Την Κυριακή, 10 Ιουλίου 2022, στο Κολλέγιο Alphington Grammar, η Επιτροπή Ελληνικών Σχολείων Γλώσσας και Πολιτισμού διοργάνωσε μια σεμνή ημερίδα με τίτλο «Δάσκαλοι του Γένους».

Μεταξύ των ομιλητριών ήταν και η εκπαιδευτικός Μαρία Λευθεριώτη που μίλησε με θέμα «Δάσκαλοι του γένους». Η ίδια με προθυμία έδωσε στο  «Νέο Κόσμο» το κείμενο της ομιλίας της  που έχει ως εξής:

«Δάσκαλοι του Γένους ονομάζονται οι μορφωμένοι Έλληνες που κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας συνέβαλαν, με την προφορική διδασκαλία τους ή με τα κείμενα τους, στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας.

Αρκετοί από τους δασκάλους του Γένους ήταν ή έγιναν αργότερα κληρικοί. Κάποιοι σπούδασαν στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα ενώ άλλοι στα Ιόνια Νησιά, στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και στο εξωτερικό.

Οι δάσκαλοι του Γένους δίδασκαν σε ναούς, σε σχολεία και σε δημόσιους χώρους. Έγραφαν επίσης επιστολές και άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες είτε ολόκληρα βιβλία, που τα τύπωναν με την υποστήριξη της Εκκλησίας, των Φαναριωτών ηγεμόνων ή φιλομαθών εμπόρων. Με το έργο τους βοήθησαν στην ίδρυση σχολείων και την τόνωση της ελληνικής παιδείας, στην ιδεολογική προετοιμασία της Μεγάλης Επανάστασης του 1821 και στην ανάπτυξη του Φιλελληνισμού στη Δύση.

Φωτισμένοι πνευματικοί άνδρες έδρασαν σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν, όπως αναφέρθηκε, η δράση των Ελλήνων λογίων στη Δύση. Κατά τον 18ο και στις αρχές του 19ου αιώνα οι ιδέες και τα κηρύγματα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού κυριαρχούσαν στη Δυτική Ευρώπη.

Οι νέες φιλελεύθερες και ριζοσπαστικές ιδέες έφτασαν γρήγορα και στην ελληνική Χερσόνησο, δυναμώνοντας την επαναστατική διάθεση των υπόδουλων Ελλήνων. Η πνευματική αυτή δραστηριότητα ονομάστηκε Νεοελληνικός Διαφωτισμός.

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ανέδειξε μεγάλες μορφές στα ελληνικά γράμματα, όπως

Ο Φαναριώτης νομικός Δημήτριος Καταρτζής και ο Κερκυραίος κληρικός Ευγένιος Βούλγαρης, δίδαξαν στην Αθωνιάδα Σχολή φιλοσοφία και μαθηματικά. Επίσης τα δύο ξαδέλφια από το Πήλιο στη Θεσσαλία, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς και ο Δανιήλ Φιλιππίδης, συνέγραψαν στη δημοτική γλώσσα τη «Γεωγραφία Νεωτερική», ενώ ο Κοζανίτης γιατρός Μιχαήλ Περδικάρης σατίρισε σε πεζά και σε στίχους πρόσωπα και γεγονότα της εποχής του.

Ο κατάλογος των δασκάλων του γένους είναι μεγάλος, και ένα είναι σίγουρο πως δεν τους γνωρίζουμε όλους. Ας θυμίσουμε λοιπόν ακόμη μερικά ονόματα:

·       Ανθρακίτης Μεθόδιος από τα Ιωάννινα

·       Βούλγαρης Ευγένιος από Κέρκυρα

·       Μοισιόδακας Ιώσηπος

·       Μοσχοπολίτης Δανιήλ από Μοσχόπολη (σημερινή Αλβανία)

·       Παμπλέκης Χριστόδουλος από Ξηρόμερο Αιτωλοακαρνανίας

·       Λέσβιος Βενιαμίν από Πλωμάρι Μυτιλήνης

·       Δούκας Νεόφυτος από Ζαγόρι Ηπείρου

·       Κοδρικάς Παναγιώτης από Αθήνα

·       Γαζής Άνθιμος από Μηλιές Πηλίου

 

Εξωτερικός Σύνδεσμος διδαχής

Το 1806 εκδόθηκε στην Ιταλία η «Ελληνική Νομαρχία», ένα έργο άγνωστου συγγραφέα αφιερωμένο στον Ρήγα Βελεστινλή. Στο σημαντικό αυτό κείμενο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού καταδικάζεται η «αναρχία» και η «μοναρχία» και προβάλλεται ως ιδανική διοίκηση η «νομαρχία», δηλαδή το πολίτευμα όπου εξουσιάζουν οι νόμοι.

Ξεχωριστή προσωπικότητα αποτελεί ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος συνδύαζε το πνεύμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και της παιδείας με τη θρησκευτική πίστη και την εθνική συνείδηση. Ήταν λόγιος μοναχός του Αγίου Όρους, ιεροκήρυκας και μάρτυρας. Το κήρυγμά του έβρισκε μεγάλη απήχηση στον υπόδουλο ελληνικό πληθυσμό της υπαίθρου, όπου περιόδευσε για να αναχαιτίσει τους εξισλαμισμούς, ιδρύοντας σχολεία.

 

Παράδειγμα εκπαίδευσης μαθητού

Εδώ παρουσιάζουμε ένα παράδειγμα συμφωνητικού που έγινε μεταξύ ενός συγγενή του μαθητού κι ενός ιερομόναχου.

Μέσα σε σπίτι της Αγίας Τριάδας της Παραλλείου ο ιερομόναχος κυρ Ιωαννίκιος, ο κόσμος τον γνώριζε ως Βλάσης, συμφώνησε με τον κυρ Παύλο τον Αργυρό και ανέλαβε ένα παιδί με το όνομα Θωμάς, που ήταν συγγενής του Παύλου να του μάθει γράμματα, να μπορεί να διαβάζει κάθε ελληνικό βιβλίο, για έξι χρόνια. Υπόσχεται τότε ο κυρ Παύλος να δώσει του ιερομονάχου για τα μαθητικά έξοδα του παιδιού οκτώ φλουριά ως μισθό και τα αποκριάτικα, τα πασχαλινά και τα δευτεριάτικα φιλοδωρήματα κατά τη συνήθεια.

Υπόσχεται επίσης ο κυρ Παύλος να του δώσει τώρα δύο φλουριά για μισθό και, όταν αρχίσει να μαθαίνει στο παιδί, να του δώσει ένα μέρος της οφειλής και, όταν αρχίσει να μαθαίνει περισσότερα, άλλο μέρος και, όταν αρχίσει να μαθαίνει στο παιδί τον Απόστολο, άλλο μέρος και, όταν τα μάθει στο παιδί όλα, να κάνουν λογαριασμό να τον εξοφλήσει τελείως. Και έτσι συμφώνησαν.

Μάρτυρες (του πιο πάνω συμφωνητικού) ο παπά κυρ Νικόλαος Σπειρής και ο παπά κυρ Φώτιος Παλατιανός.

 

 

Την πρώτη περίοδο μετά την Άλωση, τα γράμματα και οι τέχνες οπισθοδρόμησαν. Επίσης, μειώθηκαν δραστικά αυτοί που αποκτούσαν σχολική μόρφωση και περιορίστηκαν ουσιαστικά σε όσους θα γίνονταν κληρικοί. Για τον λόγο αυτό, τα ελληνικά γράμματα διδάσκονταν κυρίως στις εκκλησίες ή στα μοναστήρια, από δασκάλους ιερωμένους. Αυτές οι δύσκολες συνθήκες αποτυπώθηκαν στην εθνική συλλογική μνήμη*, κατά τον 19ο αιώνα, με τη μορφή της δραματικής εικόνας του Νικολάου Γύζη «το Κρυφό Σχολειό» και το ομότιτλο ποίημα του Ιωάννη Πολέμη (1899). Αργότερα, από τον 17ο αιώνα και έπειτα, η ακμή του εμπορίου έδωσε ώθηση και στο ζήτημα της

εκπαίδευσης. Έτσι αυξήθηκε ο αριθμός των σχολείων, ιδιαίτερα μάλιστα των κοσμικών σχολείων, τα οποία λειτουργούσαν πλέον στο πλαίσιο του κοινοτικού θεσμού, υπό την εποπτεία των προεστών κάθε τόπου».

 

 

Ας ανατρέξουμε τώρα στο εξής ποίημα του Ιωάννη Πολέμη με τίτλο «Το κρυφό Σχολειό» – Είναι η πρώτη και η τελευταία στροφή

«Απ’ έξω μαυροφόρ’ απελπισιά,
πικρής σκλαβιάς χειροπιαστό σκοτάδι,
και μέσα στη θολόκτιστη εκκλησιά,
στην εκκλησιά, που παίρνει κάθε βράδυ
την όψη του σχολειού,
το φοβισμένο φως του καντηλιού
τρεμάμενο τα ονείρατα αναδεύει,
και γύρω τα σκλαβόπουλα μαζεύει».
……………………………………………

«Ένας ψαλμός ακούγεται βαθύς
σα μελωδίες ενός κόσμου άλλου,
κι ανατριχιάζει ακούοντας καθείς
προφητικά τα λόγια του δασκάλου
με μια φωνή βαριά.
“Μη σκιάζεστε στα σκότη! Η λευτεριά
σαν της αυγής το φεγγοβόλο αστέρι
της νύχτας το ξημέρωμα θα φέρει”».

 

 

 

ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΟΙΚΙΑ ΜΕΛΒΟΥΡΝΗΣ

Αντίστοιχα στην Ελληνική Παροικία της Μελβούρνης οι πρώτοι μετανάστες εκπαιδευτικοί θεώρησαν ιερό σκοπό τους την διοργάνωση και διδαχή της Ελληνικής γλώσσας στα ελληνόπαιδα που γεννιούνται στη νέα πατρίδα.

Αυτοί οι άνθρωποι αντιλήφθηκαν την ανάγκη διατήρησης της γλώσσας μας, έστω και τόσες χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την πατρίδα επειδή κατάλαβαν πρώτον τη φθορά που θα υποστεί η γλώσσα στην ξένη εφόσον δεν είναι η πρώτη γλώσσα της χώρας και την προσφορά της Ελληνικής στη διεύρυνση του οπτικού πεδίου νοημοσύνης των νέων καθώς και την διατήρηση της ελληνικής ταυτότητας και κουλτούρας.

Υπάρχουν πολλά άτομα που θα θέλαμε ν’ αναφέρουμε εδώ, σήμερα όμως εφόσον δεν θέλουμε να παραλείψουμε κανέναν θα τιμήσουμε μερικούς από εκείνους που είναι ακόμη ανάμεσά μας, που μπορούμε να τους σφίξουμε το χέρι και να τους συγχαρούμε για τη δράση τους.

Χαίρομαι και το θεωρώ τιμή μου που σήμερα βρίσκομαι σ’ αυτή τη σεμνή αλλά και σημαντική ημερίδα.