Στη διάρκεια του 2022, ο απανταχού Ελληνισμός τίμησε την επέτειο των 100 χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή, το πιο βίαιο επεισόδιο των δεκάχρονων Γενοκτονιών των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τη διάδοχό της κατάσταση, τη “Δημοκρατία της Τουρκίας” (1914-1924).
Ένας φάρος φωτός τις σκοτεινές εκείνες ημέρες ήταν η δράση της Αποστολής της Κοινωνίας των Εθνών με Αρμοστή της τον αυστραλό George Devine Treloar.
Στα απομνημονεύματά του με τίτλο «Tim Harington Looks Back», ο Άγγλος στρατηγός Sir Charles Harington σημείωσε ότι τον Οκτώβριο του 1922 αποβιβάστηκε στα Μουδανιά, στα νότια παράλια της Προποντίδας, μαζί με Γάλλους και Ιταλούς στρατηγούς. Όπως κατέγραψε: “Το κύμα έφερνε νεκρά πτώματα Ελλήνων στην αποβάθρα, απ’ όπου πρόσφατα τους είχαν σπρώξει οι Τούρκοι”.
Λίγο πιο πριν, o Treloar είχε απολυθεί από τον Βρετανικό Στρατό. Στις αρχές του Οκτωβρίου 1922 ορίστηκε να ετοιμάσει αναφορά σχετικά με την κατάσταση των επιζώντων της Γενοκτονίας στην Ανατολική Θράκη.
Η Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ – προπομπός του ΟΗΕ) είχε προβλέψει τα καταλυτικά προβλήματα που θα προέκυπταν, την εποχή που ο αρχηγός των Νεότουρκων, Μουσταφά Κεμάλ Πασά, πίεζε για την απέλαση όλων των μη μουσουλμάνων οι οποίοι είχαν επιβιώσει των τριών Γενοκτονιών εκ μέρους της «Δημοκρατία της Τουρκίας».
Εντός ολίγων ημερών, στις 15 Οκτωβρίου, ο αυστραλογεννημένος Βρετανός αξιωματούχος παρέλαβε βίζα από τις ελληνικές στρατιωτικές Αρχές στην Προύσα για να ταξιδέψει στη Κωνσταντινούπολη διαμέσω Προποντίδας, Μουδανιών και Ραιδεστού.
Εν μέσω του χάους των εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που έφευγαν τρομαγμένοι μπροστά στην προέλαση των δυνάμεων του Κεμάλ τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο του 1922 –πριν έναν αιώνα ακριβώς– ο 28χρονος τότε Treloar κλήθηκε να βάλει κάποια τάξη.
Συνδυάζοντας τις εμπειρίες του με την κοινή λογική, ο Treloar και η ομάδα του χρησιμοποίησε τους ελάχιστους πόρους του ξεχαρβαλωμένου ελλαδικού Κράτους και της ΚτΕ για να ιδρύσει σταθμούς ανεφοδιασμού, διαδρόμους μεταφορών και προσφυγικούς καταυλισμούς.
Τον σκληρό χειμώνα του 1922-23, ο Treloar δημιούργησε ένα μακρόπνοο σχέδιο προς μερική επίλυση των πολλαπλών προβλημάτων που κλήθηκε να αντιμετωπίσει. Το σχέδιό του το παρουσίασε σε μια πολυσέλιδη αναφορά προς τον Γενικό Κυβερνήτη της Θράκης, Σπύρο Δάσιο, το οποίο συνοψίζεται στο παρακάτω απόσπασμα:
“Το σχέδιό μας προβλέπει την ίδρυση νέων χωριών, αξιοποιώντας τις σκηνές της ελληνικής κυβέρνησης, έτσι ώστε να βοηθηθούν αυτοί που στεγάζονται να κτίσουν οικίες για τους εαυτούς τους όσο το δυνατόν γρηγορότερα και οι σκηνές να χρησιμοποιηθούν στην εγκατάσταση άλλων προσφύγων σε άλλα χωριά…
Η αρχή του ‘δίνω χωρίς να λαμβάνω’ είναι λανθασμένη. Με αυτό το σύστημα, οι πρόσφυγες γρήγορα προσαρμόζονται και γίνονται, πολύ απλά, παράσιτα, χάνοντας κάθε όρεξη για εργασία, ενώ γρήγορα φθάνουν στο συμπέρασμα ότι η δωρεάν βοήθεια είναι δικαίωμα από τον ελεήμονα Θεό. Η ανταλλαγή με μορφή εργασίας είναι καλό όποτε αυτό είναι δυνατό. Καμία περίθαλψη οποιασδήποτε μορφής δεν πρέπει να προσφερθεί σε αυτούς που αρνούνται να εργαστούν ή να μετακομίσουν κάπου όπου υπάρχει πιθανότητα εξεύρεσης εργασίας”.
Τις ημέρες που ξεκινά ο χειμμώνας του 2022-23, ας θυμηθούμε τις σχεδόν απίστευτες καταστάσεις που αντιμετώπισαν ο George Devine Treloar και η αποστολή της Κοινωνίας των Εθνών στον αγώνα τους να σώσουν τους επιζώντες των Γενοκτονιών των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων πριν από έναν αιώνα.
Ενώ το 1922 ήταν από τα πιό σκοτεινά έτη του 20ου αιώνα για τον Ελληνισμό, ακόμα κι αυτό είχε να επιδείξει κάποια φωτεινά σημεία, κάποιους βλαστούς αναγέννησης. Το 2023, τα χωριά που δημιούργησαν σε βοσκοτόπια ο Treloar και η ομάδα του θα γιορτάσουν τα 100α τους γενέθλια. Το 2023, ας γιορτάσουμε ως αυστραλιώτης Ελληνισμός το χέρι βοήθειας που άπλωσε η Αυστραλία στους προγόνους μας την ώρα ακριβώς που το είχαν τόση μεγάλη ανάγκη.
Εδώ και πολλά χρόνια, ο Δρ Παναγιώτης Διαμάντης συνεργάζεται με την οικογένεια Treloar, ερευνώντας την Αποστολή και τη κληρονομιά του George Devine Treloar. Επείκειται η έκδοση βιβλίου με την ανέκδοτη συλλογή των φωτογραφιών του Treloar από την διαμονή του σε Μακεδονία και Θράκη από το 1922 μέχρι το 1927.
