Οι ιστορικές μαρτυρίες και περιγραφές των πρώτων ελληνοαυστραλιανών εκδηλώσεων και τελετών είναι, με βάση όλες τις ενδείξεις, σπάνιες. Σε αντίθεση με τη σημερινή καταναλωτική κοινωνία, η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει διευκολύνει τη σύλληψη και προβολή των αναμνήσεων κάποιας εκδήλωσης ή τελετής.
Σε πολλές περιπτώσεις, όταν διατυπώνουμε την ελληνοαυστραλιανή μας ιστορία, έχουμε χρησιμοποιήσει κατά κόρον ανεπίσημα στοιχεία ως πηγή πληροφόρησης.
Είναι ένα σχετικά σπάνιο περιστατικό η ανακάλυψη κάποιου κειμένου ή μαρτυρίας που να καταγράφει με ακρίβεια ένα ελληνορθόδοξο θείο μυστήριο που έλαβε χώρα στην Αυστραλία για πρώτη φορά.
Στην προκειμένη περίπτωση αναφερόμαστε στον πρώτο επισήμως αναγνωρισμένο ελληνορθόδοξο γάμο στην Αυστραλία, ο οποίος τελέσθηκε στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία Αγίου Ιωάννη στη Μελβούρνη στις 20 Νοεμβρίου 1898 από τον ιερέα Αθανάσιο Καντόπουλο, λίγο μετά την άφιξή του στην Αυστραλία από την Ιερουσαλήμ.
Παραδόξως, το άρθρο στο οποίο αναφέρεται ο πρώτος γάμος βρέθηκε στην εφημερίδα «Otago» της Νέας Ζηλανδίας το 1899 υπογραμμένο από το ψευδώνυμο «Baron». Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ένα σχεδόν πανομοιότυπο άρθρο ανιχνεύθηκε στη συνέχεια σε τοπική εφημερίδα κατά τα τέλη του 1898 γραμμένο από κάποιο άτομο ονόματι «Larnook» (προφανώς ψευδώνυμο).
Η πρώτη εκδοχή του άρθρου από τον/την «Larnook» είναι συντομευμένη και παρουσιάστηκε στην εφημερίδα «Australasian» μερικές εβδομάδες μετά από την τέλεση του γάμου. Μια εκτενέστερη εκδοχή του άρθρου δημοσιεύτηκε πολύ αργότερα στην εφημερίδα «Otago» της Νέας Ζηλανδίας, γραμμένο από τον/την «Baron, κατά τα τέλη του 1899.
Πολύ πιθανόν το άρθρο με συγγραφέα τον/την «Baron» γράφτηκε αποκλειστικά για την «Otago» και διανεμήθηκε με την εφημερίδα «Australasian».
Τοπεριεχόμενο του άρθρου παρέχει στον αναγνώστη μια λεπτομερή και ακριβή περιγραφή της γαμήλιας τελετής που πραγματοποιήθηκε. Κάνοντας χρήση έντονων και περιεκτικών περιγραφών των πολιτισμικών παραδόσεων που σχετίζονται με την γαμήλια τελετή, στο άρθρο απεικονίζονται εξίσου οι τελετουργίες και οι συμβολισμοί μιας ελληνορθόδοξης γαμήλιας τελετής.
ΜΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΓΑΜΗΛΙΑΣ ΤΕΛΕΤΗΣ
Η πρώτη πρόταση του άρθρου προετοιμάζει τον αναγνώστη για μια μοναδική ενόραση στην τελετή και τη σημασία της εν λόγω τελετουργίας στους ελληνορθόδοξους πιστούς ως ακολούθως: «Μια πολύ αξιοπερίεργη γαμήλια τελετή, σύμφωνα με τους αυστηρούς κανόνες της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, έλαβε χώρα χθες στο οίκημα που αφιερώνεται σε εκείνο το θρήσκευμα στη Μελβούρνη».
Ο πρώτος ελληνορθόδοξος γάμος που τελέσθηκε στη Μελβούρνη, σύμφωνα με όλες τις αναφορές, ήταν μια κοινωνική εκδήλωση που συγκέντρωσε το ενδιαφέρον όχι μόνο των Ορθόδοξων πιστών της Μελβούρνης, αλλά και πολλών περίεργων παρατηρητών.
Το άρθρο περιγράφει την ένταση της εκδήλωσης με τον εξαιρετικά μεγάλο αριθμό των παρευρισκόμενων: «Ένα τεράστιο πλήθος συναθροίστηκε εντός και εκτός του χώρου λατρείας: καθώς ένας απέραντος αριθμός αμαξών έφερε τους καλεσμένους, οι οποίοι στήθηκαν σε ένα μέρος που διατέθηκε για το γαμήλιο γλέντι».
Το μεγαλείο της γαμήλιας εκδήλωσης, όπως περιγράφεται από τον αρθρογράφο, ίσως να υποδηλώνει την κοινωνικο-οικονομική θέση των οικογενειών που συμμετείχαν. Τέτοιαγεγονότα παραλληλίζονται με γάμους της μεσαίας τάξης της Βικτωριανής εποχής, που διαμέσου τέτοιων ειδικών τελετών παρείχε στις οικογένειες την ευκαιρία να επιδείξουν τα πλούτη τους.
Ο καλλωπισμός του νυφικού της νύφης και των άλλων στοιχείων που περιγράφονται σε ολόκληρο το άρθρο, είναι στενά συνυφασμένα με την κοινωνικο-οικονομική θέση του ζευγαριού. Η λαμπρότητα της ενδυμασίας της νύφης δίνεται ανάγλυφα στους αναγνώστες από τον αρθρογράφο σε μία πρόταση: «Η αρραβωνιαστικιά, μια πολύ όμορφη νεαρή Σύρια, ήταν θεσπέσια ντυμένη σε λευκό χρυσοποίκιλτο ύφασμα σατέν, κεντημένο με χρυσό και χάντρες με ένα αεράτο μεταξωτό βέλος και στεφάνι από ανθούς πορτοκαλιάς».
Η προσοχή του αρθρογράφου στη λεπτομέρεια είναι αξιοσημείωτη και αποτελεσματική και αυτό επιβεβαιώνεται από την ακόλουθη παράγραφος: «Παρατήρησα έναν πολύ όμορφα σκαλισμένο ασημένιο δίσκο, στον οποίο στη μία άκρη ήταν τοποθετημένα δύο σχετικά μεγάλα κεριά, δεμένα στο κέντρο με πλατιές μπλε σερπαντίνες κορδέλας· δύο στεφάνια φτιαγμένα με αληθινά άνθη πορτοκαλιάς και πολύτριχης φτέρης, με μακριές κορδέλες λευκού σατέν».
Η μαρτυρία παρουσιάζει, επίσης, το διαπολιτισμικό στοιχείο της γαμήλιας τελετής που έλαβε χώρα εκείνη την ημέρα· συνυφασμένες αναφορές στα Ορθόδοξα πολιτισμικά χαρακτηριστικά της Συρίας, της Ελλάδας και της Ρωσίας: «Στο κέντρο του τραπεζιού ήταν τοποθετημένη μια βυσσινί βελούδινη, χρυσοδεμένη ρωσική Βίβλος, την οποία με ευλάβεια οι Έλληνες σέβονται που κανένας εκτός από τον ιερέα επιτρέπεται να την αγγίζει».
Ο αρθρογράφος, όχι μόνο επικαλείται τις δυνατές και τις πολύχρωμες εικόνες σε όλη την αφήγηση, αλλά περιγράφει επίσης τις τελετές λογοδοσίας και γάμου με έναν εξαιρετικά περιγραφικό τρόπο. Το άρθρο περιγράφει τον αγιασμό των δαχτυλιδιών ως εξής: «Ο ιερέας τοποθέτησε το απλό δαχτυλίδι γάμου στο μέτωπο της νύφης, όπως επίσης και στο μέτωπο του μελλοντικού συζύγου της, πριν την σταυρώσει με αυτό στο στήθος της και τοποθετώντας το δαχτυλίδι στο τρίτο δάχτυλο του δεξιού χεριού, πάνω από το γάντι της».
Όσον αφορά τη στέψη της νύφης και του γαμπρού, ο αρθρογράφος σε άλλη παράγραφο παρατηρεί: «Με αυτό (το στεφάνι) σχημάτισε το σήμα του σταυρού τρεις φορές πάνω από τη Βίβλο, πρώτα πάνω από το κεφάλι του γαμπρού, και στη συνέχεια πάνω από το κεφάλι της νύφης, και τελικά αφήνοντάς το στο κεφάλι του πρώτου» και «το δεύτερο στεφάνι περιφέρθηκε παρομοίως, και στη συνέχεια τοποθετήθηκε στο κεφάλι της νύφης, πάνω από το βέλος και πάνω από το δικό της στεφάνι, που έδωσε την εντύπωση ενός υψηλού στέμματος».
Την ικανότητα του αρθρογράφου να μεταφέρει ζωντανές εικόνες, σχεδόν σαν αληθινές, που περιγράφουν πιστά τον ιερέα Καντόπουλο, μπορούμε να τη διαπιστώσουμε στην ακόλουθη πρόταση: «Πολύ έξοχα ενδεδυμένος, ολότελα σε λευκό σατέν, ασημοποίκιλτο υφασμένο μπροκάρ, κεντημένο με χρυσό, το κεφάλι ήταν μη καλυμμένο και οι πυκνές μακριές μπούκλες του δεμένες μαζί, μαζεμένες δε στον αυχένα και χύνονταν σε μια πλούσια μάζα στους ώμους».
Ο αρθρογράφος με το ψευδώνυμο «Baron» παρέχει, μέσα από την προσωπική του εμπειρία, τα πεπραγμένα όλης της διάρκειας της γαμήλιας τελετής, μερικές φορές με την έννοια της ευλάβειας, καθηλώνοντας ενδελεχώς τον αναγνώστη με πλούσιες παραστάσεις που παρέχουν μια οικεία ενόραση μιας γαμήλιας τελετής σύμφωνα με τις ιεροτελεστίες της ελληνορθόδοξης πίστης.
Αντί, όμως, να αναλύσουμε και να αξιολογήσουμε το περιγραφικό αυτό άρθρο στο σύνολό του, επιλέξαμε μερικές παραγράφους του κειμένου για να συνοδεύσουν την αφήγησή μας.
ΟΙ ΝΕΟΝΥΜΦΟΙ
Η γαμήλια τελετή που περιγράφεται ήταν εκείνη ενός Ορθόδοξου ζευγαριού από τη Συρία, των Khaleel Saleeba και Nazeera Keamy, αμφότερων από την πόλη Ζάχλε (Zahlé), του όρους Σανίν του Λιβάνου. Ο γαμπρός εκείνη την εποχή ήταν κάτοικος της Moora Δυτικής Αυστραλίας και η νύφη κάτοικος Μελβούρνης.
Η νύφη Nazeera Keamy, είχε γεννηθεί στο Ζάχλε, του όρους Σανίν στο Λίβανο το 1882 και αφίχθη στη Μελβούρνη το 1893.
Ο πατέρας της ήταν ο πασίγνωστος Σύρος Tanus Peter Keamy, υφασματέμπορος, ο οποίος κατοικούσε στο Little Lonsdale St., στη Μελβούρνη και η μητέρα της ήταν η Susan Keamy (πρώην Abozayan).
Ο γαμπρός ήταν ο Khaleel Saleeba, επίσης γεννημένος στο Ζάχλε, του όρους Σανίν στο Λίβανο το 1882, ο οποίος αφίχθηκε στην Αυστραλία το 1887 και ήταν από μακρού χρόνου κάτοικος Δυτικής Αυστραλίας. Ο Khaleel Saleeba ήταν επιφανής επιχειρηματίας στη Δυτική Αυστραλία και πολύ γνωστός και σεβαστός πολίτης της κωμόπολης Moora και της πόλης του Περθ.
Στην περίπτωση αυτή ο πρώτος ελληνορθόδοξος γάμος ξεπέρασε τα σύνορα της τότε Αποικίας, με τον γαμπρό να κατοικεί στη Δυτική Αυστραλία και τη νύφη στη Βικτώρια. Πολύ πιθανόν να ήταν γάμος με συνοικέσιο, αντιπροσώπευε την ένωση δύο από τις πιο επιφανείς οικογένειες Σύρων εκείνης της εποχής.
Μετά από τους γαμήλιους εορτασμούς οι νεόνυμφοι επέστρεψαν στο Moora της Δυτικής Αυστραλίας, όπου ο Khaleel Saleeba είχε πολλαπλά επιχειρηματικά ενδιαφέροντα. Έκαναν έξι παιδιά, από τα οποία τέσσερα επέζησαν και πολλοί από τους απόγονους του ζευγαριού κατοικούν ακόμα στη Δυτική Αυστραλία.
Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, το ζεύγος Saleeba διατήρησε στενή επαφή με μέλη της Ελληνικής Κοινότητας Δυτικής Αυστραλίας και, ιδιαίτερα, με έναν από τους πιο επιφανείς Έλληνες του Περθ, τον κ. Παναγιώτη Μιχαηλίδη, ο οποίος βάπτισε επίσης το παιδί τους, Alexander (Αλέξανδρο).
Στις 20 Νοεμβρίου 1948, εμφανίστηκε μία καταχώρηση στην εφημερίδα «Western Australian», ανακοινώνοντας την 50η επέτειο των γάμων του ζευγαριού. Αμφότεροι οι Khaleel και Nazeera έζησαν με μακροβιότητα και επιφάνεια ανάμεσα στους συγγενείς και φίλους, αφήνοντας παρακαταθήκη στην Χριστιανική Ορθόδοξη κοινότητα της Αυστραλίας.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΕΠΙΣΗΜΟΥ ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΓΑΜΟΥ
Το Πιστοποιητικό Γάμου που εκδόθηκε από τις κυβερνητικές Αρχές της Βικτώριας, αποκαλύπτει πολυάριθμες λεπτομέρειες σχετικά με τη θέση της νεοϊδρυθείσας Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αυστραλία.
Ο πατέρας της νύφης ήταν ο Tanus Peter Keamy, αρχηγός της Συριακής Ορθόδοξης Κοινότητας Μελβούρνης, που θεωρείτο ο σύνδεσμος μεταξύ των συριακών και ελληνικών κοινοτήτων εκείνης της εποχής.
Ο Keamy, στην πραγματικότητα, αναγνωρίζεται ως το άτομο που πρότεινε στους ελληνορθόδοξους πιστούς της Μελβούρνης να αναζητήσουν το διορισμό του αραβόφωνου και ελληνόφωνου ιερέα Αθανασίου Καντόπουλου. Μαζί με τον Alexander Maniachi (Αλέξανδρος Μανιάκης), αυτοί οι επιφανείς άνδρες κατέβαλαν κάθε πιθανή προσπάθεια για να γίνει πραγματικότητα η γκαθίδρυση μιας ορθόδοξης εκκλησίας στη Μελβούρνη.
Το Πιστοποιητικό Γάμου επίσης εκδηλώνει μια άγραφη δεσμευτική συμφωνία μεταξύ των Σύρων και Ελλήνων ορθόδοξων πιστών στη Βικτώρια, διαπιστευμένη και σφραγισμένη με τις υπογραφές αμφότερων των Maniachi και Keamy ως μαρτύρων στην τελετή.
Το πρώτο ελληνορθόδοξο πιστοποιητικό γάμου σηματοδοτεί την έναρξη μιας συνεργασίας όλων των ορθόδοξων πιστών της Μελβούρνης, άσχετα από τη φυλή και την εθνικότητά τους.
Η συνεργασία ήταν ένα εγχείρημα μιας ίσης βάσης συνύπαρξης εντός της κοινότητας της Μελβούρνης, σε μια εποχή Αγγλοκελτικής κυριαρχίας, πολιτισμικά και θρησκευτικά. Στην πραγματικότητα, ο γάμος του Khaleel με την Nazeera συμβολίζει τη συμβίωση των ορθόδοξων πιστών στη Μελβούρνη την εποχή εκείνη.
Οι προσπάθειές τους, όμως, έμελλαν να αποτύχουν και μέχρι το 1902, μόνο λίγα χρόνια μετά από την τέλεση του πρώτου ελληνορθόδοξου γάμου, αναδύθηκε μια ξεκάθαρη διαίρεση μεταξύ των δύο εθνικοτήτων· μια πικρή εχθρότητα που επηρέασε αποφασιστικά την πορεία του χριστιανικού ορθόδοξου θρησκεύματος στην Αυστραλία.
Ανακαλύψαμε, επίσης, ότι η πρώτη ελληνορθόδοξη εκκλησία είχε τοποθεσία στο Gipps St West, στο East Melbourne, γνωστή σήμερα ως St Andrews Place. Σε αυτήν την τοποθεσία, οι πρώτες λειτουργίες ξεκίνησαν την Κυριακή, 22 Αυγούστου 1897, με τον επισκέπτη ιερέα Αρχιμανδρίτη Δωρόθεο Μπακαλιάρο Σάμιο.
ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ – Η ΠΡΩΤΗ ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ
Αξιοσημείωτο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι η πρώτη ελληνική ορθόδοξη εκκλησία ονομάστηκε Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία Αγίου Ιωάννη, όπως δηλώνεται στο Πιστοποιητικό Γάμου. Η εκκλησία λειτουργήθηκε από τον ιερέα Καντόπουλο, ο οποίος ήταν νόμιμα εξουσιοδοτημένος ως ιερουργός στη Βικτώρια· επίσημα αναγνωρισμένος από την Κυβέρνηση της Βικτώριας και των εκκλησιαστικών Αρχών εκείνης της εποχής.
Μέχρι τον Ιούλιο του 1898, με την προσκόμιση των διαπιστευτηρίων του Καντόπουλου στον Πρώτο Γραμματέα της Αποικίας της Βικτώριας, η πρώτη ελληνορθόδοξη εκκλησία στην Αυστραλία λαμβάνει τη νομική της θέση για να υπηρετεί τους πιστούς της στην Αποικία. Από εδώ και στο εξής, η Εκκλησία θα μπορούσε νόμιμα να τελεί γαμήλιες τελετές και να εγγράφει τους γάμους σύμφωνα με τη νομοθεσία της Βικτώριας.
Ο πρώτος επίσημα τελετουργημένος ελληνορθόδοξος γάμος στην Αυστραλία στις 20 Νοεμβρίου 1898, ανακηρύσσει την έναρξη χιλιάδων ορθόδοξων γάμων που έγιναν στην Αυστραλία. Για πολλούς, ο εορτασμός του γάμου τους σε ελληνορθόδοξη εκκλησία παρείχε άνεση και ασφάλεια σε ένα άγνωστο και πολλές φορές εχθρικό τοπίο που τελικά έγινε το «σπίτι» τους.
*Ο Κώστας Μάρκος είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ελληνικής Κοινότητας Μελβούρνης.
**Ευχαριστίες στους Κώστα Α., Κώστα Κ. και Νίκο Π.
Αναφορές και πηγές
-Ληξιαρχείο Γεννήσεων, Θανάτων και Γάμων – Βικτώρια (Registry of Births, Deaths & Marriages – Victoria)
-Αρχειακή συλλογή εφημερίδων – Αυστραλία (TROVE) – (Archival newspaper collection -Australia (TROVE)
-Συλλογές Hoken – Πανεπιστήμιο Otago (Hoken Collections-University of Otago)
-Δημόσια Αρχεία Βικτώριας (Public Records of Victoria)
-Επιλεγμένες φωτογραφίες από τις οικογένειες Keamy και Saleeba (Ancestry.com)
Πικνίκ Σύρων στη Δυτική Αυστραλία: Τρίτος από αριστερά, ο γαμπρός Khaleel Saleeba. Όρθια δίπλα του, η νύφη Nazeera Saleeba, πρώην Keamy. περίπου1904.