Στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο του “Ταχυδρόμου” το 1971 εορτάζονται τα 90 χρόνια από την ίδρυση της εφημερίδας το 1871. Ωστόσο, ο αείμνηστος καθηγητής Ευγένιος Μιχαηλίδης, σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στην ίδια εφημερίδα σε τέσσερις συνέχειες, τοποθετεί την ίδρυση της εφημερίδας μια χρονιά νωρίτερα, το 1880.
Στην εξιστόρηση του καθηγητή (η βιβλιοθήκη του με τη σπουδαία συλλογή του έχει δωρηθεί και λειτουργεί σήμερα στο Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια) βασίζεται κυρίως το παρόν δημοσίευμα.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Ευγένιο Μιχαηλίδη, το 1880 ιδρύθηκε και κυκλοφόρησε στην Αλεξάνδρεια ο “Ταχυδρόμος”, εφημερίδα πολιτική, φιλολογική και ειδησεογραφική. Μετά από μια περίοδο ανακατατάξεων στον αιγυπτιώτικο κλάδο των δημοσιογραφικών εκδόσεων που ήταν σωστή… Βαβυλωνία*, εξάγεται το συμπέρασμα ότι ο “Ταχυδρόμος” ιδρύθηκε το 1880 από τον Κερκυραίο Παύλο Γατζώνη, και γρήγορα περιήλθε στην ιδιοκτησία του Γεωργίου Τήνιου.
Άλλες ελληνικές εφημερίδες που κυκλοφορούσαν την ίδια εποχή ήταν η “Ομόνοια” (1880) και η “Μεταρρύθμισις” (1885), η ζωή και η εξέλιξη των οποίων συνδέθηκε, τελικά, με το επιχειρηματικό πνεύμα του Γ. Τήνιου, με το ιδιόκτητο τυπογραφείο, ο οποίος αργότερα αγόρασε την “Ομόνοια” στο όνομα του αρχισυντάκτη της, Σωτήριου Λιάτση, και άρχισαν να τις συνεκδίδουν νόμιμα, ομοίως και την εφημερίδα “Μεταρρύθμισις”. Στην επιχείρηση αυτή ο Τήνιος είχε το κεφάλαιο και ο Λιάτσης τον εγκέφαλο. Δύο αντίθετα στοιχεία που ο γερο-Τήνιος είχε κατορθώσει να συμβιβάσει, ώστε ο “Ταχυδρόμος” κυκλοφορούσε σε συνδυασμό με την “Ομόνοια” για πολύ καιρό, μέχρι την ημέρα του θανάτου των συνεταίρων στην Αθήνα, του μεν Γ. Τήνιου το 1936, του δε Σ. Λιάτση το 1938.
Από το 1936 ο “Ταχυδρόμος” πέρασε στην ιδιοκτησία του Βασίλειου Τήνιου, γιου του Γεωργίου, γνωστού στον πνευματικό κόσμο της εποχής. Αρχισυντάκτες από το 1938 έως το 1967 διετέλεσαν (κατά σειρά) οι Αγ. Αριστοκλής, Απ. Λεοντής, Βικ. Κλαδάκης και Γ. Τήνιος (εγγονός του πρώτου ιδιοκτήτη). Με αυτό το άρτια καταρτισμένο επιτελείο ο “Ταχυδρόμος” ήταν επικεφαλής των ημερήσιων ελληνικών φύλλων της Αιγύπτου.
Κατά τη μακροχρόνια διαδρομή του εισήγαγε νεωτεριστικά στοιχεία στην εμφάνιση της εφημερίδας που αξίζει να αναφερθούν. Στις 8 Ιουλίου 1923 άρχισε να κυκλοφορεί το Κυριακάτικο εικονογραφημένο φύλλο (από δική μας έρευνα διαπιστώσαμε ότι αυτό συνέβη μια εβδομάδα αργότερα, στις 15 Ιουλίου 1923).
Αργότερα, εγκαινίασε φιλολογική σελίδα με λαμπρή επιτυχία. Την επιμέλεια αυτής της σελίδας είχε ο αείμνηστος Μανώλης Γιαλουράκης. Η σελίδα αυτή μετά από γόνιμη παραγωγή δεκατεσσάρων ετών διέκοψε την πορεία της στις 18 Απριλίου 1965. Ο “Ταχυδρόμος στην περίοδο της ακμής του εξέδωσε δυο αποκλειστικά αθλητικά φύλλα αθλητικά, τον “Αθλητικό Ταχυδρόμο” (30 Απριλίου και 7 Μαΐου 1937).
Στα χρονογραφήματα ξεχώρισαν οι Αριστό, Ι. Πετρίδης, Σκαραβαίος και Ντ. Κουσούμης (μετέπειτα αρχισυντάκτης του). Σε πολλά φύλλα του συναντούμε τις υπογραφές των Θ.Δ.Μοσχονά, Νίκου Φιριπίδη, Ευγένιου Μιχαηλίδη (από το 1911), σε θέματα που αφορούν τον Ελληνισμό της Αιγύπτου. Συναντάμε επίσης πολύ συχνά σε ανταποκρίσεις, μεταξύ άλλων, τις υπογραφές των Χριστόφορου Γαριλίδη (πατέρα του πρώην Έλληνα πρέσβη στο Κάιρο, Νικόλαου Γαριλίδη), Π. Βαλλιανάτου και Στ. Φοντριέ.
Η τρίτη περίοδος του “Ταχυδρόμου” άρχισε την Τρίτη, 14 Νοεμβρίου 1967, υπό την ιδιοκτησία της Πένυς Ταμβάκη-Κουτσούμη, διαχειριστές τους αδελφούς Ταμβάκη, Παύλο και Θεόδωρο, και αρχισυντάκτη τον Ντίνο Κουτσούμη.
Ο νέος “Ταχυδρόμος” ως “Ημερήσιο όργανον της εξυπηρετήσεως και της προβολής των παροικιών του Ελληνισμού εις την περιοχήν Μέσης Ανατολής και τα Αφρικανικά κράτη”, εισέρχεται στην καθημερινή μάχη με σκοπό να ενημερώσει και να ξεκουράσει. Στο πρώτο φύλλο της νέας του εποχής δεν έγινε καμιά ιδιαίτερη εισαγωγή αφού ο αρχισυντάκτης, Ντίνος Κουτσούμης, είχε φροντίσει να γράψει στο τελευταίο φύλλο υπό την ιδιοκτησίαν της οικογένειας Τηνίου, άρθρο με τίτλο “Όχι τέφρα, αλλά πίστιν” στο οποίο ανέφερε:
“Ο Ταχυδρόμος αναστέλλει σήμερον Τρίτη, 31 Οκτωβρίου 1967, αριθμ 255, έτος 86ον την έκδοσιν του. Είναι η πρώτη φορά εις την μοιραίαν του πορείαν κατά την οποίαν αναγκάζεται να κάμει έναν παρόμοιον σταθμόν. Αι περιστάσεις υπό τας οποίας ελήφθη η απόφασις αυτή, είναι γνωσταί: Σκληραί οικονομικαί ανάγκαι και άκαμπτοι δυσμενείς συνθήκαι. Είναι προς τιμήν όμως του ιδιοκτήτου και διευθυντού του Ταχυδρόμου κ. Βασ. Τήνιου και θα πρέπει να του αναγνωρισθεί αυτή η τιμή από την Παροικίαν- ότι παρ’ όλας τας υλικάς ζημίας που υπέστη κατά τα τελευταία έτη από την έκδοσιν της εφημερίδας διεβίβασε την επιθυμίαν του όπως, ει δυνατόν αναδιοργανούμενη υπό νέαν ιδιοκτησίαν και νέαν διεύθυνση, συνεχίσει την έκδοσίν της. Και επήρε την απόφασιν αυτήν δια να παραμείνει η ιερά αυτή κληρονομιά του πάππου του Αναστασίου Βιτάλη αποθανόντος το 1888 και του πατρός του Γεωργίου Τήνιου (1875-1936) έπαλξις του Ελληνισμού. Εύκολος βέβαια δεν είναι η αναδιοργάνωσις. Αλλά ημείς εις τους οποίους έτυχεν ο βαρύς κλήρος να μείνωμεν τελευταίοι εις το το σκάφος του Ταχυδρόμου, δεν έχουμε το δικαίωμα ως δημοσιογράφοι σεβόμενοι την αποστολή μας, να το εγκαταλείψουμε. Δεν θέλουμε να παραστήσουμε τους ήρωας αλλά κάποια έπαλξις πρέπει αν μείνει μέχρι τέλους όρθια και η έπαλξις του Ταχυδρόμου έχει το θλιβερόν προνόμιον της θυσίας αυτής.”
Η παροικία στάθηκε στο πλευρό εκείνων που ανέλαβαν τη συνέχεια. Τους δυο πρώτους μήνες της νέας εποχής, ο αιγυπτιώτης ελληνισμός έδειξε έντονα την αγάπη και την υποστήριξή του στο παροικιακό έντυπο, “οδηγώντας το σκάφος του ‘Ταχυδρόμου’ εις το πέλαγος, όπου οι απόδημοι αντιμετωπίζουν την τρικυμία της επιβιώσεως”. Η επανέκδοση του “Ταχυδρόμου” παρουσιάστηκε ως μια ακομα ενσάρκωση του συμβολισμού του φοίνικα που γεννιέται από τις στάχτες του.
Το τελευταίο του φύλλο υπό την ιδιοκτησία της οικογένειας Τήνιου, την Τρίτη, 31 Οκτωβρίου 1967, διακοσμήθηκε με το ποίημα του Κ. Π. Καβάφη “Κεριά”:
“Οι περασμένες μέρες πίσω μένουν
μια θλιβερή σειρά κεριά σβησμένα
κατάμαυρα κεριά λιωμένα
εμπρός κοιτάουν τ’ αναμένα μου κεριά.
Δεν θέλω να τα βλέπω,με λυπεί η μορφή των…”
Ο Ντίνος Κουτσούμης, παλαιός δημοσιογράφος, με καταγωγή από την Μανσούρα, συναισθανόμενος την ιερή αποστολή του, δεν εννοεί να εγκαταλείψει το σκάφος του “Ταχυδρόμου” -στο οποίο, άλλωστε, εργάζεται συνεχώς από το 1937- και συνεχίζει ως αρχισυντάκτης πλέον με τη νέα μορφή, καλύπτοντας τις ανάγκες ολόκληρου του Ελληνισμού της Μέσης Ανατολής και των παροικιών της Αφρικής.
Ο εκσυγχρονισμένος “Ταχυδρόμος”, με ποικιλία θεμάτων και πλούσια εικονογράφηση, διαβάζεται καθημερινά από τους εναπομείναντες Αιγυπτιώτες. Μια φορά την εβδομάδα εκδίδεται ως “Αίγυπτος”. Η πρωτοβουλία αυτή ήταν του Βασίλειου Τήνιου από τις 6 Απριλίου το 1939. Η “Αίγυπτος” του “Ταχυδρόμου” δεν έχει σχέση με τις άλλες δύο συνώνυμες εκδόσεις. (Για την ιστορία, “Αίγυπτος” ήταν η πρώτη ελληνική εφημερίδα που κυκλοφόρησε στην Αλεξάνδρεια τον Ιούλιο του 1862. Ιδρυτές-εκδότες της ήταν οι Διονύσιος Οικονομόπουλος και Σπυρίδων Φερεντίνος. Το δεύτερο έντυπο που εκδόθηκε με το όνομα “Αίγυπτος” ήταν του Ηλία Παπαδόπουλου και στη συνέχεια των Γ. Σωτηρόπουλου και Δ. Φωτιάδη, στο Ζαγκαζίγκ – 1908-22 Μαΐου 1912).
Στο φύλλο της Πρωτοχρονιάς του 1971 το κύριο άρθρο του αρχισυντάκτη, Ντίνου Κουτσούμη, αφορούσε την 90ή επέτειο του “Ταχυδρόμου” υπό τον τίτλο “Να μην πέσει η έπαλξις”, όπου, μεταξύ άλλων, αναφέρεται στην έκδοση των πρώτων φύλλων του το 1880. Η εφημερίδα παρακολούθησε σε όλη τη διαδρομή της την ελληνική και την αιγυπτιώτικη ιστορία, παράλληλα και, όπως συγκλονιστικά σημειώνει ο Ντ. Κουτσούμης, “Οι σελίδες του είναι μια μικρή ιστορία της Ελλάδος και από το ξεφύλλισμα των κιτρινισμένων φύλλων του αναδύεται το μακρινό δράμα των μεταναστών που έζησαν εδώ και πέθαναν πριν προλάβουν να ξαναδούν τον καπνό της Ιθάκης των.” Και είναι αλήθεια αυτό που επισημαίνει ” Μπορούσε ο Πρόξενος και ο δάσκαλος και ο παπάς να μην φτάσει κοντά στους απομονωμένους Έλληνες της Αιγύπτου. Έφθανε όμως ο ‘Ταχυδρόμος'”.
Τον Ιανουάριο του 2013 ο τότε Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια, κ. Χρήστος Καποδίστριας, και ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής, κ.κ. Θεόδωρος, χαιρετίζουν την πρωτοβουλία της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας για έκδοση κοινοτικού ενημερωτικού εντύπου το οποίο ονόμασε τιμώντας την δημοσιογραφική ιστορία του Ελληνισμού της πόλης “Αλεξανδρινό Ταχυδρόμο”.
*Η ΒΑΒΥΛΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΟΠΩΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ Ο ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ
Περί το 1880 ιδρύθηκε και κυκλοφόρησε στην Αλεξάνδρεια ο “Ταχυδρόμος”, εφημερίδα πολιτική, φιλολογική και ειδησεογραφική. Ιδρυτής, εκδότης και διευθυντής ο καταγόμενος από την Κέρκυρα, Παύλος Γατζώνης, ο οποίος όντας υπάλληλος στα Μικτά Δικαστήρια της Αλεξάνδρειας και ένας εκ των συντακτών του εμπορικού δελτίου “Μέμφις”- “το χρηματιστήριο” το 1871. Είχε εκδώσει για λίγο καιρόν την εφημερίδα “Ταχυδρόμος”, αλλά αναγκάστηκε πολύ γρήγορα να σταματήσει την έκδοσή του λόγω ασυμβίβαστου με την ιδιότητά του ως δημοσίου υπαλλήλου εκείνη την εποχή και πούλησε τον τίτλο της εφημερίδας στον Αναστάσιο Βιτάλη, έναντι χρέους του προς το τυπογραφείο Βιτάλη. Αυτά συνέβησαν το 1880, την ίδια εποχή που ο Μιχαήλ Μανουσάκης, δάσκαλος των σχολείων της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξα δρείας, εξέδιδε και αυτός την ημερήσια εφημερίδα “Ομόνοια”. Τότε ο Βιτάλης συνεταιρίστηκε με τον Μανουσάκη στην έκδοση της εφημερίδας “Ομόνοια”, σημειώνοντας πρόοδο. Μετά από λίγο καιρό, ο Αχιλλέας Κυριακόπουλος, δάσκαλος και αυτός στα σχολεία της Κοινότητας, άρχισε να εκδίδει τον “Τηλέγραφο”, εβδομαδιαία εφημερίδα, περισσότερο εμπορική, που είχε ιδρυθεί από τον Ξενοφώντα Σάλτη, ο οποίος διατηρούσε μικρό τυπογραφείο. Και οι τρεις αυτές εφημερίδες αναγράφουν στο “βαφτιστικό” τους , έτος έκδοσης 1880.
Η επιχείρηση της εφημερίδας “Ομόνοια των Μιχ. Μανουσάκη-Αναστ. Βιτάλη πήγαινε θαυμάσια, αλλά ο Μανουσάκης για λόγους συμφέροντος, με τη λήξη του συμβολαίου διέλυσε τον συνεταιρισμό και ίδρυσε δικό του τυπογραφείο στο οποίο συνέχισε να εκδίδει την “Ομόνοια”, μόνος του πλέον. Τότε ο Βιτάλης συνεταιρίστηκε με τον Κυριακόπουλο στην έκδοση του “Τηλέγραφου” ο οποίος σημείωνε αλματώδη εξέλιξη, ενώ η “Ομόνοια” έχανε έδαφος. Στο διάστημα αυτό ο Μιχάλης Μανουσάκης απεβίωσε και η “Ομόνοια” συνέχισε να εκδίδεται απο τον αδελφό του Ιωάννη.
Κι ενώ συμβαίνουν όλα αυτά, ιδρύεται την 1η Νοεμβρίου 1885 στην Αλεξάνδρεια, καινούργια εφημερίδα, η “Μεταρρύθμισις”, από τον Νικόλαο Ιωάννου Λημνιό, η οποία υποστηρίχθηκε γενναία από τους συμπατριώτες του εκδότη εκ Λήμνου και σημείωσε μεγάλη πρόοδο. Συγχρόνως, επήλθε μεγάλη ρήξη στις σχέσεις Κυριακόπουλου-Βιτάλη, οι οποίοι διέλυσαν τον συνεταιρισμό τους και ο Κυριακόπουλος συνέχισε να εκδίδει τον “Τηλέγραφο” μόνος. Τότε ο Βιταλης ευρισκόμενος εκτεθειμένος, συνεργάστηκε και πάλι με τους αδελφούς του αποβιώσαντα πρώην συνεταίρου του Μανουσάκη, ένωσαν τα τυπογραφεία τους με το σκεπτικό να οριστεί ο Βιτάλης διαχειριστής. Δύο μήνες μετά, όμως, πριν ολοκληρωθούν τα συμβόλαια του συνεταιρισμού, πέθανε ξαφνικά ο Βιτάλης. Ο Μανουσάκης εκμεταλλευόμενος την μη υπογραφή του συμβολαίου, συνεχίζει μόνος του την έκδοση της “Ομόνοιας” και συνεταιρίζεται αργότερα με κάποιον Λαμπαδαρόπουλο, συνεργάτη του δικηγόρου Μπουφίδη.
Στο μεταξύ, η σύζυγος του αποβιώσαντα Βιτάλη νοίκιασε το τυπογραφείο στον Γεώργιο Τήνιο μαζί με τον Νικόλαο Λημνιό που είχε την εφημερίδα “Μεταρρυθμισις”, διότι ο τελευταίος δεν είχε σύγχρονο μηχάνημα ταχείας εκτύπωσης. Δυο χρόνια μετά ο Τήνιος παντρεύτηκε την κόρη του Βιτάλη και πήρε προίκα, ως γαμπρός, το τυπογραφείο στο οποίο άρχισε να εργάζεται ως τυπογράφος, εκδίδοντας παράλληλα ως εβδομαδιαία την εφημερίδα “Ταχυδρόμος”, τα δικαιώματα της οποίας είχε ο νεκρός πεθερός του, υπογράφοντας την έκδοση ως διευθυντής.
Στη σύνταξη αυτής της περιόδου του “Ταχυδρόμου”, αναφέρονται ιεραρχικά ως συντάκτες, ο γνωστός την εποχή αυτή διανοούμενος-δημοσιογράφος Ιωάννης Μπεβάνης, ο Γεώργιος Βαλλάς και ο Ν. Βενέτης.
Έως το 1892 είχε πεθάνει ο Ιωάννης Μανουσάκης και την έκδοση της “Ομόνοιας” ανέλαβε ο τρίτος αδελφός του, Γεώργιος, ο οποίος είχε προσλάβει ως συντάκτη τον Σωτήριο Λιάτση. Την ίδια εποχή αντίξοες συνθήκες έφεραν σε δυσμένεια τον Λήμνιο ο οποίος αφού αποξενώθηκε απο την εφημερίδα του, έχασε αργότερα την ιδιοκτησία της “Μεταρρύθμισης”.
Από εκεί και πέρα αρχίζει η δημοσιογραφική δράση του Σωτηρίου Λιάτση που κράτησε μέχρι το θάνατό του το 1938.
Το 1897 η “Μεταρρύθμισις” περιήλθε στην ιδιοκτησία του Τήνιου και συγχωνεύτηκε με τον “Ταχυδρόμο”, με αρχισυντάκτη τον Λιάτση.
