Πανδημίες στο πέρασμα των χρόνων

Επιδημίες και πανδημίες υπάρχουν από την αρχαιότητα, με στοιχεία τα οποία δείχνουν ότι ο ιός της ευλογιάς εμφανίστηκε πριν από 3.000-4.000 χρόνια.

Η λέξη πανδημία επινοήθηκε για πρώτη φορά για να περιγράψει τη συνεχή εξάπλωση της ασθένειας σε μια χώρα ή κοντινές χώρες (επιδημία) και σε άλλες ηπείρους (πανδημία).

Σύμφωνα με έγγραφα, πριν από 1.000 χρόνια στην Κίνα οι άνθρωποι εισέπνεαν μια σκόνη, η οποία προερχόταν από αποξηραμένα εξανθήματα ανθρώπων που είχαν αναρρώσει από ευλογιά, σε μια προσπάθειά τους να δημιουργήσουν ανοσία («εμβολιαστούν») κατά της ευλογιάς.

Ως αποτέλεσμα παρατηρήθηκαν λιγότεροι θάνατοι ανάμεσα σε αυτούς που είχαν «εμβολιαστεί», σε σύγκριση με εκείνους που δεν είχαν εμβολιαστεί.

Το 1700, πάνω από 700 χρόνια αργότερα, η ευλογιά εξακολουθούσε να είναι διαδεδομένη και σκότωνε πάνω από το 60% του ευρωπαϊκού πληθυσμού.

Ο Edward Jenner είχε παρατηρήσει τότε, ότι οι γαλακτοκόμοι που είχαν έρθει σε επαφή με αγελάδες που είχαν μολυνθεί με την αγελαδοπανώλη (εκδοχή της ευλογιάς για τις αγελάδες), σπάνια προσβάλλονταν από ευλογιά, και έτσι προέκυψε η ιδέα προστασίας μεταξύ των ειδών.

Στη συνέχεια , χορήγησε σε ένα 8χρονο αγόρι – μέσω ένεσης – κυστίδια αγελαδοπανώλης, προκαλώντας ευλογιά, με αποτέλεσμα την προστασία του αγοριού από την ασθένεια.

Παρά το γεγονός ότι εμβολιασμός μέσω της συγκεκριμένης μεθόδου ήταν κοινός, και όπως αποδείχθηκε ιδιαίτερα αποτελεσματικός, ασκήθηκε έντονη κριτική από το κοινό.

Εντούτοις, διακόσια χρόνια αργότερα, ο εμβολιασμός κατά της ευλογιάς έγινε δημοφιλής και τη δεκαετία 1967-1977, όπου υπήρξε μια παγκόσμια εκστρατεία μαζικού εμβολιασμού που είχε ως αποτέλεσμα την πλήρη εξάλειψη της ασθένειας η οποία προκάλεσε μία πανδημία 3.000 ετών, μέσα σε ένα διάστημα 10 ετών.

Το 1980, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ανακοίνωσε ότι η ευλογιά ήταν η μόνη μολυσματική ασθένεια που είχε εξαλειφθεί πλήρως από τον κόσμο.

Με την πάροδο των ετών έχουν εμφανιστεί διάφορες επιδημίες/πανδημίες, μερικές από τις οποίες αναφέρονται παρακάτω:

Ο Λοιμός της Αθήνας (430 π.Χ.), μια επιδημία που κατέστρεψε την Αθήνα και διήρκεσε 3 χρόνια. Τα συμπτώματα περιλάμβαναν εξάνθημα, πονοκέφαλο, κοιλιακές κράμπες, αιμόπτυση, θάνατο μέσα σε 1 εβδομάδα, με έναν συνολικό αριθμό θανάτων να φτάνει το 25% του πληθυσμού της Αθήνας (75.000-100.000 άτομα). Η ασθένεια που προκάλεσε αυτή την επιδημία παραμένει άγνωστη, αν και επικρατεί η πεποίθηση ότι ενδέχεται να ήταν ευλογιά.

Η πανώλη του Αντωνίνου (165-180 μ.Χ.), ή αλλιώς η πανώλη του Γαληνού, του Έλληνα ιατρού που την περιέγραψε- η οποία εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία μέσω στρατευμάτων από το Ιράκ, και σκότωσε περίπου 5-10 εκατομμύρια ανθρώπους (10% του πληθυσμού).

Τα συμπτώματα περιλάμβαναν εξανθήματα, φλύκταινες αίματος, διάρροια με αίμα, αιμόπτυση και πυρετό. Η αιτία δεν είναι γνωστή αν και πιστεύεται ότι ήταν είτε ευλογιά είτε ιλαρά. Η ασθένεια εξαπλώθηκε γρήγορα και ακόμη και 9 χρόνια μετά το πρώτο ξέσπασμα, εξακολουθούσε να σκοτώνει περίπου 2.000 άτομα την ημέρα στη Ρώμη.

Η πανώλη του Ιουστινιανού (541-549 μ.Χ.) ήταν εμφανής στη λεκάνη της Μεσογείου, την Ευρώπη και την Εγγύς Ανατολή- γνωστή ως η πρώτη πανώλη. Συνέχισε να επαναλαμβάνεται για 200 χρόνια, καθιστώντας την μια από τις πιο θανατηφόρες πανδημίες στην ιστορία. Μεταδόθηκε από αρουραίους στον άνθρωπο μέσω δαγκωμάτων ψύλλων και στη συνέχεια μέσω μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο. Τα συμπτώματα περιλάμβαναν βήχα, δύσπνοια, πυρετό, κόπωση, παραισθήσεις και σκότωσε το 60 % του μεσογειακού κόσμου κατά την εποχή της πρώτης πανώλης. Η αιτία της πανδημίας συνδέεται με το βακτήριο Yersinia pestis.

Ο μαύρος θάνατος (1346-1353), γνωστός και ως πανώλη ή πανδημία βουβωνικής πανώλης, ήταν εμφανής στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική και την Ασία σκοτώνοντας πάνω από 200 εκατομμύρια ανθρώπους, και θεωρείται η πιο θανατηφόρα από όλες τις πανδημίες (έχει σκοτώσει το 60 % του πληθυσμού της Ευρώπης). Η πανώλη προκλήθηκε από το βακτήριο Yersinia pestis, το οποίο μεταδιδόταν αρχικά μέσω ψύλλων αρουραίων και στη συνέχεια από επαφή ανθρώπου με άνθρωπο. Τα συμπτώματα ήταν αιφνίδια, και προκαλούσαν σηψαιμία και γάγγραινα των άκρων που διαρκούσαν μία εβδομάδα πριν από τον θάνατο. Η πανώλη του μαύρου θανάτου είναι γνωστή ως η δεύτερη πανώλη. Σκότωσε το 30-60% του ευρωπαϊκού πληθυσμού, το 30% του πληθυσμού της Μέσης Ανατολής και μείωσε τον παγκόσμιο πληθυσμό από 475 εκατομμύρια σε περίπου 375 εκατομμύρια.

Επτά πανδημίες χολέρας (1817-σήμερα). Η πρώτη πανδημία χολέρας ξεκίνησε από την Ινδία και επεκτάθηκε σε κοντινές χώρες όπως η Κίνα, η Ινδονησία, η Ιαπωνία, η Μέση Ανατολή, η Ρωσία. Στη συνέχεια ακολούθησαν πέντε ακόμη πανδημίες που διήρκεσαν σχεδόν 100 χρόνια, 1827-1923 και περιλάμβαναν τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Μεταδίδεται από το βακτήριο Vibrio Cholerae που υπάρχει σε μολυσμένο νερό. Η έβδομη πανδημία χολέρας ξεκίνησε το 1961 και συνεχίζει να ενδημεί σε αρκετές χώρες. Οι πρώτες 6 πανδημίες είχαν ως αποτέλεσμα 1 εκατομμύριο θανάτους ενώ η τρέχουσα έχει προκαλέσει 2,86 εκατομμύρια θανάτους με 95.000 θανάτους ετησίως ενώ 1,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι κινδυνεύουν από μόλυνση.

Η ισπανική γρίπη (1918-1920) είναι ένας ιός της γρίπης Α (H1N1) που εμφανίστηκε στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, στις ΗΠΑ. Περίπου το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού (ή 500 εκατομμύρια άνθρωποι) μολύνθηκε από τον ιό και είχε ως αποτέλεσμα πάνω από 50 εκατομμύρια θανάτους (και πιθανώς μέχρι και 100 εκατομμύρια)- καθιστώντας την ως την πιο θανατηφόρα γρίπη του 20ου αιώνα. Από τον ιό της γρίπης Α (Η1Ν1) , έχουν προκύψει άλλες δύο πανδημίες-η ρωσική γρίπη του 1977 και η πανδημία της γρίπης των χοίρων του 2009.

Η γρίπη των χοίρων (2009-2010) προκαλείται επίσης από ένα νέο στέλεχος του ιού της γρίπης Α (Η1Ν1) ως αποτέλεσμα της επαναπροσαρμογής των ιών της γρίπης των πτηνών, των χοίρων και του ανθρώπου, οι οποίοι συνδυάστηκαν περαιτέρω με τον ιό της γρίπης των χοίρων της Ευρασίας και οδήγησαν στη «γρίπη των χοίρων». Η γρίπη των χοίρων επηρέασε το 10-20 % (0,7-1,4 δισεκατομμύρια) του παγκόσμιου πληθυσμού, αλλά δεν ήταν τόσο θανατηφόρα όσο η ισπανική γρίπη, σκοτώνοντας περίπου 200-500.000 ανθρώπους. Μέσα σε 6 εβδομάδες ο ιός εξαπλώθηκε γρήγορα σε 122 χώρες λόγω των ταξιδιών και του παγκόσμιου εμπορίου. Τα αντι-ιικά και τα εμβόλια παρήχθησαν γρήγορα και μέσα σε 16 μήνες η πανδημία της γρίπης των χοίρων κηρύχθηκε λήξασα.

Ο COVID-19 (2019-σήμερα) προκαλείται από τον ιό SARS-CoV-2 με το πρώτο κρούσμα να αναφέρεται τον Δεκέμβριο του 2019 και να κηρύσσεται πανδημία στις 11 Μαρτίου 2020. Η προέλευσή του πιστεύεται ότι προέρχεται από ζωονοσογόνο πηγή και εξαπλώνεται ταχύτατα μέσω της ομιλίας, του φτερνίσματος, του βήχα, Μέχρι στιγμής έχουν καταγραφεί πάνω από 690 εκατομμύρια κρούσματα και σχεδόν 6,9 εκατομμύρια θάνατοι. Η επείγουσα χρήση εμβολίων και αντι-ιικών φαρμάκων έχει μειώσει σημαντικά το ποσοστό θνησιμότητας παγκοσμίως, εκτός από τα μέτρα καραντίνας, τη φυσική απομάκρυνση, το πλύσιμο των χεριών, τις μάσκες και την υγιεινή. Τώρα εμφανίζονται μελέτες που δείχνουν ότι τουλάχιστον το 20% των ατόμων με COVID-19 έχουν ή θα εμφανίσουν μακροχρόνιο COVID.

Άλλες επιδημίες/πανδημίες περιλαμβάνουν την πανούκλα της Κύπρου (250-271), την επιδημία του Cocoliztli (1545-1548), τη Μεγάλη Πανούκλα του Λονδίνου (1665-1666), τη Μεγάλη Πανούκλα της Μασσαλίας (1720-1723), τη Ρωσική Πανούκλα (1770-1772), τον κίτρινο πυρετό της Φιλαδέλφειας (1793), την πανδημία γρίπης (1889-1890), το ρωσικός τύφο (1918-1922), την ασιατική γρίπη (1957), τη γρίπη του Χονγκ Κονγκ (1968), HIV/AIDS (1981-), SARS-CoV (2002), MERS (2012), Έμπολα (2013-2016) και τον ιό Ζίκα (2015-).

Σε πιο πρόσφατες εποχές, η Πολιομυελίτιδα ήταν διαδεδομένη μεταξύ 1948-1955. Η ανάπτυξη εμβολίου κατά της Πολιομυελίτιδας το 1955, οδήγησε σε ταχεία μείωση της ασθένειας στις βιομηχανικές χώρες μέχρι το 1991, ενώ ακολούθησαν η Αμερική το 1994, ο δυτικός Ειρηνικός, η Νοτιοανατολική Ασία έως το 2000 και στην Ευρώπη κηρύχθηκε η εξάλειψη της ασθένειας έως το 2002. Το 1996 ο Αφρικανός ηγέτης, Νέλσον Μαντέλα, ανακοίνωσε την εκστρατεία «διώξτε την πολιομυελίτιδα από την Αφρική» σε συνεργασία με το Rotary International, και εμβόλια κατά της ασθένειας χορηγήθηκαν σε κάθε πόλη και χώρα της Αφρικής. Τον Αύγουστο του 2020 η άγρια πολιομυελίτιδα κηρύχθηκε λήξασα στην Αφρική. Σήμερα μόνο το Πακιστάν και το Αφγανιστάν είναι οι δύο μόνες χώρες που έχουν απομείνει με κρούσματα της ασθένειας.

Με στόχο την εξάλειψη ορισμένων άλλων κοινών μολυσματικών ασθενειών, οι παγκόσμιοι εμβολιασμοί στα παιδιά περιλαμβάνουν, Διφθερίτιδα, Τέτανο, Κοκκύτη, Ιλαρά, Παρωτίτιδα, Ερυθρά, Αιμόφιλο γρίπη τύπου β, Πολιομυελίτιδα, Πνευμονιόκοκκο, Ηπατίτιδα Α, Ηπατίτιδα Β και το εμβόλιο HPV κατά του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας που χορηγείται μέχρι την ηλικία των 13 ετών.

Κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας ιστορίας επιδημίες και πανδημίες εμφανίζονται ξανά και ξανά, σκοτώνοντας εκατομμύρια ανθρώπους. Οι περισσότεροι άνθρωποι αιφνιδιάστηκαν με την τρέχουσα πανδημία COVID-19, αλλά δεν ήταν θέμα του «αν», αλλά του «πότε» θα είναι η επόμενη, και αυτό θα συνεχιστεί. Με μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και μεγάλη πρόοδο στην έρευνα, είμαστε τώρα σε καλύτερη θέση και πιο προετοιμασμένοι για την «επόμενη» πανδημία.