«Πάντων χρηµάτων µέτρον ἐστίν ἄνθρωπος, τῶν µέν ὄντων ὡς ἔστιν, τῶν δέ οὐκ ὄντων ὡς οὐκ ἔστιν» – Πλάτων, «Πρωταγόρας». Αναρωτιέμαι αν βρισκόμαστε στην εποχή που η ρήση αυτή που κράτησε τόσους αιώνες θα πρέπει ν’ αλλάξει;

Η τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence) έχει ήδη διανύσει μερικές δεκαετίες από τότε που πρωτοεμφανίστηκε ως εργαλείο στην πληροφορική. Μερικοί μπορεί να θέσουν αυτή την περίοδο και στη δεκαετία του 1960, όμως η τεχνητή νοημοσύνη στην πράξη άρχισε να παρουσιάζει σοβαρά δημιουργήματα μετά την αρχή της νέας χιλιετηρίδας. Έχουμε δηλαδή ήδη ολοκληρώσει τη λεγόμενη πρώτη γενεά τεχνητής νοημοσύνης (First Generation AI).

Για να καταλάβουμε τι σημαίνει ΤΝ (τεχνητή νοημοσύνη) πρέπει να εξηγήσουμε την ορολογία λέγοντας ότι είναι η κατασκευασμένη από τον άνθρωπο νοημοσύνη που είναι σχεδιασμένη να μιμείται την ανθρώπινη συμπεριφορά στα πάντα. Ανήκει στο χώρο της πληροφορικής και έχει εξελιχθεί σε μια επιστήμη που διδάσκεται στα πανεπιστήμια. Για να πούμε πως λειτουργεί η ΤΝ πρέπει ν’ αναφερθούμε στην ικανότητά της να μαθαίνει, να προσαρμόζεται ανάλογα με το περιβάλλον και να εξάγει συμπεράσματα τα οποία βοηθούν στην επίλυση προβλημάτων.

Προσωπικά ως τεχνικός στην πληροφορική (Software Engineering, Design and Development) που εργάστηκα για περισσότερα από τριάντα χρόνια στον προγραμματισμό ηλ. υπολογιστών, μου δόθηκε μερικές φορές η ευκαιρία να δημιουργήσω λογισμικά τα οποία από μόνα τους μπορούσαν να συνδιαλέγονται με τον άνθρωπο, σε πολύ βασική φάση και ν’ ανταποκρίνονται ανάλογα με τις απαντήσεις που λαμβάνουν. Η δική μου όμως εμπειρία στην ΤΝ είναι πολύ περιορισμένη εφόσον δεν διέθεσα αρκετό χρόνο να πειραματιστώ λόγω άλλων υποχρεώσεων αλλά κατάλαβα πόσο μπορεί να φανεί χρήσιμη στον άνθρωπο.

Αρχικά βέβαια, για να θεωρηθεί μια συλλογή προγραμμάτων (app όπως το γνωρίζουμε σήμερα που προέρχεται από την αγγλική λέξη application) ως ΤΝ, το πιο βασικό πράγμα που πρέπει να καταφέρνει είναι να μαθαίνει από τα ερεθίσματα που δέχεται, είτε αυτά είναι από κάποια κείμενα είτε παρατηρώντας το περιβάλλον. Έτσι αντιλαμβανόμαστε ότι με τον όρο μαθαίνω εννοείται ότι την επόμενη φορά που θα συναντήσει την ίδια έννοια ή το ίδιο/παρόμοιο ερώτημα θα γνωρίζει πώς να συμπεριφερθεί.

Αλλά η ΤΝ δεν είναι μόνον μάθηση είναι και γνωμοδότηση στη λήψη αποφάσεων. Το επόμενο στάδιο, εφόσον ο υπολογιστής γνωρίζει αρκετά για κάποιο θέμα, μπορεί να είναι να προσφέρει απαντήσεις σε ερωτήσεις και να παίρνει αποφάσεις σύμφωνα πάντα με τις γνώσεις του. Οι υπολογιστές ΤΝ σήμερα μαθαίνουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα, ενώ μπορούν αυτές τις αποφάσεις να τις λαμβάνουν πολύ πιο γρήγορα και πολύ πιο αποτελεσματικά από τον ανθρώπινο νου.

Η ιστορία διδάσκει πως όταν ο άνθρωπος έρθει αντιμέτωπος με κάποιο μηχάνημα ή υπολογιστή που μπορεί να σκέφτεται όπως αυτός αισθάνεται άβολα. Η δυσκολία πηγάζει από το γεγονός ότι ο άνθρωπος μεγαλώσει και μορφώνεται πιστεύοντας ότι δεν μπορεί να υπάρχει κάποιο άλλο πλάσμα ή μηχάνημα σ’ αυτό τον πλανήτη που θα τον προσπεράσει στη λήψη αποφάσεων. Για παράδειγμα έχουμε σήμερα υπολογιστές που με ΤΝ μπορούν να παίξουν σκάκι καλύτερα από τον οποιονδήποτε παγκόσμιο πρωταθλητή στο επιτραπέζιο αυτό παιχνίδι. Άλλες εφαρμογές είναι οι έξυπνες φωτογραφικές μηχανές που έχουν την ικανότητα ν’ αναγνωρίζουν τα πρόσωπα των ανθρώπων, η Βιομετρική τεχνολογία που χρησιμοποιεί διάφορες πληροφορίες στην αναγνώριση προσώπων, τα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν δίχως οδηγό, οι στρογγυλές εκείνες ηλεκτρικές σκούπες που σκουπίζουν το πάτωμα αναγνωρίζοντας πού έχει τοίχο, σκάλες κ.ά.

Υπάρχουν βέβαια ακόμη βελτιώσεις που πρέπει και μπορούν να γίνουν για να είναι αυτές οι τεχνολογίες πιο έξυπνες αλλά εφόσον σε πολλές περιστάσεις έχουν ξεπεράσει τις ικανότητες του ανθρώπου  το ερώτημα που τίθεται είναι «ποιο θα είναι το αποτέλεσμα»; Βλέπετε αρχικά στην τεχνολογία το πρώτο εμπόδιο ήταν στο αν ο άνθρωπος μπορούσε να προγραμματίσει έναν υπολογιστή που θα είναι καλύτερος από τον ίδιο σε κάποιες εργασίες. Το επίπεδο αυτό το έχουμε ήδη ξεπεράσει σε πολλούς τομείς εφόσον πλέον δημιουργούνται νοητικά επίπεδα που ίσως μελλοντικά λαμβάνουν αποφάσεις για μας είτε το θέλουμε είτε όχι. Αυτό δεν είναι μια φαντασία είναι μια πραγματικότητα για την οποία το μόνο που δεν γνωρίζουμε είναι πόσο σύντομα θα επιτευχθεί.

Μέχρι πρόσφατα η ΤΝ μπορούσε να εκπληρώσει ειδικές εργασίες για τις οποίες ήταν προγραμματισμένη. Σήμερα όμως, όλο και πιο συχνά, εμφανίζονται υπολογιστές που μπορούν να ολοκληρώσουν σειρά από περίπλοκες πρακτικές εργασίες που μέχρι τώρα ήταν προνόμιο μόνον του ανθρώπου.

Κίνδυνοι
Πολλοί βέβαια κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου εφόσον φτάσαμε στο σημείο οι υπολογιστές ΤΝ να ξεπερνούν τις ανθρώπινες δυνατότητες και καλούν την παγκόσμια κοινωνία να καταστρώσει κανονισμούς που θα παρεμποδίσουν την απ’ ευθείας σύγκρουση της ΤΝ με τον άνθρωπο.

Είναι όμως πολύ πιο σοβαρά τα πράγματα εφόσον οι επιχειρήσεις αναζητούν πάντα πιο κερδοφόρα συστήματα που εκμεταλλευόμενα ενέργεια και ορυκτούς πόρους από τον πλανήτη, να λειτουργούν πιο οικονομικά και ταχύτερα. Οι πληροφορίες σήμερα αποθηκεύονται σε μεγάλα κέντρα αποθήκευσης πληροφοριών (τα λεγόμενα Data Centres) που φυλάγονται σαν να είναι παντελώς απόρρητα με εκπαιδευμένους και οπλοφόρους φύλακες. Τα κέντρα αυτά των πληροφοριών συνεχώς πολλαπλασιάζονται και γίνονται πιο ασφαλή. Ας μην ξεχνάμε την πρόσφατη πρόταση της Microsoft να δημιουργήσει δυο μεγάλα τέτοια κέντρα στην Ελλάδα. Το κέντρο αυτό πληροφοριών είναι μεγίστης σημασίας για την Ελλάδα εφόσον όχι μόνον βοηθάει τη χώρα στον εκσυγχρονισμό της τεχνολογίας της, αλλά και την καταστεί σπουδαίο κόμβο στην αποθήκευση και ασφάλεια των πληροφοριών.

Η ΤΝ μπορεί κάλλιστα λοιπόν ν’ αντλεί πληροφορίες από παρόμοια κέντρα και σε λίγα μόνον λεπτά να προσφέρει στα ανθρωποειδή ρομπότ ότι χρειάζονται για να ολοκληρώσουν μια εργασία ή να εκπληρώσουν μια εντολή.

Ποιος όμως ελέγχει τι πληροφορίες αποθηκεύονται σε τέτοια κέντρα και πώς αυτές θα χρησιμοποιηθούν είτε για να βοηθήσουν τον άνθρωπο είτε για να τον αντικαταστήσουν; Κι ακόμη χειρότερα, ποιος ελέγχει αν αυτές οι πληροφορίες δεν χρησιμοποιηθούν για να εξοντώσουν τον άνθρωπο;

Τι λέγεται
Τον Ιούνιο 2021 η εφημερίδα New York Times δημοσίευσε ένα άρθρο σχετικά με τον αυξανόμενο αριθμό νεοσύστατων επιχειρήσεων που προσφέρουν συστήματα για τον εντοπισμό και την απομάκρυνση των προκαταλήψεων από τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Το άρθρο σημείωνε την πρόσφατη προειδοποίηση της US Federal Trade Commission (Ομοσπονδιακής Επιτροπής Εμπορίου των ΗΠΑ) προς τις εταιρείες σχετικά με την πώληση φυλετικών μεροληπτικών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης ή εκείνων που θα μπορούσαν να εμποδίσουν τα άτομα να λάβουν εργασία, στέγαση, ασφάλιση ή άλλα οφέλη.

Πολλά τα ερωτήματα και συνεχώς αυξάνονται από τους ειδικούς της πληροφορικής και της ΤΝ αλλά δεν έχουμε ακόμη σήμερα σχεδιάσει σχετικά πρωτόκολλα που θα προστατέψουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και θα βοηθήσουν την ανθρωπότητα να έρθει σε συνεργασία με τις έξυπνες μηχανές, όχι σε σύγκρουση.

Η δυσκολία είναι στο πώς μπορεί μια επιτροπή να καθορίσει τις προδιαγραφές στις οποίες θα βασίζονται οι επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν ΤΝ, δίχως να περιορίσει την εφευρετικότητα των προγραμματιστών και την ταχύτατη εξέλιξη της τεχνολογίας. Κι αν τελικά το κατορθώσει, ποιος είναι σίγουρος ότι τους κανονισμούς αυτούς δεν θα παραβούν επιχειρήσεις και άτομα με σκοπό πάντα το κέρδος και την πρωτοπορία;

Η κυρία Kate Crawford, μια καταξιωμένη Αυστραλιανή τεχνικός που έχει επανηλειμμένα συντάξει άρθρα για την ΤΝ και είναι βασισμένη στο Manhattan στην Αμερική έχει πει τα εξής:

«Δεν είναι δημόσιες υποδομές [τα συστήματα ΤΝ], είναι κερδοσκοπικές. [Οι επιχειρήσεις] δεν έχουν καμία υποχρέωση να διασφαλίσουν ότι οι πληροφορίες είναι προσβάσιμες, ακόμη και σε κρίση υγείας» – “It’s not public infrastructure, it’s for profit; they have no obligation to make sure information is accessible, even in a health crisis.” (εφημ. The Age, 20 Αυγούστου 2021, άρθρο με τίτλο «‘A lot of people are sleepwalking into it’: the expert raising concerns over AI», δημοσιογράφος Stephanie Wood).

Ο Γερουσιαστής Roy Blunt στην Αμερική σ’ ένα άρθρο του τον Φεβ. 2020, σημειώνει πως η ΤΝ «έχει τη δυνατότητα να αλλάξει τον τρόπο διεξαγωγής των πολέμων και θα είναι το κλειδί για την εξέλιξη της εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ.»

Μια σύγκριση
Ο άνθρωπος, σε γενικές γραμμές, μαθαίνει από εμπειρίες και αισθήματα χαράς ή πόνου. Από πολύ νεαρή ηλικία αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο της φωτιάς, του πάγου, του ύψους κλπ. Εάν αυτός ο τύπος μάθησης προσομοιωθεί μέσα σε μια συγκεκριμένη ΤΝ, θα δημιουργήσει ανθρώπινες κρίσεις ως προς την ευεργετική ή επιβλαβή φύση των αντικειμένων γύρω του και αυτό θα μεταφραστεί επίσης στις ενέργειες από κάποια ανθρώπινα όντα; Ίσως να αποφάσιζε τότε η τεχνητή νοημοσύνη ότι η ανθρωπότητα δεν ήταν άξια λόγου, όπως την τάση μερικών των ανθρώπων να βλάψουν άλλα αισθανόμενα όντα; Ή, ακόμη χειρότερα, η μηχανή σκέψης θα μπορούσε να μάθει το κυνικό μάθημα ότι είναι εντάξει να βλάπτουν άλλους ανθρώπους, αν εκείνοι δεν έχουν αποτελεσματικούς τρόπους ν’ ανταποδώσουν;

Είναι δύσκολο όμως να προβλέψουμε πώς θα αντιδράσει το ον της ΤΝ, εάν δηλαδή θα έχει τη σοφία να συγκατοικήσει με τον άνθρωπο στον πλανήτη ή αν θα δημιουργήσει συναισθήματα εχθρικά; Σήμερα που γράφουμε αυτό το άρθρο είμαι σίγουρος ότι πολλές επιχειρήσεις δοκιμάζουν τις επιδεξιότητές τους να δημιουργήσουν πλάσματα ΤΝ (βλ. Elon Musk). Σε περίπτωση που αυτά τα πλάσματα παρουσιαστούν στην ανθρωπότητα και ρωτήσουν «Τι είμαι;», ποια απάντηση θα μπορούσαν να δώσουν οι άνθρωποι στην ερώτησή τους;

Πολλοί σκεφτόμαστε ότι αυτά τα πλάσματα θα είναι καλά να χρησιμοποιηθούν για τις ανθυγιεινές και επικίνδυνες εργασίες αλλά καθορίσαμε αν και ποια δικαιώματα θα έχουν; Το θέμα της ΤΝ καταλήγει σε ένα πιο περίπλοκο ζήτημα. Πέρα από το φόβο του θανάτου από τις έξυπνες μηχανές, πέρα ​​από τα ηθικά διλήμματα και πέρα ​​από το άγχος της μη γνώσης ή της κατανόησης έγκειται το εξής ερώτημα: «Εάν αποδειχτεί ότι μια μηχανή σκέφτεται και αισθάνεται όπως οι άνθρωποι, τότε θα αποκτούσε ίσα δικαιώματα στη ζωή;». Όλα αυτά χωρίς να μπούμε σε θέματα θρησκείας, οικογένειας, διαβίωσης σε κοινωνίες κ.ά.

Προσωπικά δεν γνωρίζω αν θα πρέπει να διατηρώ ελπίδες για το μέλλον εφόσον η τεχνολογία καλπάζει και εξελίσσεται με απροσμέτρητους ρυθμούς ή να έχω φοβίες ότι κάποια μέρα ο άνθρωπος θα γίνει σκλάβος αυτών των έξυπνων υπολογιστών της ΤΝ και όχι το αντίστροφο. Είναι όμως όπως όλα τα πράγματα που κατασκεύασε ο άνθρωπος. Αν καθοριστεί και χρησιμοποιηθεί σωστά θα έχει τα ποθητά αποτελέσματα, αντίθετα θα έχουμε τεράστια προβλήματα πέραν των δυνατοτήτων της ανθρώπινης ύπαρξης. Η μεγαλύτερη πρόκληση έγκειται σε δύο δεδομένα: (1) πώς η ανθρωπότητα θα δεχτεί τέτοιο πανέξυπνο εργαλείο και (2) στην έκβαση της διαμάχης μεταξύ του ανθρωπίνου γένους και των υπολογιστών ΤΝ από την οποία ο άνθρωπος ήδη υστερεί.

Άραγε μήπως πρέπει ν’ αρχίσουμε να διδασκόμαστε την τέχνη της σκέψης από την αρχή;

Ιάκωβος Γαριβάλδης ΟΑΜ