Σοφές και εκλεκτές ρήσεις από το έργο του φιλόσοφου Δημόκριτου

Ο «φυσικός φιλόσοφος» Δημόκριτος (π. 460 – π. 370 π.Χ.), καταγόταν από τα Άβδηρα της Θράκης και είναι ο θεμελιωτής της «ατομικής θεωρίας».

Η ατομική θεωρία είναι η φιλοσοφική και επιστημονική θεωρία για τη φύση της ύλης, που επισημαίνει ότι αυτή αποτελείται από άτομα. Ατομικός είναι αυτός που σχετίζεται με το άτομο, την ελάχιστη ποσότητα ύλης που διατηρεί τις ιδιότητες του χημικού της στοιχείου.

Ο Δημόκριτος προεξέτεινε τις φυσικές και κοσμολογικές δοξασίες τού δασκάλου του Λεύκιππου (β΄ μισό τού 5ου π.Χ. αιώνα). Θεωρούσε ότι η Φύση συγκροτείται από άπειρα και άτμητα (αυτός που δεν μπορεί να τεμαχιστεί, ήτοι είναι τόσο μικρός που δεν μπορεί να διαιρεθεί άλλο) σωματίδια, τα «άτομα», που κινούνται μέσα σε ένα άπειρο κενό. H θεωρία του επιβεβαιώνεται με τα σημερινά μας επιστημονικά και τεχνολογικά μέσα.

Άξιο προσοχής είναι το ότι ο Δημόκριτος, όπως και όλα τα μεγάλα πνεύματα της Αρχαίας και της σύγχρονης εποχής, συνδυάζει πολυσχιδή σοφία, έτσι που μας εντυπωσιάζουν ακόμη και σήμερα οι υψηλές και πρωτοποριακές συλλήψεις του όχι μόνο στη Φιλοσοφία, αλλά και γενικά στη ζωή. Δυστυχώς, μόνο αποσπάσματα μάς έχουν σωθεί από το γραπτό έργο τού Δημόκριτου.

Τα παρακάτω αποσπάσματα, είναι παρμένα από το «Λεξικό τής Προσωκρατικής Φιλοσοφίας», έκδοση της Ακαδημίας Αθηνών (1994). Η απόδοση στη σημερινή μας γλώσσα γίνεται με ένα επεξηγηματικό τρόπο – και με περισσότερες λέξεις – για τη σύλληψη των ιδεών που πρωτοειπώθηκαν από το Δημόκριτο.

Να τονίσουμε, επίσης, ότι η αυστηρή επιλογή είναι δική μας και έγινε με τέτοιο τρόπο για να δοθεί μία –ας πούμε– όσο γίνεται «ολοκληρωμένη εικόνα» της σκέψης του σημαντικού μας φιλόσοφου.

***

A). «Σοφίη άθαμβος αξίη πάντων». – Δημόκριτου 216.

– Η ήρεμη σοφία έχει καθολική αξία.

B). «Ανδρί σοφώ πάσα γη βατή», Δημ. 247.

– Στο σοφό άνθρωπο είναι προσιτή κάθε χώρα.

Γ) «Άνθρωποι τύχης είδωλον επλάσαντο πρόσφασιν ιδίης αβουλίης». Δημ. 119.

– Οι άνθρωποι επινόησαν τη θεά τύχη, για να δικαιολογούν τη δική τους απερισκεψία..

Δ). «Αγαθόν δε ου το μη αδικείν, αλλά το μη εθέλειν (αδικείν)». Απόσπασμα 69.

– Αληθινή αρετή δεν είναι απλώς το να αποφεύγεις την αδικία, αλλά κυρίως το να μην την επιθυμείς καν.

Ε). «Όπερ μάλιστα την αρετήν συνέχει, το αιδείσθαι», Δημ. 179.

– Εκείνο που περισσότερο από όλα τα άλλα συγκρατεί την αρετή, είναι η αιδώς. (η ντροπή), (ήτοι ο σεβασμός, ο αυτοσεβασμός και η αποφυγή κακής πράξης).

Ζ). «Αληθομυθέειν χρεών (εστιν), ου πολυλογέειν», Δημ. 225.

– Έχουμε χρέος να αληθολογούμε και όχι να πολυλογούμε.

Η). «Ο μεν επιτυχών γαμβρού εύρεν υιόν, ο δε αποτυχών απώλεσε και θυγατέρα», Δημ. 272.

– Όποιος πέτυχε καλόν γαμπρό, είναι σαν να βρήκε γιό, ενώ όποιος απέτυχε σε αυτό, είναι σαν να έχασε και τη θυγατέρα του.

Θ). «Γνώμης δύο εισίν ιδέαι, η μεν γνησίη, η δε σκοτίη», Δημ. 11.

– Υπάρχουν δύο είδη γνώσης, η αληθινή (σαφής) και η ανακριβής (ασαφής).

Ι). «Ούτε τέχνη ούτε σοφίη εφικτόν, εάν μη μάθη τις», Δημ. 59.

– Έξω από τη μάθηση δεν μπορεί κανείς να γίνει κάτοχος της Τέχνης ή της Επιστήμης.

Κ). «Το αεί μέλλειν ατελέας ποιεί τας πρήξιας», Δημ. 81.

– Οι συνεχείς αναβολές οδηγούν σε ατελείς πράξεις.

Λ) «Ανθρώποισι των αναγκαίων δοκεί είναι παίδας κτήσασθαι», Δημ. 278.

– Η απόκτηση παιδιών φαίνεται στους ανθρώπους ότι είναι κάτι το ηθικά αναγκαίο.

Μ). «Σοφίη άθαμβος αξίη πάντων», Δημ. 216.

– Η ήρεμη σοφία έχει καθολική αξία.

Ν). «Οικήιον (=οικείον) ελευθερίης (=ελευθερίας) παρρησίη (=παρρησία)», Απ. 226.

– Γνώρισμα της ελευθερίας είναι η ελευθεροστομία.

Ξ.). «Των ημαρτημένων άνθρωποι μεμνέαται (=μέμνηνται) μάλλον ή των εύ πεποιημένων», Απ. 265.

– Μερικοί άνθρωποι θυμούνται περισσότερο τα λάθη παρά τις ευεργεσίες.

Ο.). «Ομοφροσύνη φιλίην ποιεί». Απ. 186.

– Η ομοφροσύνη δημιουργεί αγάπη.

Π). «Λήθη των ιδίων κακών θρασύτητα γεννά», Απ. 196.

– Όποιος ξεχνά τις δικές του κακές πράξεις, αποθρασύνεται.

Ρ). «Στάσις εμφύλιος ες εκάτερα κακόν& και γαρ νικέουσι (=νικούσι& δοτική με-τοχής) και ησσωμένοισιν (=ηττωμένοις ή ησσωμένοις) ομοίη (=ομοία) φθορή (=φθορά)»,

Ανθολόγιον Στοβαίου, ΜΓ΄, 34.

– Η εμφύλια διαμάχη φέρνει δεινά και στα δύο μέρη& πράγματι, η ζημιά είναι ίδια και για τους νικητές και για τους νικημένους.

Σ). «Κρέσσον (=κρείττον ή κρείσσον) άρχεσθαι τοίσι (=τοις) ανοήτοισιν (=ανοήτοις) ή άρχειν», Ανθολόγιον Στοβαίου, ΜΔ, 14.

– Είναι καλύτερα για τους ανόητους να κυβερνιούνται παρά να κυβερνούν.

Τ). «Νόμω και άρχοντι και τω σοφωτέρω είκειν κόσμιον», Απ. 47.

– Είναι φρόνιμο να δείχνεις υπακοή στο νόμο, στον άρχοντα και σε κάθε σοφότερόν σου.

Υ). «Χαλεπόν άρχεσθαι υπό χερείονος (=χείρονος)», Απ. 42.

– Είναι βαρύ πράγμα να κυβερνιέσαι από κάποιον χειρότερόν σου.

Φ) «Ο χρημάτων παντελώς ήσσων ουκ άν ποτέ είη δίκαιος», Απ. 50.

– Όποιος είναι υποδουλωμένος στο χρήμα, δεν θα μπορούσε σε καμιά περίπτωση να είναι δίκαιος.

Χ). «Στάσις εμφύλιος ες εκάτερα κακόν& και γαρ νικέουσι (=νικούσι) και ησσωμένοισιν», Ανθολόγιον Στοβαίου, ΜΓ΄, 34.

– Η εμφύλια διαμάχη φέρνει δεινά και στα δύο μέρη& η ζημιά είναι ίδια και για τους νικητές και για τους νικημένους.

Ψ). «Πάντων κάκιστον η ευπετείη παιδεύσαι την νεότητα. αύτη γάρ εστιν ή τίκτει τάς ηδο-νάς ταύτας, εξ ών η κακότης γίγνεται», Δημ. 178.

– Το χειρότερο στοιχείο στην εκπαίδευση της νεολαίας είναι η ευκολία, διότι αυτή γεννάει εκείνες τις ηδονές, από τις οποίες προέρχεται η κακία.

Ω) «Εύ λογίζεσθαι, εύ λέγειν και πράττειν ά δει».Απόσπασ. 2.

– Να σκέφτεσαι σωστά, να μιλάς σωστά και να πράττεις αυτά που πρέπει.