Από το φετινό πασχαλινό αφιέρωμα του «Νέου Κόσμου» δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα ξεχωριστά κυπριακά ήθη και έθιμα. Άλλα ξεχασμένα ή κάπως αλλαγμένα, κάποια περισσότερο ή λιγότερο διαδεδομένα, το σίγουρο είναι ότι συνθέτουν την πλούσια παράδοση της Μεγαλονήσου σε ό,τι αφορά την σπουδαιότερη θρησκευτική μας γιορτή.
Η Ανάσταση του Αγίου Λαζάρου
Το έθιμο της αναπαράστασης της ανάστασης του Αγίου Λαζάρου είναι πολύ παλιό και γινόταν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Η πιο ξεχωριστή αναπαράσταση, όμως, ήταν εκείνη που λάμβανε χώρα στον ομώνυμο ναό, στη Λάρνακα, όπου βρίσκεται η μαρμάρινη σαρκοφάγος του Αγίου σε κρύπτη στο υπόγειο.
Η Magda Ohnefalsch–Richter στο βιβλίο της «Ελληνικά Ήθη και Έθιμα στην Κύπρο» (εκδ. Πολιτιστικού Κέντρου της Λαϊκής Τράπεζας, 1994) μας διηγείται το έθιμο που ακολουθούσε τη θεία λειτουργία το Σάββατο του Λαζάρου.
«Οι επίτροποι, δηλαδή οι προύχοντες της εκκλησίας και οι διάκοι, έχουν ντύσει το ομορφότερο και εξυπνότερο αγόρι της περιοχής, το Παιδί του Λαζάρου, με ένα ένδυμα καμωμένο από κίτρινους λαζάρους, «τα λουλούδια του Λαζάρου», πλεγμένο ειδικά για τη γιορτή από εξέχουσες γυναίκες της πόλης.
Με τη συνοδεία λυπητερών τραγουδιών και πένθιμης μουσικής, ξαπλώνουν το παιδί στη μέση του μεγάλου δωματίου, πάνω σ’ένα κρεβάτι/χαλί καμωμένο από ποικιλόχρωμα λουλούδια και φύλλα. … Ο αρχιερέας διαβάζει το Ευαγγέλιο του Λαζάρου, στο 11ο κεφάλαιο του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου, και όταν φτάσει στο στίχο 43, υψώνει φωνή, ακριβώς όπως έκανε ο Χριστός όταν αυτός το είπε, φώναξε με δυνατή φωνή «Λάζαρε έξελθε». Κατά τη διάρκεια της έκκλησης «Λάζαρε έξελθε» (δηλαδή Λάζαρε σήκω πάνω και βγες έξω από τον τάφο), τρεις διακεκριμμένοι αρχιερείς, που με τη σειρά τοποθετούν το σταυρό πάνω στο κεφάλι του Παιδιού-Λαζάρου, το καπνίζουν με θυμιατό και το ραντίζουν με αγίασμα από μια δέσμη από μυρτιές που έχουν βυθίσει προηγουμένως στην κούπα με το αγίασμα.
Τότε μόνο ο Λάζαρος, το πεθαμένο παιδί, ξυπνά και σηκώνεται απότομα, ενώ οι γυναίκες τον ραντίζουν με ροδόσταγμα, του ρίχνουν ροδοπέταλα, και χώνουν μέσα στο στόμα του γλυκό τριαντάφυλλο και άλλα ζαχαρωτά.
Οι φλογέρες, τα πιθκιαύλια και οι ταμπουτσιές, τα βιολιά και τα λαούτα ακολουθούν και μαζί με τη χορωδία της εκκλησίας όλοι ψάλουν…»
Η Κυριακή της Ελίας
Στην Κύπρο, η Κυριακή των Βαΐων λέγεται Κυριακή της Ελίας. Ονομάζεται έτσι επειδή υπάρχει το παγκύπριο έθιμο να μεταφέρονται στις εκκλησίες κλαδιά από ελιά για να αγιασθούν μέσα στους ναούς μέχρι την ημέρα της Αναλήψεως του Χριστού. Αφού αγιασθούν και ξεραθούν μέσα στις εκκλησίες για 50 τόσες μέρες, τα φύλλα της ελιάς χρησιμοποιούνται για το «κάπνισμα», δηλαδή το θυμίαμα του σπιτιού και άλλων χώρων, καθώς και για τα μέλη της οικογένειας καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Πιστεύεται ότι ο καπνός της αγιασμένης ελιάς ξορκίζει το κακό.
Συνηθισμένο επίσης είναι και το έθιμο να κατασκευάζουν κατά την Κυριακή της Ελιάς μικρό σταυρό με δύο φύλλα ελιάς, τον οποίο στερεώνουν οι πιστοί στο στήθος τους. Σε διάφορες περιοχές της Κύπρου στερεώνουν ένα κλαδί ελιάς στην είσοδο του σπιτιού ή στα παράθυρα.
Το έθιμο της «λαμπρατζιάς»
Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα στην Κύπρο, την μέρα του Πάσχα, είναι αυτό της “λαμπρατζιάς”.
Σχεδόν ένα μήνα πριν το Μεγάλο Σάββατο, τα παιδιά ξεχύνονται στις γειτονιές, σε πάρκα και σε οικοδομές και μαζεύουν ό,τι ξύλα βρουν μπροστά τους. Επιλέγουν ένα σημείο, συνήθως μία μεγάλη αλάνα έξω από την εκκλησία της ενορίας τους και τα τοποθετούν σχηματίζοντας μία πυραμίδα.
Ένα μήνα μετά, την ώρα που ο ιερέας ψάλλει τον Καλό Λόγο, η πυραμίδα πιάνει φωτιά. Μέχρι τις πρωινές ώρες τα παιδιά καίνε τον Ιούδα. Η λαμπρατζιά ανάβει από το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου έως και τη Δευτέρα του Πάσχα.
Η μεγάλη φωτιά, συναρπάζει τα παιδιά, τα οποία «κοπιάζουν» για να μαζέψουν όλα αυτά τα ξύλα και προφανώς δεν λείπει ο ανταγωνισμός μεταξύ των γειτονιών για το ποια ενορία θα καταφέρει να χτίσει τη μεγαλύτερη και πιο εντυπωσιακή λαμπρατζιά. Για αυτόν τον λόγο, τα παιδιά από την πρώτη μέρα συλλογής ξύλων, «βγάζουν βάρδιες», προστατεύοντας τη λαμπρατζιά τους. Σε πολλές λαμπρατζιές, στήνουν πρόχειρους καταυλισμούς με παλιά στρώματα και καρέκλες για να μπορούν να κοιμούνται.
Η Λαμπρατζιά
Ένα έθιμο στην Πάφο, επιβάλλει τα ξύλα να είναι κλεμμένα, αφού όπως όλες οι φωτιές έτσι και η Λαμπρατζιά είναι καθαρτική. Η κλοπή επομένως, γίνεται για λόγους μαγείας κι έτσι η φωτιά καίει το κακό για να έρθει το καλό. Το κακό συμβολίζεται με ένα ομοίωμα του Ιούδα του Ισκαριώτη ο οποίος καίγεται για την προδοσία του. Στην πυρά όμως τα παιδιά πετάνε και τα μαρτούθκια, τα βραχιολάκια που φοράνε για να μην καούν τον Μάρτη ενώ τα κορίτσια, ειδικά τα πιο παλιά χρόνια, περνούσαν δειλά – δειλά και «πογυριστά» από τη Λαμπρατζιά, ρίχνοντας κλεφτές ματιές στα αγόρια που τις ενδιέφεραν. Εκτός από τον «Μάρτη» όμως, έριχναν στα κρυφά και μία τούφα μαλλιά για να πάψουν οι πονοκέφαλοι που τις βασάνιζαν.
Ο κλειδωμένος Άδης
Ένα άλλο έθιμο, το οποίο δεν συναντάται πολύ σήμερα ήταν το κλείσιμο του Άδη μέσα στην Εκκλησία. Την ώρα που ο ιερέας έβγαινε στον περίγυρο για να ψάλλει το «Δεύτε λάβετε φως», σε κάποια χωριά, οι πόρτες της εκκλησίας έκλειναν.
Έμενε μέσα όμως ένας, ο οποίος προσποιείτο τον Άδη ή το καμήλιν δηλαδή τον Σατανά. Έξω από την πόρτα της εκκλησίας, ο ιερέας έλεγε δυνατά «Άρατε πύλας οι άρχοντες και εισελεύσεται ο βασιλεύς της δόξης». Ο υποτιθέμενος Άδης ή Σατανάς, έπρεπε να απαντήσει πίσω τρεις φορές «Τις εστίν ούτος ο Βασιλεύς της δόξης;». Τότε ο ιερέας απαντούσε δυνατά «Κύριος κραταιός και δυνατός», άνοιγε με μία κλωτσιά την πόρτα και έμπαινε μαζί με το εκκλησίασμα μέσα στην εκκλησία…
Παραδοσιακά παιχνίδια της Λαμπρής
Την Κυριακή του Πάσχα στις 10 π.μ. γίνεται ο εσπερινός της Αγάπης. Μετά τη λιτανεία της εικόνας, οι πιστοί προσκυνούν και πάνε στα σπίτια τους όπου θα ψήσουν το πατροπαράδοτο «αρνί στην σούβλα» και θα διασκεδάσουν όλοι μαζί. Το απόγευμα όλοι θα πάνε στην πλατεία του χωριού για να παίξουν τα παραδοσιακά παιχνίδια της Λαμπρής, όπως ζίζιρο, σακουλοδρομίες, γαϊδουροδρομίες, αυγοδρομίες, τράβηγμα σχοινιού και άλλα. Τα παιχνίδια διαρκούν μέχρι και την Τρίτη του Πάσχα.
