Με αφορμή την Ημέρα ANZAC ο ιστορικός και συγγραφέας, Jim Claven, κάνει μια αναδρομή στην παρουσία των Αυστραλών νοσοκόμων που κατέφθασαν στο νησί της Λήμνου το 1915 για να περιθάλψουν τους ασθενείς και τους τραυματίες της Καλλίπολης. Έμπνευση γι΄ αυτή την αναδρομή αποτέλεσε η ενασχόλησή του με τη μελέτη μιας πρόσφατης επανέκδοσης ενός σημαντικού βιογραφικού έργου που περιγράφει την εμπειρία της μιας από τις νοσοκόμες πρώτης γραμμής, αυτή της Anne Donnell με τον τίτλο: «Anne Donnell – Frontline Nurse: The Inspiring True Story of an Australian Nurse at Gallipoli» (Anne Donnell – Νοσοκόμα πρώτης γραμμής: Η εμπνευσμένη αληθινή ιστορία μιας Αυστραλής νοσοκόμας στην Καλλίπολη). Πρόκειται για μια έκδοση των Graeme Mitchell και Jan Leader οι οποίοι είναι οι κάτοχοι της αλληλογραφίας και των ημερολογίων της Anne.
Η νοσηλεύτρια από τη Νότια Αυστραλία, Anne Donnell, ήταν μία από τις σημαντικότερες χρονικογράφους των εμπειριών της ως νοσηλεύτρια στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας της Καλλίπολης υπηρέτησε στην Αίγυπτο, στο Δυτικό Μέτωπο, στην Αγγλία και στη Λήμνο. Συνάντησα την Anne Donnell και την αλληλογραφία της στο πλαίσιο της έρευνάς μου για το δικό μου βιβλίο, «Lemnos & Gallipoli Revealed». Πρώτον, είχα την τύχη να μου δανείσουν ένα αντίγραφο της αρχικής έκδοσης των Angus & Robertson του 1920 με τις επιστολές της προς την πατρίδα υπό τον τίτλο «Letters of an Australian Army Sister» (Γράμματα μιας αδελφής του αυστραλιανού στρατού). Η έκδοση αυτή βασίζεται στη συλλογή που η Anne πούλησε στην Πολιτειακή Βιβλιοθήκη της Νέας Νότιας Ουαλίας το 1919». Η συλλογή της Βιβλιοθήκης έχει τη μορφή δύο τετραδίων στα οποία το περιεχόμενο των αρχικών επιστολών (που αναφέρονται ως ενημερωτικές επιστολές) έχει μεταγραφεί από την Anne Donnell. Η Κρατική Βιβλιοθήκη αναφέρει στον ιστότοπό της ότι αυτά «βασίζονται και εν μέρει αντιγράφονται από το ημερολόγιό της». Όπως γράφει ο Dr Pascoe στον επίλογο της επανέκδοσης, μετά τον πόλεμο η Anne συγκέντρωσε τις επιστολές που είχε στείλει στο σπίτι κατά τη διάρκεια του πολέμου και τις απομαγνητοφώνησε δημιουργώντας μια ενιαία αφήγηση. Ωστόσο, τόσο αυτή η μεταγραφή όσο και η επακόλουθη δημοσίευση του 1920 φαίνεται ότι υπέκειντο σε στρατιωτική λογοκρισία.
Ο Δρ Pascoe εξηγεί ότι αυτή η νέα έκδοση αποτελεί μεταγραφή των αρχικών 4 τόμων ημερολογίων, τα οποία γράφτηκαν από την ίδια την Anne με βάση τις αρχικές επιστολές της. Τα ημερολόγια αυτά είχαν παραδοθεί μετά το θάνατό της το 1956 στην Yvonne Mitchell, την οποία είχε μεγαλώσει η Anne στο Kalgoorlie μετά τον πόλεμο. Μόνο χάρη στην αφοσίωση της οικογένειας της Yvonne και ιδιαίτερα του Graeme Mitchell και της συντρόφου του Jan Leader, τα ημερολόγια αυτά σώθηκαν από τη λήθη και προσφέρονται τώρα σε όλους για ανάγνωση.
Η δημοσιευμένη μεταγραφή είναι σε μεγάλο βαθμό πανομοιότυπη με εκείνη που κατέχει η Κρατική Βιβλιοθήκη της Νέας Νότιας Ουαλίας, με τη διαφορά ότι η τελευταία διαθέτει ένα ακόμη ημερολόγιο που καλύπτει την περίοδο από 29 Δεκεμβρίου 1917 έως Ιανουάριο 1919, ενώ η πρώτη περιλαμβάνει ημερολογιακές καταγραφές για την περίοδο από 8 Ιουνίου 1918 έως 19 Φεβρουαρίου 1919 που δεν περιλαμβάνονται στην τελευταία συλλογή.
Με αυτά τα δεδομένα, είναι φανερό πόσο χρήσιμη ήταν η επανέκδοση. Η αλληλογραφία της Anne Donnell παρέχει μια σημαντική καταγραφή των εμπειριών όλων των νεαρών Αυστραλών νοσοκόμων που στάλθηκαν στον πόλεμο. Η ίδια υπηρέτησε στην Αίγυπτο, στη Λήμνο, στην Αγγλία και στο Δυτικό Μέτωπο, το τέλος του πολέμου την βρήκε με τον βαθμό της Νοσοκόμας και αποχώρησε από την υπηρεσία τον Μάιο του 1919 μετά την επιστροφή της στην Αυστραλία. Η αφήγησή της καλύπτει όλη την έκταση της πολεμικής της θητείας. Αλλά για όσους ενδιαφέρονται για τους ελληνικούς δεσμούς με τους ANZAC, οι καταγραφές της Anne για την εμπειρία της στη Λήμνο είναι πιο σχετικές.
Η Anne Donnell ήταν μια 39χρονη έμπειρη νοσοκόμα όταν κατατάχθηκε ως Νοσηλεύτρια Προσωπικού στην Νοσηλευτική Υπηρεσία του Αυστραλιανού Στρατού το 1915. Γεννημένη στο Cherry Gardens της Νότιας Αυστραλίας, επιβιβάστηκε στο SS Mooltan στην Αδελαΐδα, για να σμίξει με τις άλλες Αυστραλές συναδέλφους της και το ιατρικό προσωπικό της μονάδας της, του 3ου Αυστραλιανού Γενικού Νοσοκομείου. Το Mooltan είχε ξεκινήσει το ταξίδι του από το Σίδνεϊ, με ενδιάμεσες στάσεις Μελβούρνη, Αδελαΐδα και Περθ πριν τελικά εγκαταλείψει την Αυστραλία. Ήταν η αρχή ενός ταξιδιού που θα οδηγούσε την Anne και τις άλλες Αυστραλές νοσοκόμες στο νησί του βόρειου Αιγαίου, τη Λήμνο, και στην εκστρατεία της Καλλίπολης.
Η Λήμνος ήταν η προηγμένη βάση για την εκστρατεία της Καλλίπολης, παρέχοντας ένα σημαντικό ναυτικό λιμάνι, βάση ανεφοδιασμού, στρατόπεδα ανάπαυσης και ιατρικές εγκαταστάσεις για την εξυπηρέτηση των αυξανόμενων αναγκών των στρατευμάτων στα μέτωπα της χερσονήσου της Καλλίπολης. Στο πλαίσιο του σχεδιασμού για τις επερχόμενες επιθέσεις του Αυγούστου στη χερσόνησο, η μονάδα της Άννας θα κατέληγε στη Λήμνο, για να ενωθεί με μια σειρά άλλων ιατρικών εγκαταστάσεων που μεταφέρθηκαν εκεί για να επεκτείνουν την ιατρική κάλυψη του νησιού.
Στα ημερολόγιά της η Anne καταγράφει λεπτομερώς την εμπειρία των νοσηλευτριών, του ιατρικού προσωπικού και των ασθενών στη Λήμνο. Γράφει για το «μεγάλο λιμάνι της Λήμνου, γεμάτο από συμμαχικά πλοία». Τον Οκτώβριο, γράφει ότι είδε «μερικές εκατοντάδες» στο λιμάνι. Η αφήγησή της επιβεβαιώνει την κακή κατάσταση στα νοσοκομεία, την έλλειψη νερού, την έκθεση στον άνεμο, τη βροχή και το κρύο, τις καταιγίδες που γκρέμιζαν τις σκηνές τους και μετέτρεπαν τους χώρους των νοσοκομείων σε τέλματα λάσπης και νερού. Γράφει για το ξέσπασμα των ασθενειών που έπληξαν τους νοσηλευόμενους, όπως η δυσεντερία και τα κρυοπαγήματα, ασθένειες που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Όπως πολλοί από το προσωπικό που άφησαν προσωπικές αναφορές, η Anne απελπισμένη από την κατάσταση των άρρωστων στρατιωτών, γράφει χαρακτηριστικά πως ήταν όλα «πολύ θλιβερά για να τα περιγράψει κανείς, απελπιστικά θλιβερά». Γράφει επίσης για την ασθένεια που έπληξε τις νοσοκόμες στη Λήμνο.
Η έκδοση υποβοηθείται πάρα πολύ από το κατατοπιστικό παράρτημα του Dr Pascoe που τοποθετεί τις καταχωρίσεις της Anne στο πλαίσιο της εμπειρίας των νοσηλευτριών στη Λήμνο, συγκρίνει τα διάφορα κείμενα, προσθέτει μια σημαντική ανασκόπηση της υποδοχής της αρχικής δημοσίευσης των ημερολογίων από το κοινό στην Αυστραλία, καθώς και της μεταπολεμικής ζωής της Anne Donnell στην Αυστραλία. Ο Δρ Pascoe εξηγεί επίσης ορισμένες από τις διαγραφές που έγιναν, προφανώς λόγω της στρατιωτικής λογοκρισίας, ιδίως όσον αφορά τις προσωπικές σχέσεις μεταξύ των νοσοκόμων και των ανδρών στρατιωτών.
Η έκδοση περιλαμβάνει επίσης πολλές φωτογραφίες που αναφέρονται ως προερχόμενες από την προσωπική συλλογή της Anne Donnell. Αυτές οι φωτογραφίες που απεικονίζουν τη Λήμνο είναι πανομοιότυπες με εκείνες που τράβηξε ο συνάδελφός της, ο υποδεκανέας Albert Savage, ο οποίος εργαζόταν στο ακτινολογικό τμήμα του 3ου Αυστραλιανού Γενικού Νοσοκομείου στη Λήμνο. Οι φωτογραφίες του Albert βρίσκονται στην Κρατική Βιβλιοθήκη της Νέας Νότιας Ουαλίας. Πολλές από τις εικόνες της συλλογής του Albert βρίσκονται επίσης σε άλλες συλλογές βετεράνων, όπως στη συλλογή Fryer Library του Πανεπιστημίου του Queensland). Αν οι φωτογραφίες ανήκουν σε άλλους ή αν μοιράστηκε τις δικές του με άλλους, ίσως να μην το μάθουμε ποτέ. Ωστόσο, από τη μαρτυρία της Anne γνωρίζουμε ότι έβγαζε και η ίδια φωτογραφίες ενώ βρισκόταν στη Λήμνο.
Θα ήθελα επίσης να προσθέσω ότι ο τίτλος που επιλέχθηκε για το βιβλίο «Frontline Nurse – Νοσοκόμα πρώτης γραμμής» είναι κατάλληλος. Για κάποιους αυτοί που υπηρέτησαν στη Λήμνο δεν θεωρούνται πολεμιστές πρώτης γραμμής. Αυτός είναι αναμφίβολα ένας από τους λόγους για τους οποίους οι κυβερνήσεις της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας στη δεκαετία του 1960 απέκλεισαν όσους υπηρέτησαν στη Λήμνο από το μετάλλιο της Καλλίπολης. Ωστόσο, η δική μου έρευνα επιβεβαιώνει ότι εκείνοι που βρίσκονταν στη Λήμνο ήταν στην πραγματικότητα εκτεθειμένοι σε εχθρικά πυρά, με τα εχθρικά αεροσκάφη να πραγματοποιούν τακτικές βομβαρδιστικές επιθέσεις εναντίον του συμμαχικού προσωπικού που ήταν εγκατεστημένο εκεί. Η ίδια η Anne ήταν μάρτυρας τέτοιων βομβαρδισμών, γράφοντας γι’ αυτό στο ημερολόγιό της. Κάποια από τα μέλη του συμμαχικού προσωπικού σκοτώθηκαν, αλλά κανένας από αυτούς δεν ήταν Αυστραλός. Όσοι ταξίδευαν από και προς τη Λήμνο δέχονταν επίσης επιθέσεις από εχθρικά υποβρύχια και άλλα σκάφη. Η Λήμνος βρισκόταν πράγματι στην πρώτη γραμμή του μετώπου, όπως και η Anne και οι συναδέλφισσές της νοσοκόμες. Για το λόγο αυτό ζήτησα από την αυστραλιανή κυβέρνηση να αναθεωρήσει τον αποκλεισμό όσων υπηρέτησαν στη Λήμνο από το μετάλλιο της Καλλίπολης. Ελπίζω ότι αυτό θα γίνει δεκτό κάποια στιγμή στο μέλλον, καθώς θα καταστεί περισσότερο και καλύτερα κατανοητή η θητεία όσων βρέθηκαν στη Λήμνο.
Η σημασία των επιστολών της Anne Donnell δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Μαζί με τις επιστολές της προϊσταμένης Grace Wilson, της νοσοκόμας Lucy Daw, της νοσοκόμας Evelyn Davies και άλλων βετεράνων που κατέγραψαν τα όσα έζησαν στη Λήμνο, η περιγραφές της Anne Donnell θα πρέπει να αποτελούν απαραίτητο ανάγνωσμα για όποιον ενδιαφέρεται για την εμπειρία των Αυστραλών στη Λήμνο κατά τη διάρκεια της εκστρατείας της Καλλίπολης. Το παράρτημα του Δρ Pascoe προσθέτει ανυπολόγιστα στην εκτίμηση της σημασίας της αφήγησης της Anne. Η έκδοση αυτού του βιβλίου θα φέρει αναμφίβολα την καταγραφή των εμπειριών της ίδιας καθώς και των άλλων Αυστραλών νοσοκόμων που υπηρέτησαν μαζί της σε ένα ευρύτερο κοινό.
Αντίτυπα του Frontline Nurse μπορούν να αγοραστούν μέσω της ιστοσελίδας https://www.annedonnell.com.au/ στην τιμή των 57 δολαρίων, συμπεριλαμβανομένων των ταχυδρομικών τελών.
*Ο Jim Claven είναι ιστορικός, αρθρογράφος και συγγραφέας, με πιο πρόσφατα έργα του το «Lemnos & Gallipoli Revealed: A Pictorial History of the Anzacs in the Aegean (2019)» και «Grecian Adventure: Greece 1941, Anzac Trail Stories & Photographs (2022)». Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί του μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στη διεύθυνση jimclaven@yahoo.com.au
