Ο στόχος του net-zero στην Αυστραλία

ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ*

ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές τη γνωρίσαμε στην απλή της μορφή πριν από μισό αιώνα στην Ελλάδα με τους ηλιακούς θερμοσίφωνες. Τις επόμενες δεκαετίες η έρευνα και η επιστήμη οδήγησε στην ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων και λύσεων για την εξοικονόμηση ενέργειας: συνθετικά και θερμοδιακοπτόμενα κουφώματα, σφράγιση του κελύφους, διπλοί υαλοπίνακες, περιορισμό των θερμογεφυρών, μηχανικός αερισμός με ανάκτηση θερμότητας, θερμομόνωση, γεωθερμία, σωστός προσανατολισμός, εξωτερική σκίαση, εκμετάλλευση του χειμερινού ήλιου για θέρμανση.

Δυο διασκέψεις, στο Κιότο και στο Παρίσι, ανέδειξαν την ανάγκη για περιορισμό των ρύπων και για την προστασία του περιβάλλοντος. Ο στόχος της κάλυψης «όλων» των αναγκών σε ενέργεια με ΑΠΕ και ταυτόχρονο μηδενισμό των εκπομπών καυσαερίων, ονομάστηκε net-zero. Μιλώντας για το χώρο των κατασκευών, που γνωρίζω ίσως λίγο καλύτερα, ενώ η Αυστραλία είναι μια χώρα με υστέρηση σε θέματα βιομηχανικής έρευνας και ανάπτυξης και ουσιαστικές δυσκολίες αποδοχής της καινοτομίας, αποφάσισε να θέσει το στόχο του net-zero για το 2050. Φοβάμαι όμως πως αυτό είναι απλώς μια μίμηση οικονομιών που ξεκίνησαν αυτή την πορεία πριν από δεκαετίες και έχουν ήδη αναπτύξει τεχνογνωσία, τεχνολογία, εργαλεία και υποδομές. Αυτά που συζητάει η Αυστραλία τώρα, η Ευρώπη τα σχεδίαζε και τα παρήγαγε πριν από 30 χρόνια. Οι καινοτομίες που αποκτούν τώρα τη δυναμική τους στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, θα εμφανιστούν εδώ μετά το 2050. Χρησιμοποιώντας ξανά το παράδειγμα της εισαγωγής, φαντάζομαι όλοι έχετε προσέξει πως ακόμη καίμε φυσικό αέριο για να ζεστάνουμε νερό.

Θέλω να αναφερθώ σε ένα εταιρικό και ένα κοινωνικό εργαλείο που αναπτύσσονται στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή, καθώς στη διαδικασία δημιουργίας και τη διάδοσης της επιστημονικής γνώσης.

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

Το περιβαλλοντικό αποτύπωμα, η κοινωνική προσφορά και η εταιρική διακυβέρνηση δημιούργησαν ένα επενδυτικό εργαλείο «νέας γενιάς», το ESG, που αναδείχθηκε μετά την πανδημία ως κρίσιμος παράγοντας για τη βιώσιμη ανάκαμψη των εταιριών, αλλά και ως κριτήριο λήψης επενδυτικών αποφάσεων και άντλησης χρηματοδότησης. Τα αρχικά σημαίνουν Environmental, Social and Governance (Περιβαλλοντικό, Κοινωνικό, Διακυβέρνηση). Στις ανεπτυγμένες οικονομίες παρατηρήθηκε πως οι εταιρίες που είχαν δομημένη πολιτική βέλτιστης πρακτικής συνδυαστικά σε αυτούς τους τρεις τομείς, όχι μόνο ανέκαμψαν πιο γρήγορα από την πανδημία, αλλά δείχνουν πως θα είχαν μεγαλύτερη αντοχή και σε μια οικονομική κρίση. Στην Ευρώπη οι ESG επενδύσεις είναι σήμερα (τέλος του 2023) στα 14.1 τρισεκατομμύρια δολάρια Αμερικής. Στις ΗΠΑ είναι στα 12 τρισεκατομμύρια με ταχείς ρυθμούς ανόδου και προβλέπεται ότι το 2025 θα αφορούν στα μισά περιουσιακά στοιχεία επί αμερικανικού εδάφους.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω της οδηγίας CSRD (Εταιρική Οδηγίας Αναφοράς Βιωσιμότητας) έχει επιβάλει σε 50.000 εισηγμένες επιχειρήσεις να δημοσιεύουν αναλυτικές εκθέσεις βιωσιμότητας και από το 2025 το μέτρο επεκτείνεται και σε μικρότερες. Στην Ελλάδα, το Χρηματιστήριο της Αθήνας εξέδωσε το 2019 τον «Οδηγό Δημοσιοποίησης πληροφοριών ESG» και το 2021 ανακοίνωσε τη δημιουργία του δείκτη ATHEX ESG που παρακολουθεί την εξέλιξη των εισηγμένων που υιοθετούν κριτήρια ESG.

Κάτι αντίστοιχο δεν υπάρχει στην Αυστραλία. Δεν υπάρχει δηλαδή υποχρεωτική αναφορά στα ESG κριτήρια σε ομοσπονδιακό επίπεδο για εταιρεία οποιουδήποτε μεγέθους. Απλά καλούνται όλες να εφαρμόσουν αυτές τις αρχές σε εθελοντική βάση.

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

Είναι ένα κοινωνικό εργαλείο που αναπτύχθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση με την «Οδηγία για κοινούς κανόνες της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικού ρεύματος» (Directive on common rules for the internal electricity market 2019/944/EU) και την «αναθεωρημένη οδηγία ανανεώσιμων πηγών ενέργειας» (revised Renewable energy directive (2018/2001/EU). Οι ενεργειακές κοινότητες δίνουν τη δυνατότητα σε ιδιώτες να ιδρύσουν αστικούς συνεταιρισμούς, κάτι σαν τις παλιές εταιρίες λαϊκής βάσης, για την παραγωγή και εκμετάλλευση ΑΠΕ.

Η σχετική νομοθεσία προβλέπει οικονομικά, φορολογικά και χρηματοδοτικά εργαλεία. Στην Ελλάδα οι ενεργειακές κοινότητες θεσπίστηκαν με το νόμο 4513 του 2018. Τον Οκτώβριο του 2023 στη χώρα μας υπήρχαν 1.677 τέτοιες κοινότητες, 18,60% περισσότερες από το 2022, ενώ σε όλη την Ευρώπη ξεπερνούν τις 9.000. Στον Ελλαδικό χώρο τα σκήπτρα κατέχει η περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, όπου είναι συνδεδεμένα τα περισσότερα έργα ΑΠΕ, μεγέθους 286.2 MW. Στην Αυστραλία δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο ή παρόμοιο. Ο τομέας των ΑΠΕ είναι μόνο για τους μεγαλο-επενδυτές.

ΔΙΑΧΥΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, ο σχεδιασμός προϊόντων και υπηρεσιών γίνεται από εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα και βιομηχανικούς κολοσσούς, με τη συμμετοχή επιστημόνων και μηχανικών όλων των ειδικοτήτων, οι οποίοι καλούνται στην πορεία να υλοποιήσουν την κατασκευή και να επιβλέψουν την εφαρμογή τους. Σε πολλά πανεπιστημιακά ιδρύματα, τουλάχιστον στη Γερμανία όπου έχω προσωπική γνώση, οι ΑΠΕ διδάσκονται σε προπτυχιακό επίπεδο στα επαγγέλματα μηχανμολογίας, συνήθως με την οικονομική στήριξη εταιριών του χώρου.

Ποια είναι η θέση των μηχανικών στην Αυστραλία;

1. Σύμφωνα με την Στατιστική Υπηρεσία (ABS), ο τομέας των κατασκευών (Building – Construction – Heavy Civil) απασχολεί το 6% των αρχιτεκτόνων, το 8% των μηχανολόγων μηχανικών, το 9% των ηλεκτρολόγων μηχανικών και το 11% των πολιτικών μηχανικών. Δηλαδή, πλέον του 90% των μηχανικών και των αρχιτεκτόνων εργάζονται σε άλλους τομείς, εκτός των κατασκευών.

2. Σύμφωνα με τους Engineers Australia, το 60% των αδειούχων (registered) μηχανικών μετανάστευσαν στην Αυστραλία έχοντας ήδη το πτυχίο τους. Από το υπόλοιπο 40% που σπούδασαν εδώ, οι μισοί έχουν γεννηθεί σε άλλη χώρα. Σύμφωνα με την ίδια πηγή, οι μισοί μετανάστες μηχανικοί είναι είτε άνεργοι, είτε ετεροαπασχολούμενοι.

3. Για την κατασκευή κατοικιών μέχρι δυο ορόφους, δεν είναι υποχρεωτική η συμμετοχή κανενός απολύτως πτυχιούχου πανεπιστημίου.

4. Ο ρόλος των πτυχιούχων στον τομέα των κατασκευών είναι απογοητευτικός, κι αυτό είναι αντικίνητρο για να σπουδάσει κάποιος κάτι σχετικό. Μακροπρόθεσμα τα δίδακτρα, και βραχυπρόθεσμα το γεγονός ότι στα χρόνια της πανδημίας τα πανεπιστήμια και οι εργαζόμενοι σε αυτά αφέθηκαν στην τύχη τους, δεν υπόσχονται κάποια βελτίωση στο σύστημα παραγωγής έργων. Την ίδια στιγμή, το επίσημο κράτος έχει αφοσιωθεί στο να κάνει δωρεάν TAFE. Όταν οι δυτικές χώρες επενδύουν σε επιστήμες και τεχνολογίες αιχμής, η Αυστραλία εντοπίζει το πρόβλημα στην έλλειψη μαραγκών και υδραυλικών.

5. Η μεγάλη πλειοψηφία των Αυστραλιανών Κανονισμών (Australian Standards) στις κατασκευές, είναι αντιγραφές ξένων: της αμερικάνικης ASHRAE για τα μηχανολογικά και των γερμανικών DIN για τα οικοδομικά. Το μοναδικό πρότυπο Αυστραλιανής έμπνευσης είναι το AS/NZS ISO 31000 για το Risk Management.

Δυστυχώς, η πραγματική κατάσταση των τελευταίων χρόνων είναι πως τα έργα ΑΠΕ κατασκευάζονται με ξένα (κυρίως κινεζικά) επενδυτικά κεφάλαια, από ξένες εταιρίες (ανάμεσα τους και κάποιες ελληνικές), στελεχωμένες με προσωπικό που σε μεγάλο ποσοστό έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό, με κινεζικά πάνελ και γερμανικά ή ιταλικά εξαρτήματα. Προς το παρόν, η ανάμειξη Αυστραλιανών εταιριών είναι σε χαμηλό επίπεδο προστιθέμενης αξίας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ

Α. Η μετάβαση στο μηδενικό ενεργειακό ισοζύγιο απαιτεί δράσεις και σχεδιασμό σε πολλά επίπεδα. Η Αυστραλία μπορεί να διαθέσει τα κονδύλια, δεν νομίζω όμως πως υπάρχει η βούληση. Κυρίως γιατί οι απαραίτητες αλλαγές θα ξεβολέψουν πολλούς, και θα βγάλουν από την αγορά ακόμη περισσότερους.

Β. Τα οικιακά φωτοβολταϊκά είναι χρήσιμα στις μονοκατοικίες, όπου με στοιχεία 6-8kW και μπαταρίες μπορούν να καλυφθούν οι ανάγκες μιας 4μελούς οικογένειας. Δεν είναι όμως επαρκής λύση για τις πολυκατοικίες, τα επαγγελματικά ακίνητα και τη βιομηχανία.

Γ. Ο ενσωματωμένος άνθρακας (embodied carbon) είναι οι εκπομπές που προκύπτουν κατά τη διαδικασία κατασκευής ενός προϊόντος, ένα μέγεθος διόλου αμελητέο. Στην Αυστραλία, το 11% των εκπομπών CO2 οφείλεται στον ενσωματωμένο άνθρακα των οικοδομικών υλικών.

Για όποιον θέλει να μάθει περισσότερα, το Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης έχει αναπτύξει μια χρήσιμη βάση δεδομένων με ελεύθερη πρόσβαση, το EPiC -Environmental Performance in Construction.

Δ. Μηδενισμός των εκπομπών σημαίνει πως όλα τα αεροπλάνα, τα τραίνα, τα καράβια, οι μετροπόντικες, τα φορτηγά και οι ουρανοξύστες θα λειτουργούν με ΑΠΕ σε 26 χρόνια από τώρα. Δυστυχώς η τεχνολογία δεν υπάρχει ακόμη. Όταν υπάρξει όμως, θα έχει ξεκινήσει από την Ευρώπη. Με τη σημερινή τεχνολογία όμως, μπορούμε να μηδενίσουμε τις εκπομπές στα κτίρια κάνοντας τα ενεργειακά αυτόνομα (off-the-grid). Το ζητούμενο είναι αν θέλουμε να το κάνουμε.

Κλείνω με δυο προβλέψεις που περιγράφουν με τον καλύτερο τρόπο τη δημόσια συζήτηση για την εξοικονόμηση ενέργειας στην Αυστραλία:

1. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα Newsroom του University of New South Wales, οι εκπομπές άνθρακα του οικοδομικού τομέα της Αυστραλίας θα μηδενιστούν το 2040.

2. Σύμφωνα με την έγκυρη ιστοσελίδα του χώρου των κατασκευών, Urban Developer, οι εκπομπές άνθρακα του οικοδομικού τομέα της Αυστραλίας θα διπλασιαστούν μέχρι το 2050.

*Ο Κώστας Στεφανίδης είναι Αρχιτέκτονας Μηχανικός ΑΠΘ, μέλος του Architects Registration Board Victoria και πιστοποιημένος ενεργειακός μελετητής κτηρίων.