Μια ζεστή μέρα του καλοκαιριού στη βόρεια Ελλάδα, η θεία Χρυσάνθη κάθεται στο σπίτι της στο χωριό Νέα Βρασνά, μ’ ένα φωτογραφικό άλμπουμ στα γόνατά της.
Χαϊδεύει το εξώφυλλο του λευκώματος με τα μακριά, στεγνά δάχτυλά της. Τα πλαστικά φύλλα στις περισσότερες σελίδες του λευκώματος έχουν μετακινηθεί και τρίζουν κάθε φορά που γυρίζει σελίδα.
Και τότε σταματά.
«Εδώ. Αυτός είναι ο πατέρας μου και ο παππούς σου, ο Δημήτρης» είπε.
«Κοίτα τη φωτογραφία πριν τον πόλεμο. Κοίτα τη φωτογραφία στον πόλεμο της Μικράς Ασίας».
Μου δείχνει δύο φωτογραφίες του παππού μου, Δημητρίου Χούπη, από τον πόλεμο.
Στην πρώτη φωτογραφία διακρίνεται ένας περήφανος άνδρας, ντυμένος με μια καινούργια στολή υπαξιωματικού. Στέκεται ανάμεσα σε έναν άλλο υπαξιωματικό και ένα στρατιώτη.
Στη δεύτερη φωτογραφία, ο άντρας είναι η σκιά του παλιού του εαυτού. Κάθεται οπλισμένος, μόνος του, μπροστά από ένα θλιβερό πανό με φωτογραφίες λουλουδιών και λόγια ελπίδας.
«Ενθύμιο… 1921» έγραφε.
Τι τρομερό ενθύμιο για τη γιαγιά μου, την Αγγελική, για τον άνθρωπο που την άφησε για να πολεμήσει στον ελληνοτουρκικό πόλεμο!
Πόσο ωμός ήταν ο τρόπος που έμαθα για τη Μικρασιατική Καταστροφή!
Ήταν το 1989, ήμουν 22 ετών και ήταν το πρώτο μου ταξίδι στην Ελλάδα.
Αυτές οι φωτογραφίες, με συγκίνησαν τόσο πολύ, όπως και το γεγονός ότι ο παππούς Δημήτρης, κατάφερε να επιβιώσει από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο, που διήρκησε από το 1919 μέχρι το 1922, κι έτσι πήρα μαζί μου τις φωτογραφίες όταν επέστρεψα στην Αυστραλία.
Είπα στη θεία Χρυσάνθη ότι θα έστελνα πίσω τις πρωτότυπες φωτογραφίες μόλις έκανα αντίγραφα. Εκείνη μου είπε να κρατήσω τα πρωτότυπα και να τις στείλω τα αντίγραφα.
Τις τίμησα αυτές τις φωτογραφίες. Τις έβαλα μέσα σε ασημένιες και επίχρυσες κορνίζες και στέκονται δίπλα-δίπλα στο ντουλάπι του σαλονιού μου εδώ και 25 χρόνια. Μου δίνουν κουράγιο.
Όταν η ζωή μου είναι δύσκολη, σκέφτομαι την άθλια ζωή του παππού Δημήτρη που πέρασε τη ζωή του πολεμώντας.
Αυτές οι εικόνες αποτελούν ιστορικά ντοκουμέντα.
Στη μία φωτογραφία, ο παππούς Δημήτρης φοράει μια καινούργια στολή αξιωματικού, υπέροχος ανάμεσα σε δύο στρατιώτες (βλ. εικ. 1α). Ο στρατιώτης στα δεξιά του παππού μου σφίγγει το χέρι του. Ο υπαξιωματικός στα αριστερά του ακουμπά το χέρι του στον ώμο του παππού μου.
Η χειρόγραφη σημείωση στο πίσω μέρος της φωτογραφίας (βλ. εικ. 1β) δεν έχει ημερομηνία. Γραμμένη με μελάνι που έχει πλέον γίνει μωβ, διακρίνονται οκτώ γραμμές στα ελληνικά.
Οι ελληνικές λέξεις που μπορούν να διαβαστούν, συμπεριλαμβάνουν το όνομα του παππού μου και τις λέξεις «χαίρε», «από», «ενθύμιο», «φιλί», και πιθανόν «αδελφική».
Η δεύτερη φωτογραφία απεικονίζει τον παππού μου να κάθεται με ένα τουφέκι στα γόνατά του και να κρατάει ένα τσιγάρο στο αριστερό του χέρι. Η στολή του είναι παλιά. Έχει τρύπες πάνω από τα γόνατα. Κοιτάζει βαθιά προς την κάμερα.
Πίσω του υπάρχει ένα πανό, πάνω στο οποίο έχουν σχεδιαστεί δύο περίτεχνα βάζα με λουλούδια και μηνύματα ελπίδας και πίστης. Ο παππούς Δημήτρης κάθεται ανάμεσα από τις εικόνες των λουλουδιών και τις ελπιδοφόρες λέξεις, που σχηματίζουν μια αψίδα πάνω από το κεφάλι του. Βρισκόμαστε στο 1921.
«Ενθύμιο… 1921. Καλή καρδιά και όπου θέλεις, πάντα Παναγία μαζί σου…» γράφει το πανό.
Από την πίσω πλευρά της φωτογραφίας, αναγράφονται οι λέξεις Carte Postale στα γαλλικά (βλέπε 2β). Γραμμένο με μολύβι στη δεξιά πλευρά της καρτ ποστάλ είναι μια φράση, όπου μόνο μια λέξη γίνεται κατανοητή, «βρίσκομαι», μαζί με την υπογραφή του παππού μου.
Ο πατέρας μου, Σπύρος Χούπης, 88 ετών, είναι το τελευταίο παιδί του παππού Δημήτρη που είναι ακόμα στη ζωή. Αν και ο πατέρας του πέθανε όταν ήταν επτά χρόνων, εκείνος τον θυμάται, όπως και τις ιστορίες που έχουν ειπωθεί γι’ αυτόν.
Η αδελφή του, η θεία Χρυσάνθη, πίστευε ότι η φωτογραφία του παππού Δημήτρη με τη νέα στολή, είχε τραβηχθεί όταν έφυγε για να πολεμήσει στον ελληνοτουρκικό πόλεμο. Ο πατέρας μου επιβεβαίωσε αυτή την ιστορία την περασμένη εβδομάδα. Αυτός και η αδελφή του πίστευαν επίσης ότι ο παππούς Δημήτρης ήταν στον πόλεμο για οκτώ, ίσως και δέκα χρόνια.
Ο πατέρας μου είπε ότι θυμόταν ιστορίες Ελλήνων που υπηρέτησαν στις ένοπλες δυνάμεις για μεγάλα χρονικά διαστήματα στις αρχές του 1900, επειδή η Ελλάδα δεν είχε αρκετό πληθυσμό για να εναλλάσσει το έμψυχο δυναμικό στις ένοπλες δυνάμεις της.
Θρήνησε τη μοίρα του πατέρα του, ο οποίος από «λεβέντης», με τη στολή του «λοχία», κατάντησε ένας συντετριμμένος άντρας στη φωτογραφία του 1921.
«Κακοπερασμένος, στενοχωρημένος, απελπισμένος» είπε ο πατέρας μου. «Τον είχε φάει η στεναχώρια. Μεγάλη στεναχώρια. Πώς περνάει η οικογένειά του, οι συγγενείς…»
Η θεία μου η Χρυσάνθη είχε ήδη πεθάνει όταν επέστρεψα στην Ελλάδα, το 2002. Αλλά τα παιδιά της ζουν και θυμούνται τις ιστορίες της για τον παππού Δημήτρη.
Ο γιος της, ο Γιαννάκης, μου είπε την περασμένη εβδομάδα ότι ο παππούς Δημήτρης θα μείνει για πάντα στη μνήμη μας ως το νεαρό παλικάρι που πήγε στον πόλεμο και επέστρεψε γέρος.
«Πήγε παλικάρι και γύρισε με άσπρα μαλλιά» είπε ο Γιαννάκης.
Είπε ότι θα αναζητήσει περισσότερες πληροφορίες και φωτογραφίες του παππού Δημήτρη από τον πόλεμο. Εν τω μεταξύ, θα στείλω σε εκείνον και στα άλλα πρώτα ξαδέλφια μου, αντίγραφα αυτών των δύο φωτογραφιών.
Αλλά οι πρωτότυπες φωτογραφίες θα μείνουν μαζί μου. Η θεία Χρυσάνθη φύλαξε αυτές τις φωτογραφίες. Μου τις έδωσε. Τώρα εγώ είμαι ο φύλακας αυτών των φωτογραφιών, υπεύθυνη να κρατήσω ζωντανή τη μνήμη του παππού Δημήτρη στην επόμενη γενιά.
Αναπαύσου εν ειρήνη Έλληνα στρατιώτη. Ο αγώνας σου για τη Μικρά Ασία δεν ήταν άδικος και η μνήμη σου συνεχίζει να ζει. Γιατί; Γιατί είναι εδώ ακριβώς, τυπωμένο σε άσπρο και μαύρο και σε έγχρωμο, για όλον τον κόσμο να το δει.
*Εάν εσείς ή οι προγονοί σας κατάγονται από τη Μικρά Ασία, και έζησαν τη Μικρασιατική καταστροφή σας καλούμε να μοιραστείτε αυτές τις προσωπικές ιστορίες μέσα από την εφημερίδα μας.
Στείλτε μας τις ιστορίες για την προσφυγική οδύσσεια των προγόνων σας ταχυδρομικά στο Neos Kosmos P.O. Box 773, Port Melbourne, Victoria 3207 ή ηλεκτρονικά στο editor@neoskosmos.com.au.
Όσοι θέλουν περισσότερες πληροφορίες μπορούν να τηλεφωνήσουν στο Σωτήρη Χατζημανώλη (03) 9482 4433.