Το ελληνικό αλφάβητο και η μεταρρύθμιση του 403 π.Χ.

ΜΥΘΟΣ ή Ιστορία, το αρχαίο αλφάβητο που δημιούργησαν οι Έλληνες άλλαξε όλες τις σύγχρονες γλώσσες.

Στην παγκόσμια βιβλιογραφία, όμως, δυστυχώς, δεν υπάρχουν αρκετά διαδοχικά αποδεικτικά στοιχεία για να αποδείξουμε τα στάδια της ανάπτυξης του ελληνικού αλφαβήτου. Μπορούμε όμως να πούμε πως από τα πρώτα καταγεγραμμένα παραδείγματα, οι Έλληνες δεν έφτασαν στο συμπέρασμα πως όλα έγιναν με μια κίνηση. Οι Έλληνες εκτέλεσαν αυτές τις καινοτομίες μάλλον σταδιακά, όπως τους βόλευαν οι περιστάσεις και οι ανάγκες τους.

Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα πώς δημιουργήθηκε το ελληνικό φωνητικό αλφάβητο, δηλαδή κάθε σύμβολο-γράμμα να εκφράζει έναν ιδιαίτερο φθόγγο = φωνή. Αυτή η ιδιότητα του ελληνικού αλφαβήτου, τόσο απλή που τη βλέπουμε σήμερα, υπήρξε μια κοσμοϊστορική κατάκτηση του ανθρώπου! Επίσης πώς χώρισαν τα φωνήεντα και τα σύμφωνα και πότε «εφευρέθηκε» η ΣΥΛΛΑΒΗ μία άκρως καταπληκτική και θαυμαστή ελληνική εφεύρεση. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους πολλοί πιστεύουν ότι το ελληνικό αλφάβητο είχε έναν ενιαίο “εφευρέτη”, ή τουλάχιστον μια συγκεκριμένη στιγμή της “εφεύρεσης”.

Γνωρίζουμε πως η αρχαία ελληνική παράδοση απέδιδε την εφεύρεση του αλφαβήτου ή τη δημιουργία ορισμένων γραμμάτων τουλάχιστον, σε διάφορα μυθικά πρόσωπα: στον Παλαμήδη, στον Προμηθέα, στον Ορφέα, στον Λίνο, στον Μουσαίο και τον Κάδμο, όταν ήρθε στην Ελλάδα.

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΗ ΓΡΑΦΗ

Από τα μέσα του 8ο π.Χ. αιώνα οι Έλληνες εμφανίζονται να χρησιμοποιούν την αλφαβητική γραφή, κάτι που δεν υπήρχε όμοιά της να δηλώνει, όλους τους φθόγγους μιας γλώσσας, άσχετα αν πρόκειται για σύμφωνα ή φωνήεντα. Στην αλφαβητική αυτή γραφή, κάθε σημείο, γράμμα ή γράφημα, δηλώνει ένα φθόγγο και όχι μία συλλαβή και είναι η πιο σημαντική και ιστορικά αναλλοίωτη προσφορά των Ελλήνων στον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Εδώ μπορούμε να προσθέσουμε πως ο ελληνικός πολιτισμός είναι ο πολιτισμός του γραπτού λόγου και αφού η Ευρώπη οικειοποιήθηκε το ελληνικό αλφάβητο και πολιτισμός της έγινε και αυτό του γραπτού λόγου με το καταχρηστικά λεγόμενου «λατινικό» αλφάβητο.

Είναι πολύ σημαντικό και άκρως σπουδαίο το πώς κατανόησαν οι αρχαίοι Έλληνες πώς κάθε γράμμα να δηλώνει έναν φθόγγο (για την ακρίβεια ένα φώνημα) και κάθε φθόγγος-φώνημα να δηλώνεται με ένα γράμμα! Πώς τα ξεχώρισαν όλα αυτά είναι θαυμαστό μέχρι σήμερα. Με μόνο 24 γράμματα. Πρόκειται για μία ιδιαίτερα σημαντική επινόηση των Ελλήνων, στην απόδοση όλης της γλώσσας».

ΟΙ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΟΥ ΑΛΦΑΒΗΤΟΥ

Ο τόπος και ο χρόνος των διάφορων μεταβολών του (αρχικού) ελληνικού αλφαβήτου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το Ψ, το Ξ και το Ω προστέθηκαν στο αλφάβητο της Μιλήτου, όπου και το Η δήλωνε το ήτα. Η προσθήκη των Φ και Χ είναι ακόμα παλαιότερη. Η Δήλος θεωρείται το «κέντρον όλης της ιωνικής φυλής» και αυτή ήταν η αφετηρία των τροποποιήσεων. Να σημειώσουμε εδώ πως η διάκριση των μακρών από τα βραχέα έγινε στην Ιωνία.

ΕΔΩ ΑΘΗΝΑ 403 π.Χ.!

Η μεγαλύτερη και πιο σπουδαία αλφαβητική μεταρρύθμιση – η οποία ισχύει μέχρι σήμερα στο πανελλήνιο – έγινε στην Αθήνα το 403 π.Χ. επί άρχοντος Ευκλείδου, μετά από πρόταση του πολιτικού Αρχίνου και από τον 4ο π.Χ. αιώνα αντικατέστησε κάθε τοπικό αλφάβητο και καθιερώθηκε σε όλες τις ελληνικές πόλεις το πληρέστερο αλφάβητο και αυτό ήταν της Μιλήτου, το οποίο εισάχθηκε επίσημα στην Αθήνα το 403 π.Χ. ΄Ηταν η μεγαλογράμματη γραφή – με κεφαλαία γράμματά – καθώς δεν υπήρχαν ακόμη τα πεζά ή μικρά γράμματα τα οποία άρχισαν να χρησιμοποιούνται κατά τη βυζαντινή περίοδο ήτοι τον ένατο αιώνα μ.Χ.

Μερικά γράμματα σταδιακά περιέπεσαν σε αχρηστία και εγκαταλείφθηκαν. Αυτά είναι το δίγαμμα (F) ήταν το έκτο γράμμα σε πρώιμες γραφές του αρχαίου ελληνικού αλφαβήτου. Επρόκειτο για φθόγγο όπως το αγγλικό W.

Το σαμπί εμφανιζόταν σαν γράμμα μόνο σε τοπικές παραλλαγές στην αρχαία Ιωνία και παρέμεινε σαν αριθμητικό σύμβολο του 900. Το γράμμα κόππα Q, είναι γράμμα των πρώιμων ελληνικών αλφαβήτων που ισοδυναμούσε ηχητικά με το “κάπα”. Το στίγμα, είναι σύμπλεγμα των χαρακτήρων σίγμα και ταυ, ενώ στην αρχαιότητα δήλωνε τον αριθμό έξι. Τέλος το δασυνόμενο H ήτα, στα περισσότερα αλφάβητα συμβόλιζε τον ήχο του πνεύματος της δασείας και προφερόταν ως heta και αντιστοιχεί στο λατινικό Η, h.

ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΩΣ ΑΡΙΘΜΟΙ

Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν δύο συστήματα για την αναγραφή των αριθμών: το αλφαβητικό και το ακροφων(ητ)ικό το οποίο συμβόλιζε τους αριθμούς με το αρχικό γράμμα του ονόματός τους, εκτός από το ένα (μονάδα), που δηλωνόταν με κατακόρυφη γραμμή (Ι). Έτσι το Π σήμαινε το 5, το Δ το 10, το Η (Ηεκατόν) το 100, το Χ το 1.000 και το Μ (Μύριοι) το 10.000.

Το αλφαβητικό σύστημα αρίθμησης διατηρήθηκε ως το τέλος της βυζαντινής περιόδου, οπότε άρχισε να αντικαθίσταται από το σύστημα των λεγόμενων αραβικών αριθμών που δεν τα έχουν οι ΄Αραβες. Δυστυχώς σήμερα το αλφαβητικό σύστημα αρίθμησης δεν διδάσκεται στα ελληνικά σχολεία, ενώ στο Λύκειο χρησιμοποιείται κάποιες φορές το λατινικό αριθμητικό σύστημα.