Αν μπορούσαμε να μεταφερθούμε πίσω στις 29 Αυγούστου 1964 στη σκηνή του κατάμεστου Melbourne’s Comedy Theatre θα εκπλαγόμασταν στο άκουσμα ενός ελληνικού παιδικού τραγουδιού ως μέρος ενός μιούζικαλ δύο διάσημων Βρετανών μουσικών.

Οι μουσικοί Michael Flanders και Donald Swann, στην πρεμιέρα του έργου τους «At the Drop of a Hat» στη Μελβούρνη επέλεξαν το «Κοκοράκι» το οποίο και τραγούδησε ο ίδιος ο Donald. Ένας κριτικός θεάτρου έγραψε ότι η εκτέλεση του τραγουδιού ήταν καταπληκτική. Ίσως αυτή να ήταν και πρώτη φορά που παρουσιάστηκε επίσημα ένα τραγούδι στα ελληνικά σε αυστραλιανό κοινό.

Οι δύο μουσικοί γνωρίζονταν από το Γυμνάσιο όπου και ανέπτυξαν ενδιαφέρον για τη μουσική και το θέατρο. Οι ανώτατες σπουδές τους διακόπηκαν λόγω της στρατιωτικής του θητείας κατά τη διάρκεια του πολέμου και ξανασυναντήθηκαν μετά το τέλος του. Αποτέλεσαν ένα πολύ δυναμικό καλλιτεχνικό δίδυμο, με τον Flanders να γράφει τα κείμενα και τον Donald τη μουσική. Παρουσίαζαν τραγούδια διανθισμένα με κωμικούς μονόλογους τα οποία ηχογραφούνταν και πωλούνταν ως μουσικά άλμπουμ με μεγάλη επιτυχία.

Η παράσταση στη Μελβούρνη στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία. Θα ακολουθούσαν άλλες δύο στο Σίδνεϊ και το Μπρίσμπαν. «Θρίαμβο» χαρακτήρισε την παράσταση ένας από τους κριτικούς, ενώ ένας άλλος «σατιρική, εξαιρετική, ξεκαρδιστική και λαμπρή ψυχαγωγία».

Το «Κοκοράκι» αποτέλεσε μέρος των παραστάσεων για αρκετό διάστημα και κυκλοφόρησε στο πρώτο τους άλμπουμ της ζωντανής ηχογράφησης «At the Drop of a Hat» (παραγωγός ήταν ο George Martin, ο μελλοντικός παραγωγός των Beatles).

Πώς όμως αυτό το παιδικό τραγούδι έφτασε να αποτελεί μέρος του ρεπερτορίου των διάσημων μουσικών;

Η απάντηση μάς πάει πίσω στα χρόνια της γερμανικής Κατοχής, το 1941, όταν οι Έλληνες πρόσφυγες πολέμου αναμείχθηκαν με τους Βρετανούς στρατιώτες, οι οποίοι και ανέπτυξαν ενδιαφέρον για τον ελληνικό πολιτισμό.

Ο Donald Swann υπηρέτησε ως εθελοντής με το τμήμα του Friends Ambulance Units (Κέντρο Άμεσης Βοήθειας), που ήταν παράρτημα του Quaker Society of Friends.

Μαχόμενος ενάντια στο φασισμό και ορκισμένος ειρηνιστής, βρέθηκε να υπηρετεί εθελοντικά σε αυτό το επικουρικό τμήμα. Πάνω από 1.300 εθελοντές προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στα Κέντρα Άμεσης Βοήθειας σε διάφορα μέτωπα με αυτοθυσία.

Τα στελέχη ενός από αυτά τα Κέντρα Άμεσης Βοήθειας βρέθηκαν στην Ελλάδα, από το Βορρά έως το Νότο, και βοήθησε στην εκκένωση των στρατιωτών των συμμάχων. Στην Καλαμάτα, συγκεκριμένα, έστησαν ένα προσωρινό Κέντρο Υγείας στο Δημαρχείο της πολης, όπου παρείχαν φροντίδα σε χιλιάδες στρατιώτες που περίμεναν να αναχωρήσουν ως τραυματίες αλλά εντέλει τούς πρόλαβαν οι Γερμανοί, τους αιχμαλώτισαν και πέρασαν το υπόλοιπο του πολέμου σε γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Ο Donald βρέθηκε το 1943 στη Μέση Ανατολή ως μέλος των τμημάτων των Συμμάχων που παρείχαν βοήθεια στους πρόσφυγες πολέμου που έφευγαν από την Ευρώπη.

Στα διάφορα στρατόπεδα φιλοξενίας προσφύγων υπήρχαν και χιλιάδες Έλληνες.

Ο Donald στάλθηκε στο στρατόπεδο El Nuseirat στην Παλαιστίνη, που δημιουργήθηκε υπό βρετανική διοίκηση. Οι περισσότεροι πρόσφυγες ήταν Έλληνες που έφυγαν για να γλιτώσουν από τους Γερμανούς, από τα Δωδεκάνησα μέσω Τουρκίας και μετά από τη Συρία πέρασαν στην Παλαιστίνη. Σύμφωνα με περιγραφές του Donald, ήταν ένα τεράστιο στρατόπεδο με περίπου 3.000 πρόσφυγες. Ο βρετανικός στρατός ήταν υπεύθυνος για διοικητικής φύσης θέματα, ενώ το τμήμα του Donald για θέματα καταγραφής, σίτισης, ιατρικής περίθαλψης και πρόνοιας.

Πριν την απόβασή του, όμως, στη Μέση Ανατολή ο Donald είχε φροντίσει να μάθει ελληνικά ως μέρος της προετοιμασίας του για την αποστολή. Ο καθηγητής του ήταν ο Έλληνας ποιητής, Δημήτριος Καπετανάκης.

Πολύ σύντομα ανέλαβε διερμηνέας στο στρατόπεδο και μπορούσε να συνδιαλέγεται άνετα. Έβρισκε όλη την διαδικασία «μια υπέροχη… θαυμάσια εμπειρία» να μπορείς να συνδιαλέγεσαι με τους υφισταμένους σου στη γλώσσα τους. Πέρα από, όμως, από την ελληνική γλώσσα οι Έλληνες πρόσφυγες τον εισήγαγαν και στην ελληνική μουσική.

Άκουγε για τη ζωή τους στην Ελλάδα πριν τον πόλεμο, οργάνωναν συναυλίες και συνεστιάσεις καθώς και παραστάσεις Καραγκιόζη. Οι μελωδικές ραψωδίες έσπασαν τα στεγανά της κλασσικής μουσικής και άρχισε να νιώθει μέσα του βαθιά τη δύναμη της μουσικής. Όπως λέει, αγάπησε τα τραγούδια τους και συχνά ήταν μέρος του δικού του ρεπερτορίου «άρχισα να τα μαθαίνω, να τα παίζω, να τα τραγουδώ με την κιθάρα μου και να εμπλουτίζω τα μουσικά μου βιώματα».

Άρχισε να ονειρεύεται την επίσκεψή του στην Κω και την Κάρπαθο απ’ όπου προέρχονταν κυρίως οι πρόσφυγες. Ένιωθε ότι με τη μουσική τους, οι πρόσφυγες τον βοήθησαν περισσότερο απ’ ό,τι εκείνος αυτούς, δίνοντάς του μια «νέα ζωή» που τον άλλαξε εντελώς. Καί ήταν μόλις 21 ετών!

Η μουσική και γλωσσική του εκπαίδευση συνεχίστηκε καθώς ακολούθησε τους πρόσφυγες πίσω στην πατρίδα τους με το τέλος του πολέμου, αφού το τμήμα του ήταν υπεύθυνο για την εγκατάστασή τους. Υπηρέτησε στην Κάσο, την Κάρπαθο και τη Ρόδο πριν μετατεθεί στην Ηγουμενίτσα. Περνώντας από αυτά τα μέρη, έμαθε και άλλα παραδοσιακά τραγούδια «τραγούδια ενδιαφέροντα και με βάθος» όπως τα περιέγραφε στις γραπτές του μαρτυρίες.

Η εμπειρία του αυτή τον διαμόρφωσε καθώς, όπως λέει ο ίδιος, αρχικά του έμαθε ότι η μουσική πηγάζει από μέσα. Και παρ΄ότι η μητέρα του τού είχε δώσει μουσική παιδεία και τον είχε εισάγει στην παραδοσιακή μουσική, ήταν η εμπειρία του με την ελληνική παραδοσιακή μουσική που τον έκανε να βρει την εσωτερική του σύνδεση με τη μουσική και του έδωσε το εύνασμα για ενασχόληση με αυτή.

Όταν επέστρεψε στην Βρετανία με το τέλος του πολέμου, ενθουσιασμένος με την όλη εμπειρία του και το πλήθος υλικού από ελληνικά τραγούδια, θέλησε να συνθέσει τη δική του μουσική. Στο πανεπιστήμιο σπούδασε την ελληνική γλώσσα και την εξέλιξη του ελληνικού τραγουδιού. Καθηγητής του υπήρξε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Γιάννης Μαυροκορδάτος.

Κάπως έτσι έφτασε να παίζεται και το «Κοκοράκι» στη Μελβούρνη.

Όπως προκύπτει από συνέντευξή του στο περιοδικό «Bulletin», κατά τη διάρκεια της αυστραλιανής περιοδείας του, ο Donald συμπεριέλαβε το ελληνικό αυτό τραγούδι ως φόρο τιμής στην Ελλάδα και τα όσα βίωσε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Επίσης, μελοποιούσε ποιήματα όπως το «Μιράντα» του Κωστή Παλαμά το οποίο και παρουσίαζε κάθε βράδυ σε 700 παραστάσεις. Επιπλέον, συνεργάστηκε με τη γεννημένη στην Κρήτη σοπράνο Λίλη Μαλανδράκη, για δύο παραστάσεις τιμώντας την Κρήτη. Η ηχογράφηση της παράστασης κυκλοφόρησε σε δίσκο.

Ακόμη και πολλά χρόνια μετά, το 1994, κυκλοφόρησε μια δουλειά αφιερωμένη στην Ελλάδα με το όνομα «Swann among the Sirens».

*Ο Jim Claven είναι ιστορικός , δημοσιογράφος, συγγραφέας και λάτρης της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του είναι το From Imbros over the Sea: Imbros & Gallipoli Revealed, που εκδόθηκε από την Ιμβριακή Κοινότητα Μελβούρνης. Μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί του jimclaven@yahoo.com.au