους που ορίζει ο αρχαιολογικός νόμος, όχι όμως για πέντε χρόνια, όπως αυτός προβλέπει, αλλά για 50. Κατά τη συζήτηση στην επιτροπή μορφωτικών υποθέσεων τις τελευταίες ημέρες, η πρόεδρος του Μουσείου Ειρήνη Γερουλάνου εξήγησε πως το Μουσείο Μπενάκη θα ωφεληθεί από μια τέτοια διάταξη, για να δημιουργήσει ένα παράρτημα στην Αυστραλία.
«Το Μουσείο Μπενάκη από το 2014 έχει μια πάρα πολύ στενή συνεργασία με το Ελληνικό Μουσείο στη Μελβούρνη, όπου το Ελληνικό Μουσείο της Μελβούρνης δεν έχει δικές του συλλογές και ζητήθηκε από το Μουσείο Μπενάκη τότε να του δανείσει γύρω στα περίπου 200 αντικείμενα από όλες τις περιόδους της ελληνικής ιστορίας και τέχνης, ώστε να δημιουργηθεί εκεί ένα ελληνικό μουσείο» είπε η κα Γερουλάνου και εξήγησε πως τα αντικείμενα θα προέρχονται από τις αποθήκες του Μπενάκη στην Ελλάδα, ή από την κινεζική συλλογή, που δεν έχει εκτεθεί (προφανώς διότι δεν υπάρχει χώρος).
Το Ελληνικό Μουσείο χρηματοδοτείται, κυρίως, από Έλληνες της Αυστραλίας (την οικογένεια Σταμούλη και διάφορους χορηγούς) και έχει σαν κύριο στόχο τη μεγάλη ελληνική ομογένεια της Μελβούρνης.
Επειδή «η συνεργασία πήγε πάρα πολύ καλά» όπως είπε η πρόεδρος του Μπενάκη «και την υποδέχθηκε πολύ ζεστά, τόσο η ομογένεια όσο και η κοινωνία της Μελβούρνης, υπήρξε η πρόταση, εκ μέρους της αυστραλιανής πλευράς, να προχωρήσουμε σε μια επέκταση της συνεργασίας. Για το λόγο αυτό, όπως γράψαμε στο «Νέο Κόσμο» βρέθηκε το κτίριο, το οποίο είναι το παλιό υποθηκοφυλακείο. Είναι ένα πολύ παλιό και πολύ ωραίο κτίριο, στο κέντρο της Μελβούρνης, που είναι διατηρητέο και –ας πούμε- μνημείο για την πόλη, το οποίο έχει εγκαταλειφθεί, επειδή πλέον το υποθηκοφυλακείο είναι μόνο σε ηλεκτρονική μορφή και όχι σε πραγματική μορφή.»
Τότε, μια επενδυτική εταιρεία σκέφτηκε να οικοδομήσει μια προσθήκη, στην πίσω πλευρά του κτιρίου, αλλά για την αδειοδότηση χρειάστηκε να δεσμευτούν ότι το μπροστινό κομμάτι –δηλαδή, το παλιό κομμάτι του κτιρίου- θα χρησιμοποιηθεί για έναν κοινωφελή σκοπό. Και έτσι, όπως ανέφερε η κα Γερουλάνου, «πλησίασαν το Ελληνικό Μουσείο της Μελβούρνης και μας ζήτησαν να δημιουργήσουμε, εκεί, ένα Μουσείο Μπενάκη, όχι όμως μόνο με τις ελληνικές συλλογές, αλλά με συλλογές από όλα τα τμήματα του Μουσείου Μπενάκη, το οποίο έχει, όπως ξέρετε, και ισλαμικές συλλογές, συλλογές κινεζικής κεραμικής, προκολομβιανές συλλογές και άλλα πολλά πράγματα.»
Το πρόβλημα, κατά την ομιλήτρια, «προκύπτει από τη στιγμή που οι επενδυτές αυτοί θα πρέπει να βάλουν πάρα πολλά χρήματα και να επενδύσουν μεγάλα ποσά για τη δημιουργία αυτού του Κέντρου, με αποτέλεσμα να ζητούν -και δικαίως, κατά τη δική μας άποψη- την παράταση του χρόνου δανεισμού. Όπως ξέρουμε, είναι πέντε συν πέντε χρόνια αυτό που επιτρέπει ο αρχαιολογικός νόμος. Με αυτές τις διατάξεις έφυγαν τα πράγματα, που είναι τώρα στη Μελβούρνη, και διανύουμε τη δεύτερη 5ετία.»
Τα πέντε χρόνια προφανώς και δεν αρκούν, οπότε πρέπει να επεκταθεί το χρονικό περιθώριο με νόμο, καθώς ό,τι προβλέπεται ως τώρα είναι η πενταετία. Επιπροσθέτως ας σημειώσουμε πως το κτίριο αυτό είναι ακριβώς απέναντι από το Πανεπιστήμιο της Βικτώρια, το οποίο Πανεπιστήμιο έχει δώσει πάρα πολύ μεγάλη έμφαση στην πολυπολιτισμική καταγωγή των φοιτητών. Άρα, είναι και μια δική τους παράκληση να έχει αυτό το νέο Μουσείο, που θα δημιουργηθεί, συλλογές από όλον τον κόσμο.
«Εμείς, βέβαια, καταλαβαίνετε ότι αυτό το υποδεχθήκαμε με πάρα πολύ χαρά, γιατί εγώ δεν μπορώ να φανταστώ έναν καλύτερο τρόπο να εκπροσωπηθεί η Ελλάδα, σε μία πόλη που έχει τόσα Έλληνες και ενδιαφέρεται πολύ για τα ελληνικά πράγματα, για την ελληνική τέχνη και για τα ελληνικά δεδομένα» σημείωσε η πρόεδρος του Μουσείου. Και τόνισε πως οι όροι του δανεισμού «είναι προφανώς στο χέρι του ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού, της ελληνικής πλευράς, να οριστούν. Όπως, όμως, ξέρουμε όλοι, έτσι κι αλλιώς, οι όροι δανεισμού των αντικειμένων, για οποιαδήποτε έκθεση, έστω και για να πάνε τα αντικείμενα από το Μουσείο στη Βουλή, για παράδειγμα, για μια έκθεση, είναι αυστηροί και σαφείς.»
Εδώ οι βουλευτές της αντιπολίτευσης, με ελάχιστες εξαιρέσεις, και ιδίως οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ πήραν τη ρομφαία .
Αν και η κυβέρνηση δια της υπουργού Λίνας Μενδώνη δέχτηκε την ελάττωση του χρονικού διαστήματος από 50 συν 50 χρόνια σε 25 συν 25, επέμειναν πως το χρονικό διάστημα είναι μεγάλο και πως υπάρχει κίνδυνος να βρεθούν οι αρχαιότητες της Ελλάδας μόνιμα στο εξωτερικό.
Στις συνεδριάσεις ακούστηκαν μέχρι και παράλογα πράγματα, όπως το ότι με μια τέτοια διάταξη θα… νομιμοποιήσουμε το Βρετανικό Μουσείο, που παρακρατά παρανόμως τα γλυπτά του Παρθενώνα, κλεμμένα, πάντως, από τον Έλγιν και ουδόλως εξαγμένα από την Ελλάδα με οποιαδήποτε κρατική πράξη (ακόμα και των τότε κατακτητών, των Οθωμανών). Αλήθεια, αν ποτέ η Μεγάλη Βρετανία αποφασίσει να μας τα επιστρέψει έναντι δανεισμού αρχαιοτήτων μας, τι θα πει η Ελλάδα; Πάρτε μερικές αρχαιολογικές εκθέσεις για πέντε χρόνια; Δεν θέλει και πολύ μυαλό για να σκεφτεί κανείς πως ο μακροχρόνιος δανεισμός θα εφαρμοστεί και σε αυτή την περίπτωση. Και πως εφόσον η Ελλάδα αγωνίζεται τόσα χρόνια για την (δίκαιη) επιστροφή, θα πρέπει να είναι έτοιμη και από πλευράς νόμων. Άλλοι βουλευτές διερρήγνυαν τα ιμάτιά τους διαμαρτυρόμενοι, επειδή, δήθεν, θα αδειάσουν τα ελληνικά μουσεία. Ενώ είναι προφανές πως τα λεγόμενα «αμετακίνητα» έργα, ακόμα και αν δεν έχουν χαρακτηριστεί επίσημα ως τέτοια, δεν πρόκειται ποτέ να μεταφερθούν ούτε εντός Ελλάδας, όπως ακριβώς συμβαίνει μέχρι τώρα. Και επίσης είναι σαφές ότι τα εκθέματα θα βγουν κυρίως από τις αποθήκες των μουσείων, όπου υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες άλλα.
Ο ΣΥΡΙΖΑ μιλούσε και για «Ελλαδοπωλείο» χωρίς να κάνει τον κόπο να συμβουλευθεί τον αρχαιολογικό νόμο, έναν από τους αυστηρότερους και ορθότερους παγκοσμίως. Ο αρχαιολογικός νόμος θέτει τις προϋποθέσεις για άδειες προσωρινής εξαγωγής αρχαιοτήτων στο εξωτερικό και τεράστιες δικλείδες ασφαλείας ώστε καμιά κυβέρνηση να μη μπορεί να κάνει ό,τι θέλει. Οι παρουσιάσεις αρχαιοτήτων μας στο εξωτερικό αποβαίνει πάντοτε υπέρ της χώρας και αποτελεί στοιχείο εξωστρεφούς πολιτικής το να οργανώνονται τέτοιες εκθέσεις. Αντιθέτως, το να καταγγέλεις ότι αν οι αρχαιότητες (από τις αποθήκες των μουσείων μας, κυρίως) μείνουν παραπάνω στο εξωτερικό σημαίνει ότι ξεπουλιόνται και ότι δεν θα επιστραφούν ποτέ, είναι το άκρον άωτον της εσωστρέφειας και της μιζέριας.
Βουλή: Παρέμβαση Παπανδρέου για τον δανεισμό μουσειακών συλλογών
Παρέμβαση στην Ολομέλεια της Βουλής για το νομοσχέδιο του υπουργείου Πολιτισμού που αφορά την λειτουργία των μουσείων έκανε ο κ. Γιώργος Παπανδρέου.
Ο πρώην πρωθυπουργός υπερασπίστηκε την ρύθμιση που προβλέπει μακροχρόνιο δανεισμό, εως και 50 έτη, μουσειακών συλλογών τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι στις αποθήκες των ελληνικών μουσείων βρίσκονται χιλιάδες αντικείμενα μεγάλης πολιτιστικής αξίας. Αίσθηση μάλιστα προκάλεσε το γεγονός ότι η ομιλία του πρώην πρωθυπουργού χειροκροτήθηκε και από παριστάμενους βουλευτές της ΝΔ ενώ κατά κατά της επίμαχης ρύθμισης έχει τοποθετηθεί ο ΣΥΡΙΖΑ.
«Ως υπουργός Πολιτισμού στα νιάτα μου αλλά και ως πρωθυπουργός επισκέφθηκα πολλές φορές όλα τα μουσεία. Στις αποθήκες του αρχαιολογικού μουσείου υπάρχουν άπειρα αρχαιολογικά ευρήματα. Αυτά δεν θα τα δει όχι μόνο ο Έλληνας ή ο τουρίστας αλλά ούτε το φως του ήλιου σε 100 – 200 χρόνια. Άρα αντί να βρίσκονται στις αποθήκες θα είναι πολύ μεγάλη προσφορά στην πατρίδα και τον ελληνισμό να λάμψουν σε άλλα μουσεία μεταδίδοντας το πνεύμα του ελληνισμού και της αρχαίας Ελλάδας σε άλλους λαούς» είπε χαρακτηριστικά ο κ. Παπανδρέου.
Παράλληλα, τόνισε ότι η υπό ψήφιση ρύθμιση θα συμβάλει στον αγώνα της χώρας για επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο.
Ανέφερε ότι ένα από τα βασικά επιχειρήματα της σχετικής πρωτοβουλίας του Ζυλ Ντασέν ήταν η επιστροφή των Μαρμάρων με παράλληλη θεσμική συμφωνία δανεισμού άλλων αρχαιοτήτων.
«Και εγώ είχε προωθήσει την συγκεκριμένη αντίληψη. Με το άρθρο αυτό ενισχύεται το επιχείρημα μας προς τους Βρετανούς να έρθουν να καθίσουμε – όπως κάναμε με την Αυστραλία – να βρουμε κάτι ανάλογο για τα μάρμαρα. Να γυρίσουν τα μάρμαρα στην Ελλάδα και να τους δώσουμε άλλα δανεικά με διαφανείς όρους» σημείωσε.
Τέλος, εξήγησε πως υπάρχουν πρόνοιες, όπως η εμπλοκή του ΚΑΣ ώστε να αποφεύγεται ο δανεισμός αντικειμένων ιδιαίτερης αξίας ενώ συμφώνησε πως θα μπορούσε να υπάρξουν βελτιώσεις με μείωση του χρονου δανεισμού ή με πρόβλεψη τακτικότερης αναθεώρησης των σχετικών αποφάσεων.
Στο πλαίσιο της εξωστρέφειας και της παγκόσμιας προβολής της ελληνικής τέχνης και του εγχώριου πολιτισμού τοποθετεί το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού την νέα διάταξη σχετικά με την μακροχρόνια εξαγωγή αντικειμένων των συλλογών των μουσείων της χώρας. Η διάταξη, η οποία κατατίθεται προς ψήφιση αύριο στη Βουλή και έχει πυροδοτήσει σχόλια και αντιδράσεις τις τελευταίες ημέρες, προβλέπει την δυνατότητα δανεισμού κινητών μνημείων από τα ελληνικά μουσεία για 25 χρόνια -με δυνατότητα παράτασης για επιπλέον 25 χρόνια.
«Τα μουσεία της χώρας μας διαθέτουν μερικές δεκάδες εκατομμύρια κινητά μνημεία, τα οποία φυλάσσονται στις αποθήκες τους. Από αυτά, κάποια, που επιλέγονται από τα ίδια τα μουσεία και αφού τύχουν της έγκρισης των αρμοδίων υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και φυσικά του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, σε απόλυτη εφαρμογή των διατάξεων του αρχαιολογικού νόμου (ν. 3028/2002), θα μπορούν να εκτίθενται ως ενιαία συλλογή με μακροχρόνιο δανεισμό σε μουσεία ή εκθεσιακούς χώρους του εξωτερικού διατηρώντας απαραιτήτως την ονομασία του μουσείου που δανείζει τα αντικείμενά του» αναφέρει στην σημερινή του ανακοίνωση το υπουργείο Πολιτισμού προσθέτοντας πως πρόκειται για μία πολιτική που ακολουθούν εδώ και χρόνια εγάλα μουσεία στον κόσμο, όπως το Μουσείο του Λούβρου.
Παράλληλα, στην ανακοίνωση υπογραμμίζεται πως «η ρύθμιση αφορά καταρχήν στο Μουσείο Μπενάκη, το οποίο έχει ήδη προσεγγιστεί από το Ελληνικό Μουσείο της Μελβούρνης –την τρίτη πόλη στον κόσμο με ομογενειακό πληθυσμό- προκειμένου να συστεγαστεί σε νέο κτήριο το οποίο κατασκευάζεται επί τούτου με τον διακριτό τίτλο «Μουσείο Μπενάκη Μελβούρνης» αλλά και πως «ίναι απολύτως σαφές ότι τα αντικείμενα που θα στέλνονται προς έκθεση ανήκουν στα μουσεία τα οποία τα στέλνουν γι΄ αυτό το σκοπό»
Πράγματι η πολιτική δανεισμού έργων τέχνης αποτελεί μια επιλογή που ακολουθούν, εδώ και χρόνια, πολλά μεγάλα μουσεία του κόσμου στο πλαίσιο της πολιτιστικής συνεργασίας και της καθολικής προβολής των διαφορετικών πολιτισμών. Αυτό που διαφοροποιείται ανά περίπτωση είναι οι όροι με τους οποίους πραγματοποιείται αυτός ο δανεισμός, δηλαδή ο χρόνος διάρκειάς του αλλά και η οικονομική αποζημίωση που ορίζεται αποκλειστικά μεταξύ των δύο πλευρών.
Το ισχύον νομικό πλαίσιο ορίζει πως ένα αντικείμενο μπορεί να μεταφερθεί από μουσείο της Ελλάδας σε μουσείο του εξωτερικού για 5 έτη με την δυνατότητα παράτασης άλλων 5 ετών μετά από νέα απόφαση. Το όριο διευρύνεται κατά πολύ με την νέα ρύθμιση μιας και αγγίζει συνολικά τα 50 έτη.
