Μια νέα κατάσταση πραγμάτων δημιουργείται με την άτακτη (έστω και προαποφασισμένη) απόφαση των Αμερικανών να αποχωρήσουν από το Αφγανιστάν. Οι παρενέργειες αναμένεται να είναι αρκετές και προκύπτουν είτε από αυτά καθ’ αυτά τα γεγονότα της στρατιωτικής αποχώρησης, είτε συνεπεία του πληγέντος αμερικάνικου εγωισμού.  Αναπόφευκτα κάποιες εκ των εξελίξεων θα επηρεάσουν και τη δική μας περιοχή, αλλά σίγουρα όχι κατά τον τρόπο που παρουσιάστηκε τις πρώτες ώρες μετά την παράδοση της Καμπούλ στους Ταλιμπάν.

Είναι παντελώς αβάσιμο και εκτός πραγματικότητας να μιλά κάποιος για αρνητικές ή άλλες παρενέργειες στο Κυπριακό λόγω των εξελίξεων στο Αφγανιστάν. Πρώτα απ’ όλα ζητήματα όπως το Αφγανιστάν ελάχιστα ή καθόλου δεν επηρέαζαν το Κυπριακό κι αυτό επιβεβαιώθηκε πολλές φορές μέσα από την πορεία των γεγονότων. Ούτε και βεβαίως υπήρχε η όποια ψευδαίσθηση πως το Κυπριακό ανέβηκε τόσο πολύ ψηλά στη διεθνή πολιτική ατζέντα και τώρα λόγω Αφγανιστάν θα πέσει στα χαμηλά.

Γι’ αυτό είναι νωρίς να εξαχθούν τα όποια συμπεράσματα για το πώς η Κύπρος ειδικά ή η ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου θα επηρεαστούν από τις εξελίξεις στο μακρινό Αφγανιστάν. Αυτό που φαίνεται να ξεκαθαρίζει σ’ ό,τι αφορά την περιοχή στην οποία βρίσκεται και η Κύπρος, την Ανατολική Μεσόγειο, είναι πως οι Αμερικανοί δεν προτίθενται να απομακρυνθούν. Αυτό είναι το μήνυμα που έχουν δώσει από την πρώτη στιγμή σε συνομιλίες που έχουν γίνει με διάφορους κυβερνητικούς αξιωματούχους της περιοχής.

Η πρόσκληση του Αμερικανού Προέδρου Τζο Μπάιντεν προς τον Ισραηλινό Πρωθυπουργό Ναφτάλι Μπένετ να πάει στην Ουάσιγκτον, στέλνει ένα συγκεκριμένο μήνυμα. Όπως και η προσκληση του Αιγύπτιου Προέδρου προς τον Πρωθυπουργό του Ισραήλ να επισκεφθεί το Κάιρο. Είναι κινήσεις οι οποίες στέλνουν ένα πρώτο μήνυμα πως οι ΗΠΑ δεν έχουν την πρόθεση να εκχωρήσουν στρατηγικό χώρο σε αυτή την περιοχή.

Το επόμενο διάστημα και ιδιαίτερα τον Σεπτέμβρη στη Νέα Υόρκη, η κυπριακή κυβέρνηση θα επιχειρήσει μέσα από μια σειρά επαφών να καταγράψει αυτή τη νέα κατάσταση πραγμάτων που δημιουργείται και να δει εάν αυτά τα γεγονότα επηρεάζουν και σε ποιο βαθμό την Κύπρο. Παράλληλα οι επικείμενες τριμερείς και πολυμερείς συναντήσεις στις οποίες συμμετέχει η Κύπρος είναι μια καλή ευκαιρία για να καταγραφεί το νέο διεθνές περιβάλλον.

Σ’ ό,τι αφορά τις αποφάσεις για το Αφγανιστάν:

1. Για τους Αμερικανούς, το Αφγανιστάν ήταν από καιρό μια χαμένη υπόθεση και γι’ αυτό είχε ληφθεί, από την εποχή του Μπαράκ Ομπάμα, η απόφαση για οριστική αποχώρηση. Επί Ντόναλντ Τραμπ μπήκε η ημερομηνία και ήρθε ο Τζο Μπάιντεν να την υλοποιήσει. Επέλεξε να προχωρήσει στην αρχή της θητείας του, ώστε εν καιρώ να απορροφηθούν οι όποιοι κραδασμοί.

2. Στα 20 χρόνια παρουσίας των Αμερικανών στο Αφγανιστάν, τα πράγματα ελάχιστα έχουν διαφοροποιηθεί, γεγονός που αποδεικνύει για πολλοστή φορά το πρόβλημα που υπάρχει στην Ουάσιγκτον για σωστή ανάλυση των δεδομένων σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, ιδιαίτερα σε περιοχές της Μέσης Ανατολής, της Κεντρικής Ασίας και της Βορείου Αφρικής.

3. Το κενό που δημιουργείται από την αποχώρηση των ΗΠΑ επηρεάζει περισσότερο τις χώρες της Κεντρικής Ασίας και όσες συνορεύουν με το Αφγανιστάν. Το πώς θα καλυφθεί αυτό το κενό είναι ένα ερωτηματικό που δεν μπορεί να απαντηθεί τόσο νωρίς.

Για τη Μόσχα και το Πεκίνο, το αμερικανικό στραπάτσο στο Αφγανιστάν είναι ό,τι καλύτερο για τους δικούς τους στρατηγικούς σχεδιασμούς. Πλην όμως γνωρίζουν πως η ήττα των Αμερικανών δεν σημαίνει και δική τους επικράτηση. Αντίθετα, με την επικράτηση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν μπορεί στην πορεία να προκύψουν ζητήματα που αφορούν τόσο τη Ρωσία όσο και την Κίνα. Ιδιαίτερα η κινεζική πλευρά έχει πολλά να ανησυχεί για το θέμα των Ουιγούρων. Αλλά και το γεγονός ότι η Ρωσία σπεύδει να αναβαθμίσει τις σχέσεις της με Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν και Τατζικιστάν έχει τη δική του σημασία και δείχνει πως οι εξελίξεις δεν είναι τόσο εύκολες όσο μπορεί να φαίνονται και για τη Μόσχα.

Ο παράγοντας Τουρκία

Η δική μας περιοχή ενδεχομένως να επηρεάζεται περισσότερο από τις ενέργειες της Τουρκίας παρά από τους Αμερικανούς. Χωρίς αυτό και πάλι να έχει, σήμερα, τον όποιο αντίκτυπο στο Κυπριακό. Ενδεχομένως στο παρελθόν ανάλογα γεγονότα να αποτελούν μια αφορμή για την Άγκυρα να αποκομίσει οφέλη στο Κυπριακό. Σήμερα ωστόσο δεν υπάρχει αυτή τη άμεση διασύνδεση κυρίως λόγω των επιλογών της Άγκυρας σε σχέση με περιφερειακά και διεθνή ζητήματα.

Αυτό που προσπαθεί η Τουρκία είναι να διατηρήσει την επιρροή της στο Αφγανιστάν. Κυρίως η Άγκυρα θέλησε να διατηρήσει την παρουσία της στο Αφγανιστάν αναλαμβάνοντας την παροχή της ασφάλειας του αεροδρομίου της Καμπούλ. Ένα ζήτημα που είχε συζητήσει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τον Τζο Μπάιντεν κατά τη συνάντηση που είχαν στο περιθώριο της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ τον περασμένο μήνα. Οι συνομιλίες μεταξύ των δύο πλευρών συνεχίζονταν μέχρι και την περασμένη εβδομάδα.

Στην Άγκυρα, η κυβέρνηση Ερντογάν και τα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης μιλούσαν για το νέο στρατηγικό ρόλο που αποκτούσε η Τουρκία στο Αφγανιστάν, αναλαμβάνοντας την ασφάλεια του αεροδρομίου της Καμπούλ. Ωστόσο η πραγματικότητα δεν ήταν όπως την παρουσίαζε η Άγκυρα, γιατί όλο αυτό το διάστημα οι Ταλιμπάν ήταν έντονα αντίθετοι στα σχέδια του Ερντογάν για το αεροδρόμιο της Καμπούλ.

Ήδη από την πρώτη στιγμή της επικράτησής τους οι Ταλιμπάν είχαν στείλει το μήνυμα πως δεν θα δεχθούν την παραμονή ξένων στρατευμάτων στη χώρα τους. Και το μήνυμα δεν αφορούσε μόνο τους Αμερικανούς ή τους Βρετανούς. Αφορούσε και την Τουρκία, έστω κι αν ήταν ένας εκ των συνομιλητών τους. Οι Ταλιμπάν προειδοποιούσαν, σε σχέση με τον έλεγχο του αεροδρομίου της Καμπούλ, πως τα στρατεύματα που θα μείνουν εκεί θα θεωρηθούν ως «κατοχική δύναμη» και θα αντιμετωπιστούν ως εισβολείς.

Και όχι άσχετη με αυτή την αντίδραση η Τουρκία εμφανίζεται ως η χώρα που έχει πολύ καλές σχέσεις με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη συμπεριλαμβανομένων των Ταλιμπάν και παράλληλα διαμηνύει πως δεν σκοπεύει να εμπλακεί σε μάχες. Οι τρεις χώρες με τις οποίες οι Ταλιμπάν είχαν συνομιλίες και συνεργάζονταν τα τελευταία χρόνια ήταν το Πακιστάν, το Κατάρ και η Τουρκία.

Η Άγκυρα αντιλαμβανόμενη ότι στρατιωτικά δεν μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο προσπαθεί να προωθήσει τον εαυτό της στο να καλύψει το κενό που αφήνει η αμερικανική αποχώρηση. Σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα της τουρκικής Daily Sabah «η Τουρκία θέλει να συμβάλει διπλωματικά στην πρόληψη του εμφύλιου πολέμου μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ», καθώς επίσης «επιθυμεί να γίνει ένας αξιόπιστος μεσολαβητής και μια σταθεροποιητική δύναμη» στην Κεντρική Ασία. Όπως σημειώνεται στο συγκεκριμένο δημοσίευμα, «αν η Τουρκία επιδιώκει να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στην πολιτική της Κεντρικής Ασίας πρέπει να είναι μέρος της ισορροπίας στο Αφγανιστάν». Με τις παρεμβάσεις σε Ιράκ, Συρία, Λιβύη και Ναγκόρνο-Καραμπάχ να παρουσιάζονται ως θετικά δείγματα γραφής αυτού του ρόλου που μπορεί να παίξει η Τουρκία.

Άλλοι παράγοντες που θα παίξουν ρόλο

Το Πακιστάν είναι μια χώρα η οποία είτε κρυφά είτε φανερά υποστήριζε τους Ταλιμπάν όλα αυτά τα χρόνια. Αν και σύμμαχος των Αμερικανών, το Πακιστάν αποδείχθηκε καταφύγιο της ηγεσίας της Αλ Κάιντα. Μέχρι τώρα μπορεί να λεχθεί πως οι ΗΠΑ είχαν χαριστεί αρκετά στο Πακιστάν, ωστόσο μετά το στραπάτσο στο Αφγανιστάν δεν αποκλείεται η Ουάσιγκτον να βγάλει ένα άλλο χαρακτήρα στις σχέσεις με το Ισλαμαμπάντ.

Η Σαουδική Αραβία είναι μια από τις χώρες που αισθάνεται ασφαλής με την παρουσία των Αμερικανών στην περιοχή. Και είναι μια από τις χώρες που δεν θα αισθάνονται και τόσο άνετα εάν υπονομευθεί περαιτέρω η αμερικανική κυριαρχία στην περιοχή, έστω κι αν οι Σαουδάραβες διαχρονικά είχαν τους δικούς τους δεσμούς με τους Ταλιμπάν.

Απ’ εκεί και πέρα υπάρχουν οι μετριοπαθείς σύμμαχοι των ΗΠΑ, όπως η Αίγυπτος και η Ιορδανία, που αναλόγως της τροπής που θα πάρουν οι εξελίξεις μπορεί να επηρεαστούν. Οι επαφές μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ την περίοδο αυτή δεν θεωρούνται άσχετες με την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στο Αφγανιστάν.

Η ΕΕ τρέμει από ένα νέο κύμα προσφύγων

Η Τουρκία κατάφερε να εκμεταλλευθεί στο έπακρο του πρόσφυγες από τη Συρία προκειμένου να εκβιάσει τους Ευρωπαίους, οι οποίοι με πρώτη τη Γερμανία ήταν έτοιμοι να πληρώσουν όσο-όσο προκειμένου ο Ερντογάν να δεχθεί να κρατήσει όλα εκείνα τα εκατομμύρια στο τουρκικό έδαφος.

Η κατάσταση στο Αφγανιστάν αναπόφευκτα θα δημιουργήσει ένα νέο τεράστιο κύμα προσφύγων οι οποίοι θα κινηθούν δυτικά. Αυτά τα κύματα προσφύγων φαίνεται να φοβίζουν όχι μόνο τους Ευρωπαίους αλλά και την ίδια την Τουρκία. Ήδη άρχισε τα έργα που στοχεύουν σε ανακοπή των προσφυγικών ροών από το Αφγανιστάν προς το τουρκικό έδαφος.

Αυτές οι ενέργειες είναι συνεπακόλουθο της εσωτερικής αντίδρασης που υπάρχει στην Τουρκία σε σχέση με τους πρόσφυγες από τη Συρία. Τα γεγονότα στην Άγκυρα προ ημερών με τις επιθέσεις κατά Σύρων προσφύγων είναι ένα δείγμα του κλίματος που επικρατεί στο εσωτερικό της Τουρκίας. Και η κυβέρνηση Ερντογάν γνωρίζει πολύ καλά πως τα πράγματα θα εκτροχιαστούν εάν στους πέραν των τριών εκατομμυρίων προσφύγων από τη Συρία αρχίσουν να προστίθενται και Αφγανοί.

Θέλοντας να διασκεδάσει τις εντυπώσεις σε σχέση με τους πρόσφυγες η τουρκική κυβέρνηση είχε διαρρεύσει αρχές της περασμένης εβδομάδας πληροφορίες για συμφωνία με τις ΗΠΑ. Μια πληροφορία, την οποία έσπευσε να διαψεύσει η αμερικανική πρεσβεία στην Άγκυρα με ανάρτηση της στο τουίτερ. Η πρεσβεία των ΗΠΑ απέρριψε την ύπαρξη συμφωνίας μεταξύ Μπάιντεν και Ερντογάν για Αφγανούς μετανάστες και πρόσφυγες.

Στην ιδέα νέων μεταναστευτικών ροών τρέμει και τη Ευρωπαϊκή Ένωση, γι’ αυτό και ο Ζοζέπ Μπορέλ μετά το έκτακτο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων δήλωσε πως «η ΕΕ θα υποστηρίξει τους γείτονες του Αφγανιστάν στην αντιμετώπιση συνεπειών οι οποίες αναμένονται από αυξανόμενη ροή προσφύγων και μεταναστών».