(ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΠΡΩΤΗ: Στην τελική συνάντηση του Φιλοσοφικού Καφενείου Μελβούρνης για το 2024, την περασμένη Τρίτη, 3 Δεκεμβρίου 2024, στη γεμάτη αίθουσα της Παλλακωικής Αδελφότητας «Ο Λεωνίδας», δόθηκε η φιλοσοφική, διδακτική και άκρως επιστημονική διάλεξη με θέμα «Αθανασία της Ψυχής», με βάση την κλασική Διατριβή του Αριστοτέλη «Περί Ψυχής». Για μία ποιοτική και συστηματική σύγκριση δίνουμε σήμερα περιληπτικά τον τρόπο με τον οποίο εξηγεί ο Πλάτωνας –δια στόματος Σωκράτη– την ανθρώπινη ψυχή. Σας ευχόμαστε καλή και μεθοδική ανάγνωση!).

Για τον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο Σωκράτη, η ψυχή ζει στο ιδανικό βασίλειο, καθώς είναι αιώνια, αμετάβλητη και επιβιώνει από το θάνατο του σώματος.

Ο Πλάτωνας, μαθητής του Σωκράτη, είναι ένας από τους πιο γνωστούς και μελετημένους φιλοσόφους του Κόσμου. Οι περίφημοι Διάλογοί του είναι μια από τις πιο ολοκληρωμένες περιγραφές της φιλοσοφίας του Σωκράτη. Στους Διαλόγους, ο Σωκράτης συνομιλεί με ένα άλλο πρόσωπο. Μέσα από τους διαλόγους, ο Πλάτωνας παρουσιάζει τη φιλοσοφία του Σωκράτη.

Στον πλατωνικό διάλογο Φαίδρος, ο Σωκράτης συναντά τον Φαίδρο, ο οποίος μόλις άκουσε μια ομιλία του ρήτορα Λυσία. Ο διάλογος γίνεται κατά τη διάρκεια μιας βόλτας στις όχθες του ποταμού Ιλισού, έξω από τα τείχη της Αθήνας. Ο Σωκράτης και ο Φαίδρος βρίσκουν ένα μέρος να ξεκουραστούν κάτω από τη σκιά ενός πλατάνου.

Εκεί, ο Σωκράτης προσπαθεί να πείσει τον Φαίδρο να συζητήσει την ομιλία του διάσημου ρήτορα. Στον Διάλογο, περιγράφει τη φύση της ανθρώπινης ψυχής μέσα από το μύθο της φτερωτής ψυχής.

Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ

Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΨΥΧΗ

Ο Σωκράτης πίστευε ότι η πραγματικότητα είναι δυϊστική, αποτελούμενη από δύο διαφορετικά βασίλεια. Το ένα βασίλειο είναι μεταβλητό, παροδικό και ατελές, ενώ το άλλο βασίλειο είναι αμετάβλητο, αιώνιο και αθάνατο. Ο φυσικός κόσμος στον οποίο ζούμε –όπου μπορούμε να δούμε, να ακούσουμε, να γευτούμε, να μυρίσουμε και να αισθανθούμε– ανήκει στο προηγούμενο βασίλειο, το ανθρώπινο βασίλειο, το οποίο αλλάζει συνεχώς. Για τον Σωκράτη, εδώ ανήκει η ανθρώπινη ψυχή.

Αντίθετα, το άλλο βασίλειο, το θεϊκό βασίλειο, είναι αμετάβλητο, αιώνιο, τέλειο και περιλαμβάνει τις διανοητικές ουσίες του σύμπαντος, συμπεριλαμβανομένων εννοιών όπως η αλήθεια, η καλοσύνη και η ομορφιά. Αυτή είναι η θεϊκή ψυχή. Αν και υπάρχει στενή σχέση μεταξύ της ψυχής και του σώματός μας, είναι ριζικά διαφορετικές οντότητες.

Η ανθρώπινη ψυχή μας αγωνίζεται για σοφία και τελειότητα, η οποία απαιτεί Λογική. Όσο όμως η ψυχή είναι δεμένη με το σώμα, αυτή η αναζήτηση σοφίας αναστέλλεται από την ατέλεια του φυσικού κόσμου, καθώς η ψυχή «σύρεται από το σώμα στην περιοχή του μεταβλητού», όπου «περιπλανιέται και μπερδεύεται».

Αν η ψυχή είναι ικανή να ελευθερωθεί από τη φθαρτή ατέλεια του φυσικού κόσμου και να επιτύχει «κοινωνία με το αμετάβλητο», τότε φτάνει στη θεϊκή κατάσταση.

Η αρχαία Αθήνα, που συχνά αναφέρεται ως το λίκνο του Δυτικού Πολιτισμού, ήταν ένας κόμβος πνευματικής και φιλοσοφικής δραστηριότητας.

Η ΦΤΕΡΩΤΗ ΨΥΧΗ ΚΑΙ Η ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΜΑΤΟΣ

Σύμφωνα με τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα, οι ψυχές, θεϊκές και ανθρώπινες, ταξιδεύουν στον ουρανό. Κάθε μία περιγράφεται ως ένα φτερωτό άρμα δύο αλόγων που οδηγείται από έναν ηνίοχο. Ο ηνίοχος αντιπροσωπεύει το λογικό μέρος της ψυχής, το μέρος με το οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται και κρίνουν.

Ένα από τα άλογα αντιπροσωπεύει το πνευματικό μέρος που συνδέεται με τα ισχυρά συναισθήματά μας, όπως ο θυμός, η οργή και ούτω καθεξής. Το άλλο άλογο είναι το ορεκτικό μέρος, αυτό που σχετίζεται με τις σωματικές μας ανάγκες, όπως η πείνα, η δίψα και η λαγνεία, μεταξύ άλλων.

ΟΙ ΨΥΧΕΣ ΤΑΞΙΔΕΥΟΥΝ

Καθώς οι ψυχές ταξιδεύουν πάνω στο άρμα, φτάνουν σε ένα σημείο όπου μπορούν να δουν πέρα από τον ουρανό. Εδώ βρίσκεται το αληθινό ον, η απόλυτη αλήθεια. Φτάνοντας σε αυτό το σημείο, τα δύο άλογα είναι ήρεμα και γαλήνια. Ακολουθούν υπάκουα τις εντολές του ηνίοχου. Αυτό είναι το σημείο όπου οι ψυχές των θεών μπορούν ειρηνικά να συλλογιστούν την ουσία και την αλήθεια των πραγμάτων.

Ωστόσο, αυτό δεν είναι το ίδιο για τις ανθρώπινες ψυχές. Το άλογο που αντιπροσωπεύει το πνευματικό μέρος είναι λευκό. Στέκεται όρθια με τέλεια στάση. Κρατά το κεφάλι ψηλά, έχει βασιλική μύτη και μαύρα μάτια. Αυτό το άλογο στέκεται περήφανο αλλά με σεμνότητα και εγκράτεια. Είναι ειλικρινές και έντιμο. Δεν χρειάζεται μαστίγιο για να ακολουθήσει τις προφορικές εντολές του ηνίοχου.

Το άλλο άλογο που αντιπροσωπεύει το ορεκτικό μέρος είναι μαύρο και άγριο. Το σώμα του φαίνεται στραβό και είναι λιπαρό και κακοσχηματισμένο. Έχει παχύ, κοντό λαιμό, φαρδύ πρόσωπο και γκρίζα, ματωμένα μάτια.

Κωφεύει επίσης στις εντολές του ηνίοχου και δεν ανταποκρίνεται στις βλεφαρίδες του μαστίγιου. Αντίθετα, τείνει προς την ύβρη και την αλαζονεία. Ο Σωκράτης λέει ότι σε εκείνες τις ανθρώπινες ψυχές που μοιάζουν περισσότερο με τις θεϊκές, ο ηνίοχος σηκώνει το κεφάλι του για να δει τι βρίσκεται πέρα από τους ουρανούς!

Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΑΡΜΑΤΟΣ

Τα άλογα, ωστόσο, δεν ακολουθούν όλες τις εντολές. Η προσοχή του ηνίοχου, επικεντρωμένη στον έλεγχο του άρματος, απομακρύνεται από αυτό που βλέπουν. Τώρα αυτές οι ψυχές μπορούν να δουν ένα μεγάλο μέρος, αλλά όχι όλη την αλήθεια. Τα άλογα κάποιων άλλων ανθρώπινων ψυχών είναι πιο αδάμαστα. Δεν ακούν τις εντολές των ηνίοχων και δεν συντονίζουν τις κινήσεις τους. Αντί αυτού, σέρνουν τα άρματα προς τα κάτω.

Οι ηνίοχοι προσπαθούν να τους ελέγξουν τραβώντας σταθερά τα χαλινάρια. Μόνο περιστασιακά είναι σε θέση να στρέψουν το κεφάλι τους στην περιοχή πέρα από τον ουρανό. Ως αποτέλεσμα, μπορούν να δουν μόνο ένα μικρό μέρος της αλήθειας.

Τέλος, τα άλογα μερικών ανθρώπινων ψυχών είναι εξαιρετικά άγρια. Κλαψουρίζουν, σηκώνονται στα πόδια τους και πέφτουν ο ένας πάνω στον άλλο, ενώ οι ηνίοχοι προσπαθούν να μείνουν όρθιοι. Ανεξάρτητα από το πόσο σκληρά προσπαθούν, δεν είναι σε θέση να ελέγξουν τα άρματα.

Σύμφωνα με τον Σωκράτη στο Διάλογο, αυτές οι ψυχές ποδοπατούνται, η μία σέρνει την άλλη, τα φτερά τους καταστρέφονται και ποτέ δεν καταφέρνουν να ρίξουν μια ματιά στην αλήθεια.

(ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΔΕΥΤΕΡΗ: Οσοι θέλετε να διαβάσετε πώς τα λέει ο ίδιος ο Πλάτωνας, διαβάστε το μύθο «της πτερόεσσας ψυχής». Πλάτων, Φαίδρος ή Περί έρωτος)