Στον πόλεμο του 1941 οι Αυστραλοί και οι Έλληνες στρατιώτες υπηρέτησαν μαζί, πολεμώντας σε όλο το μήκος και πλάτος της ελληνικής επικράτειας, από τα βουνά της Μακεδονίας μέχρι το πέρασμα του Μπράλου, από τις παραλίες της Θεσσαλονίκης μέχρι τις νότιες ακτές της Κρήτης.
Η πρώτη μεγάλη πολεμική επιχείρηση των συμμαχικών δυνάμεων έγινε στη βόρεια Ελλάδα, σε μια πεδιάδα, στην είσοδο της οποίας βρίσκεται το χωριό Βεύη. Ήταν εδώ τον Απρίλιο του 1941 που τα αυστραλιανά στρατεύματα –μαζί με τα στρατεύματα της Νέας Ζηλανδίας, τα βρετανικά και τα ελληνικά– αντιμετώπισαν τη γερμανική επίθεση.
Ήταν η πρώτη φορά που αυστραλιανά στρατεύματα αντιμετώπιζαν τον γερμανικό στρατό, μετά το 1918, και το έκαναν για την άμυνα της Ελλάδας.
Γι’ αυτό είναι χρέος μας να θυμόμαστε κάθε στρατιώτη των Anzacs.
Έχω οδηγήσει μέχρι το πεδίο μάχης της Βεύης και το έχω περπατήσει πολλές φορές. Βρίσκεται στις παρυφές μιας ήσυχης, γαλήνιας κοιλάδας. Ένας ελικοειδής δρόμος διασχίζει μια στενή ορεινή διακλάδωση που σχηματίζεται από τους απότομους λόφους που την περικλείουν, μέχρι να καταλήξει στη διασταύρωση του δρόμου που οδηγεί στο χωριό Βεύη.
Στεκόμενος σε αυτό το σταυροδρόμι, στην άκρη της κοιλάδας και αφήνοντας το βλέμμα να πλανηθεί μπροστά στην ανοιχτή πεδιάδα, μπορεί κανείς να φανταστεί τις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες που αντιμετώπισαν οι υπερασπιστές-σύμμαχοί μας καθώς αναπτύχθηκαν περιμένοντας να αναχαιτίσουν τον γερμανικό στρατό -που υπερείχε συντριπτικά- έτοιμοι για μάχη στις 9 και 10 Απριλίου 1941.
Ο διοικητής, Αυστραλός ταξίαρχος George Vasey, είχε λάβει εντολή να κωλυσιεργήσει τους Γερμανούς και ει δυνατόν να κρατήσει την τοποθεσία τουλάχιστον μέχρι τις 12 Απριλίου.
Κατά μήκος των κορυφογραμμών του λόφου στα δεξιά, μπροστά από το χωριό Κλειδί, βρίσκοταν οπαρατεταγμένες οι αυστραλιανές δυνάμεις, υποστηριζόμενες από 4.500 άνδρες του ισχυρού Ελληνικού Συντάγματος Δωδεκανήσου, γύρω από την περιοχή των λιμνών Βεγορίτιδα και Πετρών. Στο κέντρο, περνώντας τον δρόμο, βρίσκονταν οι Βρετανοί Rangers. Το αυστραλιανό σώμα αναπτύχθηκε σε ένα μέτωπο άνω των έξι χιλιομέτρων στους λόφους στα αριστερά, με την 21η Ελληνική Ταξιαρχία στα αριστερά του. Στο κέντρο της θέσης οργανώθηκαν ισχυρές δυνάμεις αυστραλιανού και βρετανικού πυροβολικού και Νεοζηλανδούς πολυβολητές.
Μπροστά από τους Rangers, Αυστραλοί μηχανικοί της μονάδας Australian Field Company είχαν αρχίσει από τις 7 Απριλίου να δημιουργούν σκάμματα στους δρόμους βόρεια της Βεύης, ανατινάζοντας τις σιδηροδρομικές γραμμές που διέσχιζαν την κοιλάδα και μια μικρή γέφυρα στην κορυφή του περάσματος, ενώ τοποθέτησαν και ένα ναρκοπέδιο πριν από τη γραμμή άμυνας.
Καθώς ανέβαινα σε έναν από τους λόφους στις αρχές Απριλίου είχε συννεφιά και μόλις είχε βρέξει. Οι λάσπες έκαναν το έδαφος να βουλιάζει και ήταν πολύ δύσκολο να βαδίσω. Οι νεαροί Αυστραλοί που ήρθαν εδώ το 1941, μετά από το μακρύ ταξίδι τους από τον Νότο, χωρίς ύπνο, είχαν να αντιμετωπίσουν τη βροχή στις κοιλάδες καθώς και το χιόνι και την ομίχλη που τύλιγαν τα βουνά. Για τους περισσότερους από τους Αυστραλούς αυτή ήταν η πρώτη τους επαφή με χιόνι – σε αντίθεση με τους περισσότερους Γερμανούς αντιπάλους τους.
Οι επιτιθέμενοι Γερμανοί είχαν στη διάθεσή τους μια ταξιαρχία SS, τεθωρακισμένα καθώς και αεροπορική κάλυψη. Έκαναν για πρώτη φορά αισθητή την παρουσία τους το βράδυ της 9ης Απριλίου, όταν Γερμανοί στρατιώτες φορώντας ελληνικές στολές αιφνιδίασαν και συνέλαβαν μια μικρή ομάδα Βρετανών Rangers. Στη συνέχεια οι Γερμανοί φώναζαν στα αγγλικά στους υπερασπιστές να παραδώσουν τα όπλα. Αντί για παράδοση, η απάντηση των Αυστραλών ήταν μια ομοβριοντία από ριπές πολυβόλων.
Τις δύο πρώτες μέρες της μάχης αποκρούστηκαν όλες οι γερμανικές επιθέσεις, είτε με νάρκες είτε με το πυροβολικό και τα πυρά των τουφεκιών. Όταν το αυστραλιανό πυροβολικό σταμάτησε τη γερμανική μηχανοκίνητη προέλαση κατά μήκος του δρόμου, μπροστά από την κοιλάδα στις 10 του μήνα, ο στρατηγός Mackay δήλωσε: «Η πρώτη μας επαφή!»
Δύο SS συνελήφθησαν από Αυστραλούς στρατιώτες κατά τη διάρκεια των μαχών της 11ης.
Εν τω μεταξύ, η 21η Ελληνική Ταξιαρχία είχε αποκρούσει δύο επιθέσεις του γερμανικού πεζικού.
Στις 11 Απριλίου ο καιρός χειροτέρεψε, με χιονοθύελλα στο πεδίο της μάχης. Η ομίχλη στα ύψη σε κάθε πλευρά της κοιλάδας έκανε αδύνατο να δεις μακρύτερα από πενήντα μέτρα. Τα υψώματα και στις δύο πλευρές της κοιλάδας ήταν καλυμμένα από χιόνι, όπως αποτυπώθηκε σε φωτογραφία του αντισυνταγματάρχη Dougherty με έναν Έλληνα αξιωματικό. Οι Anzacs ανέφεραν ότι πολλά όπλα είχαν παγώσει κατά τη διάρκεια της νύχτας και δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν. Μερικοί στρατιώτες εγκατέλειψαν το μέτωπο με κρυοπαγήματα. Καθώς πλησίαζε το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, οι Αυστραλοί ξύπνησαν από τους ήχους ενός βοσκού με τα πρόβατα και τα βόδια του που έβοσκαν κοντά στις γραμμές τους.
Στις 8.30πμ. οι Γερμανοί εξαπέλυσαν την επίθεσή τους. Με ένα αναπτυγμένο μέτωπο στα ανατολικά του δρόμου, οι Γερμανοί, υποστηριζόμενοι από απανωτά πυρά όλμων και πολυβόλων, επιτέθηκαν στο αυστραλιανό σώμα, που ήταν σε περιορισμένη διάταξη από κοινού με τους Βρετανούς Rangers. Με τη βοήθεια της κάλυψης που πρόσφεραν οι κακές καιρικές συνθήκες, οι Γερμανοί κατάφεραν να φτάσουν σε απόσταση ξιφολόγχης πριν τους δουν οι αμυνόμενοι. Όλη την ημέρα η επίθεση κυμαινόταν γύρω από τις αυστραλιανές θέσεις. Όπως παρατήρησε ένας Αυστραλός στρατιώτης σχετικά με το γεγονός, «βλέπαμε σκιές να εμφανίζονται ξαφνικά μέσα από τον τοίχο του χιονιού που σχηματιζόταν μπροστά μας, αδειάζαμε πάνω τους ό,τι σφαίρες είχαμε και δεν είχαμε και μετά από λίγο πάλι ξεπετάγονταν μέσα από το χιόνι. Νόμιζα ότι δεν θα σταματούσαν ποτέ να έρχονται κατά πάνω μας…»
Στη συνέχεια, οι Γερμανοί εξαπέλυσαν την κύρια επίθεσή τους στο κέντρο του περάσματος. Καθώς οι Rangers στο κέντρο της γραμμής άμυνας των Συμμάχων οπισθοδρόμησαν, ξεκίνησε το τάγμα, που κινδύνευε να περικυκλωθεί δεχόμενο επίθεση από πεζικό, που υποστηριζόταν από τανκς σε όλο το μέτωπο.
Το σούρουπο, γερμανικά τεθωρακισμένα είχαν εισχωρήσει βαθιά στις γραμμές της Αυστραλίας και το τάγμα άρχισε να οπισθοχωρεί, περνώντας από το χωριό Κλειδί. Διμοιρίες και τμήματα χωρίστηκαν μέσα στη σύγχυση. Φτάνοντας στο βάθος της κοιλάδας, δέχθηκαν σφοδρά πυρά πολυβόλων. Οι εξουθενωμένοι άνδρες έλαβαν εντολή από τους αξιωματικούς τους να πετάξουν τα περιττά όπλα. Πεζοί, βάδισαν δεκαέξι χιλιόμετρα μέσα στη λάσπη, φτάνοντας στον Σωτήρα στις 9 το βράδυ και στον Ροδώνα δύο ώερες αργότερα. Στη διαδρομή τους, μερικά από τα τάγματα έγιναν στόχοι βρετανικών τανκς, πιθανώς κοντά στον Σωτήρα.
Παρά τη γενναία άμυνα σε πρόχειρα οχυρωμένες θέσεις, το αυστραλιανό τάγμα σχεδόν εξολοθρεύτηκε στη Βεύη. Η γενναιότητα των αδ’ρων του τάγματος αντανακλάται στο γεγονός ότι ένα μέλος του από τη Βικτώρια, ο δεκανέας Henry Moran (από το Waubra κοντά στο Ballarat), αναφέρθηκε στη μάχη αυτή. Από τους 29 αξιωματικούς και τους 619 στρατιώτες, που είχαν φτάσει στην Ελλάδα λίγες μόλις εβδομάδες πριν, το Τάγμα αριθμούσε 250 κουρασμένους άνδρες που έφτασαν ασφαλείς στον Ροδώνα κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ο Vasey έγραψε ότι ο διοικητής τους, αντισυνταγματάρχης J.W. Mitchell, έφτασε «εντελώς εξαντλημένος».
Ενώ το πεζικό οπισθοχωρούσε υπό την πίεση των πυρών από τις προελαύνουσες γερμανικές μονάδες, το συμμαχικό πυροβολικό και οι ανατινάξεις εμπόδισαν τους Γερμανούς καθώς εισχωρούσαν στην κοιλάδα. Η επιτυχής υποχώρηση υπό τα πυρά των Νεοζηλανδών πολυβολητών τιμήθηκε με τον Στρατιωτικό Σταυρό για τον διοικητή του, υπολοχαγό W. F. Liley.
Στις 5 το απόγευμα το Τάγμα ξεκίνησε μια πεζοπορία είκοσι χιλιομέτρων για την εκκένωσή του στον Ροδώνα.
Αλλά ακόμη και κατά τη διάρκεια της υποχώρησης, μια μικρή ομάδα Anzacs αιχμαλωτίστηκe από τους Γερμανούς, που τους έβαλαν σε ένα χωράφι κοντά στο Ξινό Νερό. Την επόμενη μέρα, μαζί με άλλους Βρετανούς και Έλληνες αιχμαλώτους, τους τοποθέτησαν στη μέση μιας θανατηφόρας ανταλλαγής πυρών κατά τη διάρκεια της οπισθοχώρησης στον Σωτήρα. Τριάντα τραυματίστηκαν, ενώ στους νεκρούς περιλαμβανόταν ο 21χρονος υπολοχαγός John de Meyrick, του 2/4ου Τάγματος.
Στον Σωτήρα έγινε μια από τις λίγες μάχες με τανκς, η οποία σταμάτησε για άλλη μια φορά τους Γερμανούς.
Καθώς οι Αυστραλοί υπερασπιστές της Βεύης διέσχιζαν τον ποταμό Αλιάκμονα, τους υποδέχτηκαν δύο Αυστραλοί που τους μοίρασαν ουίσκι Johnnie Walker Black Label και πακέτα με μπισκότα Sao.
Στο τέλος της ημέρας τα στρατεύματα της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας δεν γνώριζαν την ανακοίνωση που είχε εκδοθεί τόσο από τους διοικητές της Αυστραλίας όσο και από τη Νέα Ζηλανδία ότι από τις 6μμ. της 12ης Απριλίου είχε σχηματιστεί το Δεύτερο Σώμα Anzac, δήλωση που εξισώνει την εκστρατεία στην Ελλάδα με εκείνη στην Καλλίπολη, όπου «οι πατέρες μας είχαν πολεμήσει τον Απρίλιο πριν από είκοσι έξι χρόνια ακριβώς».
Το Δεύτερο Σώμα Anzac στη Βεύη ακολούθησε τα χνάρια των πρώτων Anzacs, που είχαν περπατήσει στη Λήμνο το 1915. Οι Αυστραλοί θα συνέχιζαν την μαχητική τους πορεία σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη.
Ο Νεοζηλανδός πολυβολητής B.B. Carter, επέζησε από τη Βεύη, κάνοντας μια τολμηρή απόδραση από την Κρήτη με άλλους τρεις, μεταξύ των οποίων δύο Αυστραλοί.
Ο δεκανέας Henry Moran, του 2/8ου, ήταν ένας άλλος μαχητής της Βεύης που διασώθηκε στην Καλαμάτα στις 26 Απριλίου και πήρε μέρος στην υπεράσπιση των Χανίων κατά τη Μάχη της Κρήτης. Μετά την εκστρατεία στη Μέση Ανατολή, ο Henry επέζησε και επέστρεψε στο Ballarat.
Ένας άλλος βετεράνος της Βεύης, ο Kevin Price, του 2/1ου Συντάγματος Αντιαρματικών, επέζησε από την Ελλάδα και τον πόλεμο, αλλά επιστρέφοντας στο Malvern της Μελβούρνης διαπίστωσε ότι το κατάστημά του με fish and chips ήταν υπό τη διαχείριση μιας ελληνικής οικογένειας, που, μάλιστα, ήταν μάρτυρες της μάχης της Βεύης.
Η μάχη έχει αποτυπωθεί στη μνήμη των ντόπιων και στα μνημεία που αναγέρθηκαν προς τιμήν όσων πολέμησαν εκεί. Στο Ξινό Νερό δεσπόζει πολεμικό μνημείο που ανήγειραν οι κάτοικοι με πρωτοβουλία του προέδρου του χωριού, Αθανασίου Αλτίνη, σε ανάμνηση της μάχης. Προσωπικά είχα την τύχη να παρευρεθώ στο μνημόσυνο που έγινε για να τιμήσω τους συμμάχους στρατιώτες που υπηρέτησαν και αυτούς που θυσιάστηκαν. Ένα άλλο μεγάλο μνημείο της μάχης ορθώνεται ψηλά σε ένα λόφο στην είσοδο της κοιλάδας του Κλειδιού από τα νότια.
Καθώς μπαίνετε στο χωριό Βεύη και στρίβετε στην κεντρική του πλατεία, στο πολεμικό μνημείο υπάρχει μια πλακέτα αφιερωμένη «στα μέλη του 2/4th Aust Inf Bn. 6 Aust Div A.I.F, στις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις και στους Βεύιους, που έδωσαν τη ζωή τους στην υπεράσπιση της Ελλάδας το 1941».
Η μάχη της Βεύης αξίζει να τιμάται. Στην αρχή μιας άτυχης εκστρατείας, πολεμώντας ενάντια σε κάθε πιθανότητα, οι Anzacs πολέμησαν γενναία εναντίον ορισμένων από τα πιο διακεκριμένα γερμανικά στρατεύματα. Υπέστησαν απώλειες, με στρατιώτες των συμμάχων να σκοτώνονται, να τραυματίζονται και να αιχμαλωτίζονται. Ένας αριθμός Αυστραλών νεκρών θα καταγραφόταν στο Μνημείο Αγνοουμένων στο Πολεμικό Νεκροταφείο Φαλήρου. Ωστόσο, υπομένοντας τις ακραίες καιρικές συνθήκες, τα εχθρικά τεθωρακισμένα και την αεροπορική τους υπεροχή, είχαν καταφέρει να συγκρατήσουν τη γερμανική προέλαση για τρεις ημέρες. Είναι ενθαρρυντικό να ακούς ότι υπάρχει σχεδιασμός ώστε να διασφαλιστεί ότι αυτή η σημαντική μάχη και εκείνοι που υπηρέτησαν εκεί –συμπεριλαμβανομένου του δεκανέα του Ballarat, Henry Moran, μαζί με τους συμμάχους συντρόφους του– δεν ξεχνιούνται και ότι θα γίνονται εκδηλώσεις για να τιμάται κάθε χρόνο στην Αυστραλία.
*Ο Jim Claven OAM είναι ιστορικός, ανεξάρτητος δημοσιογράφος και συγγραφέας, συμπεριλαμβανομένης της περιπέτειας στην ελληνική εκστρατεία που δημοσιεύει η Παμμεσσηνιακή Αδελφότητα Παπαφλέσσας, η οποία ερευνά την ελληνική σύνδεση με την ιστορία των Anzac της Αυστραλίας εδώ και πολλά χρόνια. Για πληροφορίες σχετικά με τον Ξενώνα-Εστιατόριο Κοντοσώρος Ξινό Νερό – δείτε www.kontosoros.gr
