«Ο πόλεμος», μας λέει ο Πρώσος στρατηγός Καρλ βον Κλαούζεβιτς στο «Περί Πολέμου» (1832) «είναι προέκταση της πολιτικής». Κράτα τo… θα μας χρειαστεί!
Το να μένεις «αμέτοχος» στις μεγάλες παγκόσμιες προκλήσεις δεν αποτελεί μόνο υπεκφυγή, αλλά σε καθιστά —επικαλούν οι πλείστοι φιλόσοφοι— ηθικό αυτουργό.
Γι’ αυτό και ο πόλεμος στην Ουκρανία, που συμπλήρωσε ήδη ένα χρόνο, πέρα από την προπαγάνδα, την πολιτική φόρτιση, και τις γεωπολιτικές σκοπιμότητες, δεδομένου της καταστροφής και τους κινδύνους που εγκυμονεί, πρέπει να μας απασχολεί. Πόσο μάλλον εμάς τους Έλληνες, μιας και είναι ενδοευρωπαϊκός πόλεμος και διακατέχεται από μια ενδο-ορθόδοξη έριδα.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία, όπως κάθε πόλεμος, είναι πρωτίστως μια πρόκληση ηθική. Διότι από όλα τα ανθρώπινα «επιτεύγματα», όπως περιγράφει ο Αμερικανός στρατηγός Γουίλιαμ Σέρμαν, «ο πόλεμος είναι κόλαση»! Σκοτώνει, καταστρέφει, αφαιρεί, χωρίζει, διαιρεί, εκτοπίζει, ισοπεδώνει, φανατίζει άτομα, σχέσεις, οικογένειες, γειτονιές, κοινότητες, λαούς ολόκληρους επί γενιές γενεών.
Είναι φυσιολογικό ότι, αντιμέτωποι με τέτοια δεινά, θα αναζητήσουμε και θα καταλογίσουμε τον «φταίχτη», τον «θύτη» και τον «ένοχο». Αυτό —όσο αυτονόητο και αν ακούγεται— προϋποθέτει ότι στην ηθική μας αναζήτηση μας καθοδηγεί η αλήθεια και η αίσθηση του δικαίου — δικαιοπραγία κατά την Αριστοτελική ηθική.
Έλα, όμως, που δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα! Διότι στην ψυχρή λογική του πολέμου, δυστυχώς, οι «μεγάλοι και τρανοί», οι ιθύνοντες και οι κυβερνήτες, αυτοί που ελέγχουν και επηρεάζουν —μικροί και μεγάλοι, δηλωμένοι και αδήλωτοι, διάσημοι και άφαντοι, δημόσιοι και ιδιώτες— πρεσβεύουν άλλες πολιτικές «λογικές».
Και θυμάστε τι κρατάμε απ’ την αρχή στο χέρι; Αναζητώντας πληροφορίες για το τι γίνεται, μια σφαιρική δεοντολογική κάλυψη, την εγκυρότητα των γεγονότων και μια αμερόληπτη ανάλυση, πέφτω στην γούβα της Αισχυλικής παραλλαγής ότι «το πρώτο θύμα του πολέμου είναι η αλήθεια». Δεν είναι ότι θέλω να καταλογίσω ισότιμα φταίξιμο ή να απαλλαγώ από τη δίνη της επιλογής/κατάταξης: ή με «μας» ή με τους «άλλους»! Όσο ποδοσφαιρικά παθολογικά και να ακούγεται, υπάρχουν στιγμές στη ζωή ενός ανθρώπου που, πέρα από τη γνωστική του κρίση και επιφύλαξη, επιλέγει, τάσσεται, δίνεται και μάχεται με μια πλευρά. Εκεί αποδοκιμάζονται όλα—αφοσίωση, εμπιστοσύνη, θάρρος, νοημοσύνη, αλτρουϊσμός, μίσος και φανατισμός, βαρβαρότητα. Άλλωστε, πολύ λίγα πράγματα στη ζωή είναι μαυρόασπρα. Πόσο, άλλωστε, στη μέγγενη του πολέμου. Επίσης, στην εποχή της παραπληροφόρησης και του διαδικτύου παντού, επικρατούν άλλες υψηλότερες αρχές από αυτήν της αλήθειας.
Και επειδή ο καθένας μας ορμώμενος από τις δίκες του προκαταλήψεις, βιώματα, καταβολές, πεποιθήσεις και… συμφέροντα, προσεγγίζουμε τον πόλεμο στην Ουκρανία από διαφορετικές σκοπιές, μπορεί να μην μας φαίνεται εδώ στον αντίποδα της Δύσης, αλλά ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος διχάζει. Γεωπολιτικές και εμπορικο-ενεργειακές σκοπιμότητες με ιδεολογικο-πολιτιστικό υπόβαθρο στον απόηχο της ιστορίας, βρίσκει τη Δύση να υποστηρίζει την Ουκρανία —με οπλισμό, χρήματα, πολιτικο-διπλωματική προώθηση και επικοινωνιακή δεσποτεία— και εμείς, μια «παράλληλη» Δύση, στυλοβατούμε μετέωροι σε μια ύστατη αναμονή του χθες.
Πέρα από τη Δύση, δηλαδή βλέπε βόρεια Αμερική (ΗΠΑ, Καναδάς), την Ευρώπη (κυρίως Νότια, Κεντρική, Ανατολική και οδικώς βόρεια), Ωκεανία (Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία) συν Ιαπωνία, ο υπόλοιπος κόσμος είτε υποστηρίζει την Ρωσία ή μένει (για να ανακυκλώσουμε ένα άλλο, ένα ψυχροπολεμικό πολιτικό επίθετο) «αδέσμευτος»! Ο λόγος γιατί δεν μισούν την Ρωσία, που τόσο εξορκίζει την Δύση; Η γεωπολιτική προκλητικότητα του ΝΑΤΟ με την ανατολική διείσδυση να απομονώσει/περικυκλώσει την Ρωσία. Επίσης, η υποκριτικότητα να επιβάλει ηθικόλογα μοτίβα περί εισβολής τη στιγμή που έπραξε το ίδιο στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν, στη Γρανάδα, στο Βιετνάμ κ.λπ., ή διότι απλούστατα η εποχή του διπολισμού, ή επικράτησης του πλανητάρχη, δεν ευσταθεί πλέον! Πάνε οι ψυχροπολεμικές εποχές Ανατολής και Δύσης! Για την Ασία, την Αφρική και την Λατινική Αμερική, και τις περιφερειακές δυνάμεις που πρεσβεύουν, ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι ένα ευρωπαϊκό πρόβλημα που τους αφήνει μερικώς και συγκριτικά «ουδέτερους» και αδέσμευτους!
Καλά και ο Ελληνισμός πού τοποθετείται; Τα επίσημα κρατικά όργανα τηρούν τις συμμαχικές και κοινοτικές θέσεις. Αλλά επειδή ο Ελληνισμός πάντα υπερπηδούσε τα κρατικά στεγανά, μην μας φαίνεται παράξενο που η ελληνική κοινή γνώμη δεν ευθυγραμμίζεται —απόλυτα— με τις κυβερνητικές και εκκλησιαστικές αρχές στον πόλεμο της Ουκρανίας. Και παρά το «σιεηττανηλίκι» (πονηριά) του, νωπή με ειλικρίνεια η απάντηση του πρώην Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκου Αναστασιάδη, στον Ρώσο ΥΠΕΞ, Σεργκέι Λαβρόφ, ότι η Κύπρος (που καταδίκασε την Ρωσία και τηρεί τις ευρωπαϊκές κυρώσεις) δεν είχε άλλη επιλογή από το να ακολουθήσει τη Δύση!
Γιατί όμως αυτή η, τέλος πάντων, ελληνική «σύγχυση»;
Εν μέρει, εδώ εμπλεκόμαστε με τη μυθολογία περί της Ρωσίας, που την θέλει προστάτη και υπερασπιστή της Ορθοδοξίας κατά της δολιοφθοράς της Δύσης και της αρπαγής της Τουρκίας — ή απελευθερωτή από την ξενοκρατία και τη Δυτική δεσποτεία. Το λεγόμενο σύνδρομο του μεγάλου ξανθού (ορθόδοξου ή Σοβιέτ) αδελφού σωτήρα εξ ανατολών!
Υπάρχει —καλώς ή κακώς— μια άρρηκτη συναισθηματική σύνδεση με την Ρωσία για τους Έλληνες. Που υιοθετείται, εξίσου, κατά καιρούς και κάποτε ταυτόχρονα, και από την ελληνική «μελαγχολική» αριστερά και τη «πατριωτική» δεξιά. Η σχέση των Ελλήνων με τους Ρώσους, πάει πίσω στα γεννοφάσκια της ίδρυσης του νεοελληνικού Κράτους. Βλέπε προεπαναστατικά η προέλευση της Φιλικής Εταιρείας από την τσαρική Ρωσία, Υψηλάντηδες και Καποδίστριας, το ρωσικό κόμμα με επικεφαλής τον Κολοκοτρώνη. Και όταν η Ρωσία έγινε Σοβιέτ, η ρωσοφιλία/ρωσοφοβία κάνει την ιδεολογική υπέρβαση και όταν τα Χριστούγεννα του 1991, έγινε… τέλος πάντων, ότι έγινε, πλουτοκρατία, ολιγαρχία, αυτοκρατορία, προσωπαγής δημοκρατία, το ορθόδοξο προ-ρωσικό συναίσθημα μεταφέρεται. Κάνει, και πάλι, την προ-ιδεολογική υπέρβαση. Αχ, Ιστορία είρων!
Βλέπεις, σε αυτές τις παραλλαγές, η Δύση έχει μένος κατά της Ορθοδοξίας. Ιστορικά υπολείμματα μεσαίωνα-Βυζαντινά. Θες ο χωρισμός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε Ανατολική και Δυτική, θέλεις το σχίσμα ρωμαϊκών καθολικών και ανατολικής Ορθοδοξίας, θέλεις η πολιορκία και η πτώση της Κωνσταντινούπολης κατά την 4η Σταυροφορία, θες η Φραγκοκρατία και η Ενετοκρατία… θες, θες, θες… Όλα συντείνουν σε αυτό που, φαινομενολογικά, κατονομάζεται διαγενεολογικό τραύμα! Δηλαδή, χαστουκίζεται ο πάππους και βάζει τα κλάματα το εγγόνι!
Η αντι-ορθόδοξη τάση στη Δύση —όπως αμφίδρομη είναι και η αντι-δυτική παράνοια που γαλουχείται στις απόμερες κατακόμβες της Ορθοδοξίας— διοχετεύεται στα τοξικά κανάλια της κοινωνικής δικτύωσης και βρίσκει απήχηση στις συγκρουσιακές ρωγμές του χρόνου…πολεμικές, εμπορικές, μνημονιακές… ποδοσφαιρικές.
Πάντως, η Ουκρανία θέτει πάλι το αιώνιο ελληνικό δίλημμα: ανήκουμε στη Δύση ή στην Ανατολή; Αυτό δεν είναι τόσο απλό να απαντηθεί! Για ποια Δύση και για ποια Ανατολή μιλάμε; Άλλωστε, γιατί να δινόμαστε στα απόλυτα και να μαντρωνόμαστε στις μεγάλες ή μικρές «συλλογικότητες»; Και από εκεί μέσα να μας ζυγώνουν, πάλι, οι οχιές του μίσους και του διχασμού. Αυτοί οι ακρωτηριασμοί είναι που μας καθιστούν κοντόφθαλμους και κατ’ επέκταση αναποτελεσματικούς.
Οπότε, τι κάνουμε Μιχάλη; Ο κόσμος σκοτώνεται κι εμείς δινόμαστε στην υποτέλεια του επιτήδειου ουδέτερου; Όχι, δα. Καλά κάνουμε, ξεκινώντας κάαθ’ οδόν προς τη δικαιοπραγία, να μας διακατέχει μια αίσθηση προβληματισμού περί της νηφαλιότητας της επιλογής μας. Η κριτική επιλογή, άλλωστε, προϋποθέτει και την πιθανότητα ότι κάνουμε λάθος!
*Υστερόγραφο: Για την ακρίβεια, ο πόλεμος στην Ουκρανία ξεκίνησε πολύ πριν της ρωσικής εισβολής, και χρονολογείται στο Μάρτιο 2014 με τον πόλεμο του Ντονμπάς ή της Ανατολικής Ουκρανίας.
