Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, που εορτάζεται κάθε χρόνο στις 14 Σεπτεμβρίου, αποτελεί μία από τις πιο μεγάλες και σημαντικές δεσποτικές εορτές της Ορθοδοξίας. Η γιορτή αυτή τιμά δύο πολύ σημαντικά γεγονότα: την ανεύρεση του Σταυρού από την Αγία Ελένη το 326 μ.Χ. και την επανάκτησή του από τον Αυτοκράτορα Ηράκλειο το 628 μ.Χ.
Ο Τίμιος Σταυρός, ως το ιερό σύμβολο της θυσίας και της σωτηρίας του Χριστού, έχει κεντρικό ρόλο στην Ορθόδοξη πίστη και λατρεία, και η ιστορία του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εξέλιξη της Χριστιανοσύνης.
Η ΑΝΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΕΛΕΝΗ
Η πρώτη Ύψωση του Τιμίου Σταυρού συνδέεται με την ανεύρεσή του από την Αγία Ελένη, μητέρα του Αυτοκράτορα Μεγάλου Κωνσταντίνου, το 326 μ.Χ. Η Αγία Ελένη ταξίδεψε στους Αγίους Τόπους με σκοπό να ανακαλύψει τα σημεία που συνδέονται με τη ζωή, τη διδασκαλία και τη Σταύρωση του Χριστού. Στον λόφο του Γολγοθά, όπου έλαβε χώρα η Σταύρωση, βρήκε τρεις σταυρούς. Ο Τίμιος Σταυρός του Κυρίου αναγνωρίστηκε με θαυματουργό τρόπο, όταν μια νεκρή γυναίκα αναστήθηκε μόλις τον άγγιξε.
Το 335 μ.Χ., ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Μακάριος ύψωσε τον Τίμιο Σταυρό στο λόφο του Γολγοθά και αργότερα τον τοποθέτησε στον Ναό της Αναστάσεως, που είχε χτιστεί από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο. Η Ύψωση αυτή του Σταυρού αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη τελετή αφιερωμένη στο ιερό σύμβολο και καθιέρωσε τη γιορτή της Παγκόσμιας Ύψωσης του Σταυρού, η οποία πιθανότατα θεσμοθετήθηκε από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο, με προτροπή της μητέρας του Αγίας Ελένης.
Ο Τίμιος Σταυρός είχε εντυπωσιακές διαστάσεις, με ύψος 4,50 μέτρα και πλάτος 2,40 μέτρα, και υψώθηκε σε ψηλό σημείο μέσα στον ναό, για να μπορούν οι πιστοί να τον βλέπουν και να τον προσκυνούν χωρίς να συνωστίζονται, καθώς υπήρξε μεγάλη προσέλευση ανθρώπων. Η δύναμη του Σταυρού ήταν τόσο ισχυρή που πλήθη πιστών συρρέουν καθημερινά για να αγγίξουν το τίμιο ξύλο και να λάβουν ευλογία.
Η ΕΠΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Το δεύτερο σημαντικό γεγονός που σχετίζεται με τη γιορτή της Ύψωσης είναι η επανάκτηση του Σταυρού από τον Αυτοκράτορα Ηράκλειο το 628 μ.Χ. Στα πλαίσια των Βυζαντινο-Περσικών πολέμων, οι Πέρσες κατέλαβαν την Παλαιστίνη το 614 μ.Χ., λεηλατώντας τα ιερά προσκυνήματα των Χριστιανών και παίρνοντας ως λάφυρο τον Τίμιο Σταυρό. Οι Πέρσες, οι οποίοι ήταν πυρολάτρες, θεωρούσαν τον Σταυρό μαγικό, εξαιτίας των θαυμάτων που συνδέονταν με αυτόν, και τον προσκυνούσαν.
Ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος, μετά από χρόνια πολέμου, νίκησε τους Πέρσες και επανάκτησε τον Τίμιο Σταυρό. Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού στην Κωνσταντινούπολη το 628 μ.Χ. αποτέλεσε μια σημαντική στιγμή θριάμβου για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο Ηράκλειος έφερε τον Σταυρό πρώτα στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια στα Ιεροσόλυμα, όπου επανατοποθετήθηκε στον Ναό της Αναστάσεως, τον ίδιο ναό όπου είχε τοποθετηθεί από την Αγία Ελένη τρεις αιώνες νωρίτερα.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΤΟΥΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ
Η τιμή προς τον Τίμιο Σταυρό ξεκινάει ήδη από τους αποστολικούς χρόνους. Ο Απόστολος Παύλος, στις επιστολές του, αναφέρεται συχνά στον Σταυρό ως το μέσο της σωτηρίας και το σύμβολο της λύτρωσης του ανθρώπου από την αμαρτία. Στις κατακόμβες της Ρώμης, όπου οι πρώτοι χριστιανοί κρύβονταν και προσεύχονταν κατά τους διωγμούς, οι σταυροί ήταν χαραγμένοι στους τοίχους ως σύμβολα της πίστης τους.
Η παρουσία αυτών των σταυρών στις κατακόμβες αποδεικνύει ότι οι πρώτοι χριστιανοί έβλεπαν τον εαυτό τους ως συνεχιστές της θυσίας του Χριστού, παίρνοντας δύναμη από το ιερό σύμβολο για να αντέξουν τα δικά τους μαρτύρια.
Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΤΗΣ 14ΗΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
Η Εκκλησία έχει ορίσει την 14η Σεπτεμβρίου ως ημέρα αυστηρής νηστείας, για να τιμήσει το Πάθος και τη Σταύρωση του Χριστού. Η νηστεία αυτή είναι τόσο αυστηρή, που δεν επιτρέπεται η κατανάλωση ελαιόλαδου, εκτός εάν η ημέρα πέσει Σάββατο ή Κυριακή, οπότε επιτρέπεται το λάδι. Οι πιστοί νηστεύουν με ταπείνωση και συντριβή καρδιάς, αναλογιζόμενοι τη θυσία του Χριστού για τις αμαρτίες του κόσμου.
Η νηστεία αυτή, όπως εξηγεί ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, δεν γίνεται για τον Σταυρό ή το Πάσχα, αλλά για τις αμαρτίες μας. Η ημέρα αυτή αποτελεί ευκαιρία για πνευματική κάθαρση των πιστών, μιμούμενοι την ταπείνωση και τη θυσία του Χριστού.
ΤΑ ΤΕΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
Από την ημέρα της εύρεσής του, ο Τίμιος Σταυρός τεμαχιζόταν σε μικρά κομμάτια, τα οποία δίνονταν στους πιστούς για ευλογία. Ωστόσο, παρά τον συνεχόμενο τεμαχισμό του, υπήρχε η παράδοση ότι ο Σταυρός παρέμενε ακέραιος και δεν μειωνόταν καθόλου.
Από τον 5ο έως τον 7ο αιώνα, υπάρχουν καταγεγραμμένες 54 αναφορές για λειψανοθήκες που περιείχαν τεμάχια του Τιμίου Σταυρού. Μετά τις Σταυροφορίες και την επιστροφή των προσκυνητών από τους Αγίους Τόπους, οι αναφορές αυτές αυξάνονται δραματικά. Ο Ανατόλ Φρολόφ, ερευνητής που μελέτησε τον ρόλο του Τιμίου Σταυρού στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, εντόπισε πάνω από 1.150 λειψανοθήκες με τεμάχια του Σταυρού, ενώ μεταγενέστερες ανακαλύψεις, ιδίως στην Ανατολική Ευρώπη, έχουν προσθέσει ακόμα περισσότερα στοιχεία για τη διάδοση του Τιμίου Ξύλου σε όλη τη Χριστιανοσύνη.
Μία από τις πιο γνωστές σταυροθήκες που περιέχει τεμάχιο του Τιμίου Σταυρού βρίσκεται στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου στο Άγιο Όρος, όπου το ιερό αυτό λείψανο φυλάσσεται ως πολύτιμο κειμήλιο της Ορθοδοξίας.
ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ
Κατά την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, ψάλλεται το γνωστό απολυτίκιο, που εκφράζει την ευλάβεια και την πίστη των χριστιανών στο ιερό σύμβολο
«Σώσον, Κύριε, τον λαόν Σου
και ευλόγησον την κληρονομίαν Σου,
νίκας τοις βασιλεύσι κατά βαρβάρων δωρούμενος
και το σον φυλάττων, δια του Σταυρού Σου, πολίτευμα.»
Το απολυτίκιο αυτό συνοψίζει τη δύναμη του Σταυρού ως σύμβολο νίκης, προστασίας και πνευματικής ενδυνάμωσης.
Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού είναι μια από τις πιο σημαντικές εορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, τιμώντας τόσο την ιστορική εύρεση και επανάκτηση του Σταυρού όσο και τη βαθιά πνευματική του σημασία. Ο Σταυρός παραμένει σύμβολο θυσίας, νίκης και σωτηρίας, εμπνέοντας τους πιστούς να ζήσουν με πίστη, ταπεινότητα και ελπίδα. Οι παραδόσεις, η αυστηρή νηστεία και η διάδοση των τεμαχίων του Τιμίου Σταυρού σε όλο τον χριστιανικό κόσμο δείχνουν την παγκόσμια σημασία του και τη διαρκή δύναμη που πηγάζει από αυτόν.
