Οι συζητήσεις που έγιναν στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας, τη Θεσσαλονίκη, προώθησαν περαιτέρω την πρόταση της ελληνοαυστραλιανής κοινότητας για την τοποθέτηση μιας αναμνηστικής πλάκας στον χώρο του πρώην στρατοπέδου των συμμάχων αιχμαλώτων πολέμοπυ, που λειτουργούσε εκεί προς το τέλος της ελληνικής εκστρατείας του 1941.

Η κα Λίτσα Αθανασιάδη, στέλεχος των παροικιακών οργανώσεων της Μελβούρνης, Μέριμνα Ποντίων Κυριών και “Ποντιακή Εστία”, και ο υπογράφων, είχαμε πρόσφατα την τιμή να συναντηθούμε και να συζητήσουμε για το ANZAC Trail στην Ελλάδα, με τον δήμαρχο Θεσσαλονίκης, κ. Κωνσταντίνο Ζέρβα. Είναι ενδεικτικό του ενδιαφέροντος το ότι ο δήμαρχος διέκοψε το φορτωμένο πρόγραμμά του για να συναντηθεί μαζί μας.

Συζητήσαμε για τη μακρά και βαθιά σύνδεση μεταξύ της Αυστραλίας και της Θεσσαλονίκης και της γύρω ενδοχώρας. Μια σύνδεση που χρονολογείται από την εκστρατεία στη Θεσσαλονίκη κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην οποία συμμετείχαν εκατοντάδες Αυστραλοί στρατιώτες καθώς και μια Αυστραλή νοσοκόμα, η Gertude Munro, από το Ballarat, η οποία είναι θαμμένη στο Πολεμικό Νεκροταφείο Μίκρας, που βρίσκεται στα ανατολικά της πόλης. Αυτή η σύνδεση με την περιφερειακή πόλη Ballarat της Βικτώριας συνεχίστηκε με την ουσιαστική βοήθεια που παρείχε ο Ταγματάρχης, George Devine Treloar, ο οποίος ήταν αυτός που μερίμνησε για την επανεγκατάσταση περισσότερων από 100.000 χριστιανών προσφύγων κατά τη διάρκεια και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή στις αρχές της δεκαετίας του 1920.

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της κατάληψης της Θεσσαλονίκης μετά το τέλος της ελληνικής εκστρατείας του 1941, χιλιάδες Αυστραλοί και άλλοι στρατιώτες των Συμμάχων, που αιχμαλωτίστηκαν κατά την εκστρατεία, μεταφέρθηκαν στη Θεσσαλονίκη όπου κρατήθηκαν -για εβδομάδες ή μήνες- σε ένα βιαστικά οργανωμένο στρατόπεδο/καταυλισμό. Στην τοποθεσία αυτή υπήρχε ένα πρώην οθωμανικό στρατόπεδο, που μετέπειτα χρησιμοποιήθηκε από τον ελληνικό στρατό και ακολούθως εγκαταλείφθηκε. Στις τρομερές αυτές συνθήκες, στο εν λόγω στρατόπεδο-κόλαση έζησαν οι Αυστραλοί και άλλοι αιχμάλωτοι, ένας χώρος όπου οι μνήμες είναι ακόμα ζωντανές.

Πολλοί κρατούμενοι πέθαναν εκεί, με χιλιάδες άλλους να είναι άρρωστοι και εξασθενημένοι. Πολλοί άλλοι, επίσης, κατάφεραν να διαφύγουν προς την πόλη όπου αρκετοί γενναίοι ντόπιοι τους βοήθησαν να επιβιώσουν και, τελικά, να επιστρέψουν στις συμμαχικές γραμμές στη Μέση Ανατολή.

Οι έρευνές μου για την ιστορία του στρατοπέδου αυτού των αιχμαλώτων έχουν βασιστεί όχι μόνο σε Αρχεία και απομνημονεύματα αιχμαλώτων, αλλά και στη βοήθεια του Πολεμικού Μουσείου Θεσσαλονίκης.

Η κα Αθανασιάδη περιέγραψε στον δήμαρχο το έργο της “Ποντιακής Εστίας”, βασιζόμενη στην έρευνά μου, λέγοντας ότι με την οικονομική υποστήριξη παροικιακών και κοινοτικών οργανώσεων και ατόμων, αναδείχθηκε το προσφυγικό έργο του Major Treloar με την ανέγερση του Treloar Memorial στο Ballarat το 2019. Η ίδια χάρισε, ακόμα, στον δήμαρχο ένα αντίγραφο του φυλλαδίου Treloar Memorial, DVD και ένα σχετικό αναμνηστικό σήμα.

Από την πλευρά μου, εξήγησα το έργο της Συντονιστικής Επιτροπής ANZAC Trail in Greece, που δημιουργήθηκε στη Μελβούρνη το 2018, η οποία στοχεύει στη δημιουργία ενός Μονοπατιού ANZAC σε όλη την Ελλάδα που θα συνδέει τις σημαντικές τοποθεσίες που σηματοδοτούν την όλη δράση και παρουσία των Αυστραλών στρατιωτών στην Ελλάδα και στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους. Η πρόσφατη απόφαση της αυστραλιανής κυβέρνησης να χρηματοδοτήσει τη δημιουργία ενός νέου Μονοπατιού Μνήμης στο νησί της Λήμνου, με το οποίο θα μνημονεύεται ο ρόλος του στην εκστρατεία της Καλλίπολης, αποτελεί μια βασική νέα πρωτοβουλία προς αυτήν την κατεύθυνση.

Μαζί με τις τοποθεσίες που συνδέουν την Αυστραλία και την Ελλάδα μέσω, τόσο του ρόλου της Λήμνου όσο και της εκστρατείας της Θεσσαλονίκης κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ουσιαστική συμμετοχή της Αυστραλίας (μαζί με τις άλλες συμμαχικές δυνάμεις) στην ελληνική εκστρατεία του 1941, συνδέει αρκετές τοποθεσίες σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη.

Ενημέρωσα, επίσης, τον δήμαρχο, ότι σύντομα θα τοποθετηθούν τέσσερις νέες αναμνηστικές πλάκες σε όλη την Πελοπόννησο -δύο στην Κόρινθο και από μία στην Καλαμάτα και στην Τραχήλα Μάνης- προς τιμήν των ελάχιστα ενθυμούμενων και εκτιμώμενων -αλλά σημαντικών- γεγονότων αυτής της εκστρατείας. Αυτά θα ενωθούν με άλλα ήδη υπάρχοντα μνημεία -Βεύη, Πέρασμα Μπράλλου, Φάληρο, 42η οδό, Ρέθυμνο, Σφακιά και Κόλπο της Σούδας (καθώς και τα μνημεία μετά την εκστρατεία στην Πύλο και τη Μεθώνη- για να αναφέρουμε μόνο μερικά – σχηματίζοντας όλα μαζί ένα Μονοπάτι ANZAC.

Η πρόταση που κατατέθηκε από την πλευρά μας, είναι η Θεσσαλονίκη να συμμετάσχει σε αυτό το Μονοπάτι ANZAC με την ιστορική ανάδειξη του γερμανικού στρατοπέδου αιχμαλώτων της πόλης. Η έρευνα σχετικά με την πλάκα καθώς και η δημιουργία της θα γίνουν στη Μελβούρνη και όταν είναι έτοιμη θα τοποθετηθεί στο χώρο του πρώην στρατοπέδου από τον Δήμο Θεσσαλονίκης. Αυτό θα αποτελέσει και το αντικείμενο ετήσιας αναμνηστικής εκδήλωσης, που θα βοηθήσει τους ντόπιους και τους επισκέπτες -συμπεριλαμβανομένων των οικογενειών βετεράνων- να τιμήσουν την μνήμη όλων όσοι κρατήθηκαν εκεί, εκείνων που δραπέτευσαν και εκείνων που τους βοήθησαν. Ήδη ξεκίνησαν οι εργασίες για την κατάλληλη έρευνα και ακολούθως τη δημιουργία της πλάκας, διαδικασία η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί τους επόμενους μήνες.

Η προτεινόμενη νέα αναμνηστική πλακέτα θα ενωθεί με τα εντυπωσιακά υπάρχοντα μνημεία της Θεσσαλονίκης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου – τα συγκινητικά μνημεία του Ολοκαυτώματος, το αντιφασιστικό μνημείο Αντίστασης, την απελευθέρωση της πόλης και τον σημαντικό ρόλο των γυναικών στην αντίσταση στην ιταλική εισβολή του 1940. Η κα Αθανασιάδη και εγώ επισκεφθήκαμε αυτά τα μνημεία αυτά.

Ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης εξέφρασε την εκτίμησή του για την πρόταση, σημειώνοντας ότι τιμώντας τους κρατούμενους εκεί, εκείνους που δραπέτευσαν και τους ντόπιους που τους βοήθησαν, αναγνωρίζεται μια σημαντική σελίδα της πρόσφατης ιστορίας της πόλης. Είπε ότι η υλοποίηση της πρότασης θα βαθύνει περαιτέρω τους ήδη βαθείς δεσμούς μεταξύ της Αυστραλίας και της Πόλης της Θεσσαλονίκης, η οποία είναι αδελφή πόλη με την Μελβούρνη.

Είχαμε, επίσης, την ευκαιρία να επιδόσουμε στον δήμαρχο ένα αντίτυπο του βιβλίου μου “Grecian Adventure”, η εκτύπωση και κυκλοφορία του οποίου βοηθήθηκε από την ‘Ποντιακή Εστία”. Ένα από τα βασικά Κεφάλαια του βιβλίου αναφέρεται λεπτομερώς στην ιστορία των αιχμαλώτων στο εν λόγω στρατόπεδο, πώς αυτό επέδρασε στη ζωή της πόλης και στις διάφορες αποδράσεις κρατούμενων, ειδικότερα του Υποδεκανέα, Dudley “Skip” Welsh, από το Frankston της Βικτώριας, που ανήκε στο 2/6 Αυστραλιανό Τάγμα Πεζικού.

Στη συνάντηση και οι δύο πλευρές εξέφρασαν την επιθυμία να εργαστούν από κοινού για την υλοποίηση της πρότασης, κάτι το οποίο δεν θα επιτρέψει μόνο την ανάδειξη της ιστορίας των αιχμαλώτων πολέμου, αλλά και θα εμπλουτίσει επίσης την ήδη πλούσια ιστορία της Θεσσαλονίκης και θα ενδυναμώσει το αυστραλιανό ενδιαφέρον. Κοιτάμε όλοι μπροστά για την πρακτική υλοποίηση της πρότασης.

Η εν λόγω συνάντηση ήταν μια από τις πολλές του είδους κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων, με διάφορους Δήμους και περιφερειακές Αρχές ανά την Ελλάδα, όπου προωθούμε την υπόθεση του Μονοπατιού των ANZAC, με την τοποθέτηση αναμνηστικών πλακών, κάτι που επιβοηθείται από παροικιακούς και κοινοτικούς Οργανισμούς στη Μελβούρνη, οι οποίοι είναι διατεθειμένοι να βοηθήσουν στη διατήρηση και ενδυνάμωση των ελληνοαυστραλιανών δεσμών μέσω της πολυσχιδούς εκστρατείας των ANZAC στην Ελλάδα.

* Ο Jim Claven είναι ιστορικός και συγγραφέας. Οι πιο πρόσφατες εργασίες του είναι οι “Lemnos & Gallipoli Revealed” και “Grecian Adventure”. Υπήρξε συνεργάτης στην αναμνηστική έκδοση της Αυστραλιανής Πρεσβείας στην Ελλάδα “Mates and Allies”. Είναι Γραμματέας της Επιτροπής Μνήμης Λήμνου Καλλίπολης, Συντονιστής της Επιτροπής του ANZAC Trail στην Ελλάδα και μέλος της Επιτροπής Μνήμης George Treloar. Ήταν επίσης ιστορικός σύμβουλος της αυστραλιανής κυβέρνησης στο Lemnos Remembrance Trail. Επικοινωνία: jimclaven@yahoo.com.au

Φώτο: Jim Claven

Το ένα από το δύο Μνημεία για το Ολοκαύτωμα στη Θεσσαλονίκη. Φώτο: Jim Claven

Μνημείο για το ρόλο των γυναικών της Πίνδου στην αντίσταση στην ιταλική εισβολή του 1940. Φώτο: Jim Claven