Ο Σωτήρης Καρκαλάκος είναι Καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς και διευθυντής του Προγράμματος Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης.

Έχει πραγματοποιήσει σπουδές στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, ενώ έχει λάβει το διδακτορικό του στα Εφαρμοσμένα Οικονομικά από το University of Illinois Urbana-Champaign των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής.

Έχει εργαστεί στην Αγγλία, στο University of Exeter και το Keele University, και στις ΗΠΑ στο DePaul University και το University of Illinois Urbana-Champaign. Έχει αναπτύξει πλούσια ερευνητική δραστηριότητα στον τομέα της οικονομικής των επιχειρήσεων δημοσιεύοντας σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, ενώ παράλληλα παρέχει συμβουλευτικές υπηρεσίες στον ιδιωτικό τομέα.

Ερώτηση: Έρευνα στην οποία συμμετείχαν, κατά κύριο λόγο, πανεπιστήμια του εξωτερικού κατέδειξε ότι τα μισά εξ αυτών επέδειξαν μεγάλη ετοιμότητα στην αρχή της πανδημίας αναπτύσσοντας εξ αποστάσεως συστημάτων μάθησης που κάλυπταν τις ανάγκες τους σε ποσοστό 100%. Ποια είναι η γνώμη σας για την αντίδραση των ελληνικών πανεπιστημίων στην αρχή της πανδημίας;

ΣΚ: Σε γενικές γραμμές, τα ελληνικά πανεπιστήμια ανταποκρίθηκαν άμεσα στην απαίτηση των καιρών, που ήταν η παροχή εξ αποστάσεως υπηρεσιών εκπαίδευσης. Συνεργάστηκαν και παρείχαν σε άμεσο χρόνο σύγχρονες εξ αποστάσεως υπηρεσίες σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές.

Επομένως, όσον αφορά τη χρονική αντίδραση, τα πήγαν εξαιρετικά. Όμως, εκτός από την άμεση αντίδραση μας, υπήρχαν προκλήσεις για την ουσία της εκπαιδευτικής υπηρεσίας, η οποία πρέπει να παρέχεται σε υψηλά επίπεδα ποιότητας τόσο στους προπτυχιακούς όσο και στους μεταπτυχιακούς φοιτητές.

H εξ αποστάσεως διδασκαλία πρέπει να διέπεται από τα ίδια ποιοτικά χαρακτηριστικά της διά ζώσης διδασκαλίας.
Πρακτικά, στην εξ αποστάσεως πρέπει πάντοτε να υπάρχουν διαθέσιμα διαδικτυακά βιβλία και οργανωμένα εργαστηριακά μαθήματα.

Στις ΗΠΑ, στην Αγγλία, και νομίζω και στην Αυστραλία, πολλά από τα βιβλία των διαδικτυακών μαθημάτων συνοδεύονται από μια εκπαιδευτική πλατφόρμα, η οποία εκτός από –εκπαιδευτικό υλικό –προσφέρει άρθρα για κάθε κεφάλαιο του βιβλίου, άρθρα επικαιρότητας, θεματικά αντικείμενα, σειρά online προβλημάτων, ασκήσεων και ερωτήσεων για τον φοιτητή, ώστε να μαθαίνει πιο αποτελεσματικά και στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση.

Ως προς αυτό το σημείο, θα λέγαμε ότι υπήρχε ένα ορατό έλλειμμα κατά την προετοιμασία, το οποίο όμως καλύφθηκε από το αίσθημα ευθύνης, τη σοβαρή προσπάθεια και τη συνεργασία του Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού, του προσωπικού τμημάτων κτλ.

Η κρίση δημιούργησε την ανάγκη για τηλε-εργασία και τηλε-εκπαίδευση. Η τηλε-εκπαίδευση όμως αποτελεί ένα «προϊόν» για το οποίο κάθε σπουδαστής χρειάζεται να εκπαιδευτεί, προκειμένου να επωφεληθεί στο μέγιστο βαθμό.

Ως προς αυτό το σημείο, δεν υπήρχε προετοιμασία των φοιτητών μας.

Mε αποτέλεσμα, κατά τις πρώτες εβδομάδες της πανδημίας κάθε μέλος ΔΕΠ έπρεπε να αυτο-εκπαιδευτεί για να εκπαιδεύσει τους φοιτητές στη διαδικασία της εξ αποστάσεως.

Στοιχεία του ελληνικού υπουργείου Παιδείας κατέδειξαν ότι το ποσοστό συμμετοχής των Ελλήνων φοιτητών στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση ήταν υψηλό, περίπου 98%. Θα ήθελα το σχόλιό σας. 

Τα ποσοστά ήταν πραγματικά. Ωστόσο, όταν το ποσοστό παρακολούθησης των Ελλήνων φοιτητών έφτασε στο 90%, 98%, ή και στο 100%, η χώρα μας ήταν σε αυστηρή καραντίνα.

Γιατί το λέω αυτό; Προφανώς ένας 20χρονος φοιτητής δεν είχε πολλές άλλες επιλογές την περίοδο εκείνη, και έτσι παρακολουθούσε τα διαδικτυακά μαθήματα στο πανεπιστήμιο. Το ερώτημα είναι εάν ο φοιτητής θα επέλεγε την τηλε-εκπαίδευση σε κανονικές συνθήκες.

Σε συνέχεια της πανδημίας, ποιες πιστεύετε ότι θα είναι οι μεγαλύτερες μελλοντικές προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουν τα πανεπιστήμια της Ελλάδας; 

Η λογική ενός προγράμματος που προσφέρεται διά ζώσης, δεν μπορεί να είναι ίδια με αυτή ενός εξ αποστάσεως. Οι πηγές και η πληροφόρηση πρέπει να είναι πολύ πιο οριοθετημένες.

Μια σοβαρή πρόκληση που θα αντιμετωπίσουν τα πανεπιστήμια της Ελλάδας είναι η τεχνολογική προσαρμογή των εκπαιδευτικών προγραμμάτων στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, και η παροχή τους.

Το να προσφέρεις ένα προπτυχιακό πρόγραμμα εξ αποστάσεως σημαίνει ότι ο εκπαιδευόμενος έχει τον χρόνο, τον χώρο και τα μέσα για να παρακολουθήσει το πρόγραμμα.

Πολλές φορές, όμως, είναι ανάγκη να εκπαιδεύσουμε τους φοιτητές με τα εκπαιδευτικά μέσα. Ως τέτοια, δε θεωρώ μόνο το υλικό, την τεχνολογία, ή τα εκπαιδευτικά ερεθίσματα. Ως τέτοια θεωρώ, την εκπαιδευτική κουλτούρα των μαθητών και των ιδρυμάτων για την εξ αποστάσεως μάθηση.

Εκτός τις ΗΠΑ και την Αγγλία που έχουν μια παράδοση στην εξ αποστάσεως, ιδιαίτερη εκπαιδευτική κουλτούρα έχει η Ελβετία, η οποία παρέχει εξ αποστάσεως προγράμματα σε φοιτητές από όλο τον κόσμο.

Η Ελλάδα, αν τολμούσαμε να κάνουμε μία σύγκριση παραλληλισμό με την Ελβετία, έχει να αντιμετωπίσει μόνο τις ανάγκες των Ελλήνων φοιτητών γιατί τα προγράμματά είναι στην ελληνική γλώσσα.

Κατ’ επέκταση, για τα ελληνικά πανεπιστήμια αποτελεί σημαντική πρόκληση η παροχή ξενόγλωσσων προγραμμάτων σε φοιτητές από όλο τον κόσμο, που έχουν διαφορετικές ανάγκες και προτιμήσεις.

O απόδημος ελληνισμός αποτελεί τέτοια ομάδα, καθώς ζει και εργάζεται στο εξωτερικό και είναι δίγλωσσος.

Eίναι σημαντικό, τα εκπαιδευτικά προγράμματα της Ελλάδας για τον πολιτισμό, την κοινωνία, την τεχνολογία και την οικονομία να φτάνουν στον απόδημο ελληνισμό.

Τα προγράμματα προσφέρονται μόνο στην ελληνική γλώσσα, ενώ θα μπορούσαν να προσφέρονται και στην αγγλική για τους δίγλωσσους φοιτητές κτλ. Όμως, για να παρέχει ένας οργανισμός ανταγωνιστικά αγγλόφωνα προγράμματα, σε φοιτητές εκτός Ελλάδος, απαιτείται αλλαγή στην εκπαιδευτική κουλτούρα της χώρας.

Τι είδους αλλαγές θεωρείτε ότι θα υπάρξουν μελλοντικά στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση; 

Στο μέλλον, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δε θα συνοδεύεται μόνο από την παροχή e-books, βίντεο ή και ηλεκτρονικών σημειώσεων, αλλά θα υπάρχουν και εφαρμογές.

Έτσι ο ενδιαφερόμενος σπουδαστής θα πληροφορείται, επιμορφώνεται και θα αναβαθμίζει εύκολα τις ικανότητές του. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν αφορά μόνο στην παροχή προπτυχιακών πτυχίων κτλ.

Aφορά επίσης την παροχή προγραμμάτων επιμόρφωσης, κατάρτισης και αναβάθμισης των δεξιοτήτων. Μελλοντικά, λοιπόν οι χρήστες θα έχουν τη δυνατότητα ανάπτυξης δεξιοτήτων μέσω της ηλεκτρονικής πρακτικής άσκησης (online internship) σε περιβάλλοντα ικανά να μεταφέρουν εικονικά εμπειρίες από την πραγματική ζωή (virtual rooms).

Πιστεύετε ότι με την πανδημία δύναται να μειωθούν οι επενδύσεις στις υποδομές των Πανεπιστημίων προς όφελος της εξ αποστάσεως και εις βάρος της παραδοσιακής διδασκαλίας; 

Η οικονομία και η εκπαίδευση είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Όταν στην οικονομία κερδίζει χώρο η τηλε-εργασία, στον τομέα της εκπαίδευσης επεκτείνεται η τηλε-εκπαίδευση.

Προφανώς, μεγάλες υποδομές στο μέλλον θα έχουν λιγότερη ζήτηση. Η ανάγκη για εξ αποστάσεως εκπαίδευση προκύπτει από τις οικονομίες κλίμακος που δημιουργούνται στην οικονομία και στην εκπαίδευση.

Στην περίπτωση της εκπαίδευσης, η μείωση στις δαπάνες για υποδομές, εξαιτίας της ανάγκης για εξ αποστάσεως εκπαίδευση, θα οδηγήσει σε αύξηση της ζήτησης υποδομών που αφορούν στην υποστήριξη της εξ αποστάσεως διδασκαλίας. Προς αυτή την κατεύθυνση, θα έχουμε μια αύξηση επαγγελμάτων που σχετίζονται με την Πληροφορία και την Επικοινωνία.

* Η σειρά συνεντεύξεων στον «Νέο Κόσμο», με τίτλο: «Η Εκπαίδευση στην εποχή της πανδημίας» αναδεικνύει τις αλλαγές που προκάλεσε ο COVID-19 στο πεδίο της εκπαίδευσης, και αναφέρεται στις πρωτοβουλίες αντιμετώπισης των προκλήσεων στην Αυστραλία και την Ελλάδα, «ενώνοντας» έτσι τις φωνές επιστημόνων και άλλων ειδικών από τις δύο χώρες.