Σήμερα θα αναφερθώ στον Αδαμάντιο Κοραή, μια από τις μεγάλες μορφές των ελληνικών Γραμμάτων, ο οποίος αν και είχε γεννηθεί έξω από την επικράτεια του ελληνικού κράτους, και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το είχε περάσει στην Ευρώπη, στο έργο του επιδίωξε να προβάλει την αξία του αρχαίου ελληνικού πνεύματος για τους Έλληνες λίγο πριν από την Εθνεγερσία του 1821, και μέχρι την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους το 1830.
Στο σημερινό άρθρο θα περιορισθώ στη βιογραφία του Αδαμάντιου Κοραή, και την ερχόμενη εβδομάδα θα επικεντρωθώ στο πνευματικό και γλωσσικό του έργο.
Ο Αδαμάντιος Κοραής γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1748, ενώ η οικογένειά του καταγόταν από τη Χίο. Μεγάλωσε σε περιβάλλον λογίων, και αποφοίτησε από την Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης, η οποία είχε ιδρυθεί το 1733.
Το 1772 ο Α. Κοραής μετάβηκε στο Άμστερνταμ, πρωτεύουσα της Ολλανδίας, τυπικά για να εργαστεί στις επιχειρήσεις του εμπόρου Στάθη Θωμά, ουσιαστικά όμως για να διευρύνει τους πνευματικούς και κοινωνικούς του ορίζοντες.
Κατά την παραμονή του στο Άμστερνταμ ο Α. Κοραής, παράλληλα με τις εμπορικές του υποχρεώσεις, ανέπτυξε ένα πολύπλευρο φάσμα δραστηριοτήτων, μεταξύ των οποίων ήταν και η εκμάθηση γλωσσών, όπως τα ολλανδικά, τα εβραϊκά, τα ισπανικά και τα γαλλικά. Παράλληλα διεύρυνε τις γνώσεις του στα αρχαία ελληνικά και στα λατινικά.
Στην Ολλανδία έμεινε ως το 1778, και το 1779 επέστρεψε στη Σμύρνη. Λίγους μήνες πριν την άφιξή του στη Σμύρνη η πατρική του οικία είχε καταστραφεί από πυρκαγιά, η οποία είχε κάψει ένα μεγάλο μέρος της πόλης. Το 1782 ξανάφυγε, αυτήν τη φορά για να σπουδάσει ιατρική στο Παρίσι της Γαλλίας, όπου ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1787.
Στο Παρίσι μυήθηκε στο πνεύμα του Γαλλικού Διαφωτισμού, και αφοσιώθηκε στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής γραμματείας. Η δύσκολη οικονομική κατάσταση που αντιμετώπισε μετά το θάνατο των γονιών του ένα χρόνο αργότερα, τον ανάγκασε να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη μετάφραση.
Μετά την αποφοίτηση από την Ιατρική Σχολή ο Α. Κοραής είχε αποφασίσει οριστικά να μην εξασκήσει το επάγγελμα του γιατρού, αλλά να ζήσει στο Παρίσι, ασχολούμενος με τις φιλολογικές επιστήμες.
Εκεί πέρασε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του, και βίωσε από κοντά τη Γαλλική Επανάσταση, τα γεγονότα της οποίας επηρέασαν καθοριστικά την σκέψη του. Μέλος της Εταιρείας των Παρατηρητών του Ανθρώπου, μετέφρασε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καθώς και άλλα φιλελεύθερα νομικά και πολιτικά κείμενα, στην ελληνική γλώσσα.
Το ενδιαφέρον του για την πολιτική κατάσταση στο νέο ελληνικό κράτος, αν και από απόσταση, τον συντρόφεψε ως τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Παράλληλα, ο Κοραής εξελίχθηκε σε κεντρική μορφή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, εμβαθύνοντας περισσότερο στις φιλολογικές και γλωσσολογικές μελέτες, και διευρύνοντας τον κύκλο των γνωριμιών του με Γάλλους και με Έλληνες ομογενείς.
Στο φιλολογικό του έργο τον βοήθησαν χρηματικά και ηθικά οι επιχειρηματίες αδελφοί Ζωσιμά, καθώς και Χιώτες της διασποράς, έμποροι λόγιοι, και φίλοι του.
Στις αρχές του 1800 ο Κοραής οδηγήθηκε σταδιακά στη διαμόρφωση μιας θεωρίας για το νεοελληνικό γλωσσικό ζήτημα, γνωστής ως θεωρία της «μέσης οδού», η οποία αποτέλεσε σημείο αναφοράς και είχε ποικίλες επιπτώσεις στη μετέπειτα εξέλιξη της νεοελληνικής γλώσσας και γραμματείας.
Ο Κ.Θ. Δημαράς στο βιβλίο του «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Από τις πρώτες ρίζες ώς την εποχή μας», Εκδόσεις «Γνώση», Αθήνα 2000, 9η έκδοση, μεταξύ άλλων αναφέρει και τα ακόλουθα:
«Όπως και άλλοι στοχαστές του διαφωτισμού, ο Κοραής ταύτιζε την προκατάληψη και τη δεισιδαιμονία με την αμάθεια και, οπλισμένος με τη δια του συνδυασμού γνώσεων και φρόνησης σοφία του, κατέβαλλε προσπάθειες για την καταπολέμηση της πνευματικής ανεπάρκειας των συμπατριωτών του.
Δεν είχε καμία αμφιβολία ότι εάν τους έφερνε σε στενότερη επαφή με τις ηθικές αρχές των ένδοξων προγόνων, εφοδιάζοντάς τους με εκδόσεις των κλασικών, που ο ίδιος ετοίμαζε με πάθος και φιλολογική ακρίβεια, τη μία μετά την άλλη, θα μπορούσε να νικήσει τον πιο ύπουλο εχθρό, την αμάθεια.
Επιμελήθηκε δεκαεπτά τόμους αρχαίων συγγραφέων χάρη στην οικονομική συμπαράσταση των Ζωσιμάδων, αδελφών που είχαν εμπορικές επιχειρήσεις με έδρα το Λιβόρνο.
Υπέβαλλε κάθε έργο σε προσεκτική αντιπαραβολή των χειρογράφων του και το παρουσίαζε στους συμπατριώτες του με προλεγόμενα, σε μορφή επιστολής, όπου έδραττε την ευκαιρία για να θίγει κάθε φορά και ένα άλλο επίκαιρο και σημαντικό θέμα για τα ήθη και την παιδεία».
Ο ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΚΟΡΑΗΣ ΥΠΕΡΜΑΧΟΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Αρχική πρόθεση του Κοραή ήταν να επιστρέψει στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στα Επτάνησα, και να ασκήσει το επάγγελμα του γιατρού.
Τελικά, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι για να ασχοληθεί αποκλειστικά με τα γράμματα και την εθνική αφύπνιση, που έγινε πλέον για τον Κοραή σκοπός ζωής.
Εκεί, έζησε την πρωτόφαντη εμπειρία της Γαλλικής Επανάστασης, και ό,τι ακολούθησε τα κοσμοϊστορικά εκείνα γεγονότα. Στο κλίμα εκείνο ο Κοραής ασπάσθηκε τις αρχές και τις ιδέες του Διαφωτισμού. Τότε κορυφώθηκε το ενδιαφέρον του και για την υπόθεση της ελληνικής ανεξαρτησίας.
Στον αγώνα του για την εθνική ανεξαρτησία εντάσσεται η εκδοτική του δραστηριότητα, με στόχο να εκδοθούν τα έργα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων στα νεοελληνικά.
Ο Κοραής θεωρούσε ως βασική προϋπόθεση και συνθήκη για την εθνική ανεξαρτησία την ελληνική παιδεία, την οποία συνέδεε δίχως δεύτερη σκέψη με την αρχαιότητα.
Η ελευθερία για τον Κοραή ήταν προϋπόθεση παιδείας. Με το «Σάλπισμα Πολεμιστήριον», το οποίο εξέδωσε με το ψευδώνυμο «Ατρόμητος Μαραθώνιος», επιδίωξε να τονώσει το ηθικό των υπόδουλων Ελλήνων.
Ήταν η εποχή που η εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο δημιούργησε προσδοκίες για ενδεχόμενη βοήθεια των Γάλλων προς τους Έλληνες. Αποτέλεσμα εκείνων των προσδοκιών ήταν και το κείμενό του «Υπόμνημα Περί της Παρούσης Καταστάσεως της Ελλάδος».
Το 1805, έχοντας εξασφαλίσει τη χορηγία των αδελφών Ζωσιμά, έδωσε στην εκδοτική του δραστηριότητα πιο συστηματική μορφή.
Με τον τίτλο «Ελληνική Βιβλιοθήκη», κυκλοφόρησε έως το 1827 μια πολύτομη συλλογή αρχαίων κειμένων με τίτλο «Αυτοσχέδιοι Στοχασμοί», με δικούς του προλόγους, στους οποίους είχε αναπτύξει αναλυτικά τις απόψεις του για την ελληνική παιδεία, αλλά και τις σκέψεις του πάνω στο φλέγον και σοβαρότατο ζήτημα της γλώσσας.
Ο Κοραής υποστήριξε με σθένος τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό που ήταν ανάγκη να λάβει η ελληνική παιδεία την εποχή εκείνη, ώστε να διδάσκεται στα ελληνικά σχολεία ο ευρωπαϊκός πολιτισμός. Πρότεινε, για τη διευκόλυνση της μαθησιακής διαδικασίας, τη χρήση μιας λόγιας ελληνικής γλώσσας.
Πρωτοστάτησε, με τη συνεργασία και άλλων λογίων, στην ενίσχυση της εκπαιδευτικής δραστηριότητας στα ελληνικά σχολεία, και τα προμήθευσε με σύγχρονα εγχειρίδια, καθώς και όργανα πειραματικής Φυσικής και Χημείας.
Προκειμένου να διαδώσει τις απόψεις του, συμμετείχε σε μια ομάδα λογίων που ίδρυσαν το 1811 το περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος», στο οποίο αρθρογραφούσε συχνά, προβάλλοντας τις προσωπικές του θέσεις για το γλωσσικό ζήτημα.
Ο Κοραής υποστήριζε μια μορφή της ελληνικής γλώσσας με βάση την ομιλούμενη, απαλλαγμένη ωστόσο από ξένες λέξεις, η οποία θα «έστρωνε» με λόγιους τύπους.
Η μορφή εκείνη της ελληνικής γλώσσας ονομάστηκε καθαρεύουσα, και οι απόψεις του τον είχαν φέρει σε αντίθεση τόσο με τους υποστηρικτές της αρχαΐζουσας, όσο και με τους υποστηρικτές της καθομιλούμενης.
Με την έναρξη της Επανάστασης του 1821, ο Κοραής δεν έμεινε αδρανής, παρά το ότι ήταν της γνώμης ότι αυτή έπρεπε να ξεσπάσει τρεις με τέσσερις δεκαετίες αργότερα. Το 1825 ήταν ιδρυτικό στέλεχος του «Φιλελληνικού Κομιτάτου» του Παρισιού, το οποίο συγκροτήθηκε προκειμένου να προβάλει τις ελληνικές θέσεις σε ομογενείς και ξένους, και να συγκεντρώσει απαραίτητες υλικές συνδρομές.
Ο ίδιος ανέπτυξε συχνή αλληλογραφία με φιλέλληνες πολιτικούς (μεταξύ αυτών και τον Τόμας Τζέφερσον, ο οποίος ήταν ο τρίτος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής), και λόγιους της εποχής εκείνης, αρθρογραφώντας παράλληλα σε ξένα έντυπα για την ενίσχυση της Επανάστασης.
Ο Κοραής προέτρεψε τους Έλληνες να θεσπίσουν φιλελεύθερο Σύνταγμα που να περιορίζει τις δικαιοδοσίες του βασιλιά.
Όταν τη διακυβέρνηση της Ελλάδας ανέλαβε ο Ιωάννης Καποδίστριας το 1927 και άλλαξε προς στιγμήν η τροπή των πολιτικών πραγμάτων, ο Κοραής, αν και είχε κάποιες επιφυλάξεις απέναντι στον Καποδίστρια, δεν δίστασε να ταχθεί από την αρχή υπέρ του.
Την ερχόμενη εβδομάδα θα κλείσω την αναφορά μου στον Αδαμάντιο Κοραή, σχολιάζοντας κάποιες πτυχές του συγγραφικού του έργου.
