Ο κόσμος φαντάζει άδειος σήμερα. Αισθάνομαι ένα απερίγραπτο κενό με την ανεκπλήρωτη απώλεια ενός ημίθεου, ενός προστάτη, ενός φάρου φωτός και μιας ελπίδας.
Ο Μίκης ήταν ένας όμορφος άνθρωπος και μια μουσική ιδιοφυΐα ακατανόητης σοφίας. Ο Μίκης έκανε λυρισμό την αναζήτηση του ανθρώπου για ελευθερία. Ωστόσο, βίωσε τη ζωή μέσα από τα μάτια ενός παιδιού. Θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει τα μάτια του να φωτίζουν στην πιο απλή ομορφιά της ζωής.
Ήταν ένας ζωντανός θρύλος, αλλά ήταν και κάποιος που συνδέθηκα φιλικά μαζί του.Όταν ήμουν μαζί με τον Μίκη, ήταν αδιαμφισβήτητο ότι ήμουν στον ίδιο χώρο με έναν θρύλο. Το ύψος του, το χαμόγελό του, η φωνή του, όλα εξίσου μεγαλοπρεπή. Όλα όσα έλεγε φαίνονταν τόσο βαθιά, σοφά και ισορροπημένα.
Ωστόσο, έδωσε άφθονα πράγματα με μια τόσο έντονη αρμονία. Θα θυμάμαι πάντα το δέος που αισθανόμουν όταν μου μιλούσε, όταν με φώναζε με το όνομά μου, ενθουσιασμένος με όλα όσα έλεγα, συμμετέχοντας στη σκέψη μου.
Είχε την ικανότητα να κάνει κάθε άνθρωπο να αισθάνεται σημαντικός και στα μάτια του καθένας ήταν ίσου διαμετρήματος. Είχε αναμειχθεί με μεγάλους επώνυμους όπως ο Τσε Γκεβάρα, ο Φιντέλ Κάστρο, ο Ολιβιέ Μεσιάν, ο Γιάννης Ρίτσος, μια ατελείωτη σειρά προέδρων, βασιλέων, βασιλισσών και δισεκατομμυριούχων, αλλά έκανε τους πάντες που γνώρισε να νιώθουν ξεχωριστοί και να ακούγονται.
Όταν γνώρισε την Joanna Kordos, την κατεξοχήν Αυστραλή καλλιτέχνη που την είχα επιφορτίσει να ζωγραφίσει ένα πορτρέτο για τον Μίκη ως δώρο, της είπε: «Εσύ; Ζωγράφισες αυτό το αριστούργημα που περικλείει όλα όσα είμαι!» Και εκείνη απάντησε ότι την έκανε να νιώσει κάτι που δεν είχε νιώσει ποτέ πριν.
Έφερα τον Μίκη στην Αυστραλία για πέντε sold out συναυλίες το 1995. Μελβούρνη, Σίδνεϊ, Καμπέρα και Αδελαΐδα. Στη Μελβούρνη τον χειροκροτούσαν για 45 λεπτά. Ο φίλος μου Νίκος Μωραΐτης, υποστηρικτής συναυλιών στην Ευρώπη, με πήγε να δω τον Μίκη σε μια συναυλία του στην Αθήνα τον Ιανουάριο του 1995.
Κατά τη διάρκεια της συναυλίας εξέφρασα τη βαθιά μου αγάπη για τη μουσική του Μίκη και είπα στον Νίκο πόσο υπέροχο θα ήταν αν ο Μίκης μπορούσε να έρθει στην Αυστραλία. Μετά τη συναυλία ο Νίκος με πήγε να συναντήσω τον Μίκη και τη Μαρία Φαραντούρη.
Ο Μίκης ενδιαφέρθηκε αρκετά και συζητήσαμε για το γεγονός ότι ζούσα στην Αυστραλία και μου άρεσε η μουσική του. Ο Νίκος λέει τότε στον Μίκη.
«Η Μαίρη είναι οργανώτρια μεγάλων γεγονότων στην Αυστραλία και έχει προωθήσει παραστάσεις, συμπεριλαμβανομένου του Μπαλέτου Μπολσόι, και θέλει να οργανώσει για σας μια αυστραλιανή περιοδεία». Είχα μόλις τελειώσει το πανεπιστήμιο και, σίγουρα, δεν ήμουν οργανώτρια, όμως στάθηκα άφωνη.
«Ξέρεις Μαίρη, μου αρέσεις πολύ, θα έρθω στην Αυστραλία μαζί σου». Τηλεφώνησε στη Μαρία Φαραντούρη, λέγοντάς της: «Μόλις γνώρισα αυτό το υπέροχο κορίτσι από την Αυστραλία και θέλει να οργανώσει μια περιοδεία εκεί. Πάμε;».
Η Μαρία Φαραντούρη είπε ναι και εκεί δεσμεύτηκα και επιφορτίστηκα ξαφνικά να φέρω τον Μίκη Θεοδωράκη στην Αυστραλία εκείνη τη χρονιά, το 1995, για τον εορτασμό των εβδομηκοστών του γενεθλίων. Ήμουν τότε 25 χρόνων. Ο Νίκος μου είπε ότι μπορούσα να το κάνω και μου εξήγησε πώς.
Ήταν απίστευτα δύσκολο να βρω οικονομική υποστήριξη για την περιοδεία. Ο μάνατζερ του Μίκη, Αστέρης Κωτούλας, μου πρότεινε να επικοινωνήσω με τον Nick Bolkus, ο οποίος ήταν οπαδός του Μίκη.
Ο Νίκος Μωραΐτης ζήτησε, επίσης, υποστήριξη μέσω του International Year for Tolerance Secretariat καθώς και ιδιωτών χορηγών και αυτός ήταν ο μόνος λόγος που μπόρεσα να οργανώσω τις συναυλίες. Θα του είμαι αιώνια ευγνώμων.
Παρ’ όλα αυτά, (ο Μίκης) είχε την καρδιά ενός μικρού παιδιού. Δεν θα ξεχάσω ποτέ πώς ακτινοβολούσε μετά τη συνάντησή του με τον Paul Keating και ανακάλυψε ότι ο τότε πρωθυπουργός μας είχε τις Συμφωνίες του στη συλλογή του, συμπεριλαμβανομένης της «7ης Συμφωνίας».
Μιλούσαν επί ώρες για την πολιτική, τη μουσική, τη ζωή, τη δημοκρατία και την ελευθερία. Στο τέλος μου λέει: «Μαίρη, ο πρωθυπουργός σας είναι ένας απίστευτα καλλιεργημένος και έξυπνος άνθρωπος. Η μουσική του συλλογή είναι υπέροχη. Κατέχει ακόμη και από συμφωνίες».
Η περιοδεία ήταν από τις πιο πολύτιμες περιόδους της ζωής μου. Ο Μίκης συναντήθηκε με τους Whitlam και Keating, ενώ η εβραϊκή κοινότητα του έδειξε την αγάπη της για το έργο του «Μαουτχάουζεν».
Ο Μίκης και η σύζυγός του Μυρτώ, με αντιμετώπιζαν σαν κόρη τους από τότε. Με καλωσόριζαν στο σπίτι τους όποτε επισκεπτόμουν την Ελλάδα. Είχα μείνει άφωνη από τη ζεστασιά τους. Το σπίτι τους βρίσκεται κάτω από την Ακρόπολη και το Ηρώδειο και έχει την καλύτερη θέα στην Ακρόπολη που έχω ζήσει.
Ο Μίκης μου είπε ότι δεν ήθελε να αγοράσει το σπίτι, αλλά η Μυρτώ τον έσπρωξε να το κάνει. Είπε ότι ανησυχούσε ότι δεν θα ήταν σε θέση να συνθέσει μουσική ανάμεσα σε μια τέτοια ομορφιά, αλλά συνειδητοποίησε ότι «μπορεί κανείς να συνθέσει τόσο ανάμεσα σε φρικτό όσο και σε ένα ένδοξο περιβάλλον».
Η Μυρτώ είχε εγκαταλείψει την Ιατρική για να ταξιδεύει ανά τον κόσμο με τον Μίκη. Η ίδια μου είχε ζητήσει να την πάω στο Phillip Island κατά τη διάρκεια της περιοδείας του 1995, μιας και ήταν το όνειρό της να δει τους πιγκουίνους.
Κάθε φορά που την έβλεπα θα εξέφραζε την ευγνωμοσύνη της για μια από τις πιο όμορφες εμπειρίες της ζωής της, βλέποντας τους πιγκουίνους να βγαίνουν από το νερό. Ο Μίκης και η Μυρτώ είχαν ταξιδέψει στις περισσότερες γωνιές του πλανήτη και έζησαν στο Παρίσι για πολλά χρόνια. Ήταν σαφές σε μένα ότι και οι δύο αγαπούσαν την ομορφιά της ζωής.
Όταν ο Μίκης μου μίλησε για την εξορία του στη Μακρόνησο, είπε ότι ένιωθε πως η καρδιά του δεν μπορούσε να αντέξει τον πόνο των αναμνήσεων από τα φρικτά βασανιστήρια που υπέστη ο ίδιος και οι σύντροφοί του.
Ήμουν πολύ τυχερός που παρακολούθησα τη συναυλία στη Μακρόνησο το 2003, η οποία ήταν η πρώτη του επιστροφή στον τόπο των βασανιστηρίων του μετά την ελευθερία του.
Παρακολουθήσαμε τη συναυλία με τους φίλους Nick Bolkus, Nikos Moraitis και Ros Paspaley και εξακολουθούμε να τονίζουμε σήμερα ότι ήταν μια από τις πιο έντονα συγκινητικές εμπειρίες της ζωής μας.
Η περιοδεία του 1995 μου άνοιξε το δρόμο να φέρω στην Αυστραλία το 2002 την Εθνική Λυρική Σκηνή, για να προωθήσω την Ελληνική Ολυμπιάδα. Τον επόμενο χρόνο (2003), έφερα την Ορχήστρα Θεοδωράκη στην Αυστραλία μαζί με την κόρη του Μαργαρίτα, και τους γιους της.
Σ’ αυτόν τον άνθρωπο-θρύλο, χρωστώ την απόκτηση μιας τόσο μεγάλης εμπειρίας και χαράς. Θα θυμάμαι πάντα ποιος υπήρξε ιδιότητες και θα είμαι αιώνια ευγνώμων για το θαύμα που επέφερε στη ζωή μου. Ακόμα, γνώρισα μερικούς από τους πιο υπέροχους ανθρώπους στις περιοδείες αυτές.
Το 2020 είχα προγραμματίσει μια επίσκεψη στην Αθήνα με τον μικρό μου γιο Paris, θέλοντας να συναντήσω και πάλι τον άνθρωπο που άγγιξε τη ζωή μου, με τρόπους που μόνο εγώ θα γνωρίζω πραγματικά. Έμεινε, δυστυχώς, απραγματοποίητο όνειρο λόγω Covid. Ωστόσο, ο Paris και εγώ θα τιμήσουμε τον Μίκη στον τελευταίο του τόπο ανάπαυσης στα Χανιά που είναι και η δική μας πατρίδα.
*Η Μαίρη Τσουβαλάκη είναι Managing Principal Solicitor, Corporate Legal Advisory στο Υπουργειο Υγείας.