Eκδήλωση μνήμης για το τρίτο ολοκαύτωμα των Ανωγείων από τους ναζί

Ο Δήμος Ανωγείων τίμησε με εκδήλωση μνήμης το τρίτο ολοκαύτωμα των Ανωγείων, την πιο σκληρή και βίαιη καταστροφή που υπέστη ο τόπος, στις 13 Αυγούστου 1944, από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής.

Όπως είπε ο δήμαρχος, Σωκράτης Κεφαλογιάννης, «τα Ανώγεια δεν είναι απλώς ένας τόπος με βαρύ ιστορικό φορτίο. Είναι ένας τόπος που μετουσίωσε τον πόνο σε πολιτισμό, την καταστροφή σε δημιουργία, και τη μνήμη σε ευθύνη. Η 13η Αυγούστου είναι ημέρα καθαρής μνήμης και εθνικής αυτογνωσίας… 81 χρόνια μετά το ολοκαύτωμα, η ευθύνη των νεότερων γενιών γίνεται πολύ μεγαλύτερη και όσο απομακρυνόμαστε από το ιστορικό αυτό γεγονός, τόσο η μνήμη πρέπει να γίνεται πιο ισχυρή. Αυτή την κατάθεση κάναμε σήμερα στα Ανώγεια, για αυτό παλεύουμε εδώ στα Ανώγεια και σε όλη την Κρήτη».

Στον Ιερό Ναό του Αγ.Ιωάννη, χοροστατούντος του Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ Προδρόμου, τελέστηκε δοξολογία, ενώ ακολούθησε στο χώρο του Ηρώου στην πλατεία «Αρμί», επιμνημόσυνη δέηση, κατάθεση στεφάνων από επισήμους και φορείς.

Επίσης πραγματοποιήθηκε ομιλία με θέμα «Ανώγεια: ο τόπος που δεν έσβησε ποτέ» από την Κατερίνα Σπιθούρη, εκπαιδευτικό πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Όπως επισημάνθηκε, στόχος της εκδήλωσης ήταν η υπενθύμιση της ιστορικής ευθύνης όλων, να μην ξεχάσουμε τις θυσίες του παρελθόντος και να πορευτούμε με αξιοπρέπεια, ενότητα και αλήθεια προς το μέλλον.

Ο υπουργός κ. Χατζηδάκης δήλωσε πως «το Ολοκαύτωμα των Ανωγείων από τους Γερμανούς Ναζί το 1944, ήταν το τρίτο στη σειρά για τα μαρτυρικά Ανώγεια, απόδειξη της γενναιότητας και της αυτοθυσίας των Ανωγειανών, αλλά θα έλεγα και των Κρητικών και των Ελλήνων. Υποχρέωση δική μας, των επιγόνων τους, των σύγχρονων Ελλήνων, είναι να κρατήσουμε την Ελλάδα όρθια, δυνατή, περήφανη και για αυτό χρειάζεται ενότητα και προσήλωση στα εθνικά ιδεώση».

Ο περιφερειάρχης Κρήτης, Σταύρος Αρναουτάκης τόνισε πως: «Σήμερα 81 χρόνια μετά, στέλνουμε μήνυμα βαθιάς αναγνώρισης, σεβασμού και τιμής στη μνήμη των ηρώων. Η φωτιά μπορεί να κατέκαψε τα μαρτυρικά Ανώγεια, έγινε όμως φλόγα δυνατή που θα καίει αιώνια, φωτίζοντας τον δρόμο για έναν κόσμο ειρηνικό και ελεύθερο».

Ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ, Δημήτριος Χούπης, επισήμανε πως «με την παρουσία μου εδώ, υπήρχε ένας ιδιαίτερος συμβολισμός: καταγόμενος και εγώ από ένα από τα μαρτυρικά χωριά, τα νέα Κερδύλια Σερρών, η παρουσία μου δηλώνει ότι όλοι μας τιμούμε αυτούς οι οποίοι έχουν δώσει τη ζωή τους, για να μπορέσουμε εμείς σήμερα να είμαστε εμείς ελεύθεροι. Τιμούμε και θυμόμαστε, διασφαλίζοντας ότι αυτό το ένδοξο παρελθόν για την πατρίδα μας θα έχει ένα λαμπρό μέλλον. Όλοι εδώ με καθαρές ελληνικές διόπτρες, η παρουσία όλων δείχνει ότι ποτέ δεν θα τους ξεχάσουμε, πάντα θα θυμόμαστε και πάντα θα υπερασπίζουμε τις αρχές και τις αξίες, τις οποίες πρεσβεύουνε. Τιμή και δόξα σε αυτούς, αθάνατοι».

Ο μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ. Πρόδρομος, είπε ότι: «…Όσο και αν προσπαθούν, όσο και αν πολεμούν, όσο και αν αμφισβητούν και αν δυσκολεύουν, όσο κι αν δημιουργούν συνθήκες άλλες και περιορισμούς, η μικρή και ταπεινή Ελλάδα ξέρει να μένει όρθια, να προχωράει μπροστά να αγωνίζεται, διότι ξέρει να κοιτάζει προς τα πίσω και να τιμά όλους εκείνους που αποφάσισαν να θυσιαστούν, που αποφάσισαν λογιζόμενοι τη φλόγα που ξεκίνησε και από τον τόπο, και όχι για μία φορά μόνο, να γίνεται φλόγα που θα φωτίζει ολόκληρη την οικουμένη. Είμαστε σήμερα εδώ για να δώσουμε την υπόσχεση, ότι δεν θα αφήσουμε αυτή τη φλόγα ούτε να σβήσει ούτε να λησμονηθεί».

Ο Δρ Αριστομένης Συγγελάκης, συγραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα δήλωσε ότι: «Κλείνουμε ευλαβικά το γόνι στο ολοκαύτωμα των Ανωγίων, τιμούμε τα Ανώγεια της αντίστασης, της θυσίας της υπερηφάνειας και της αξιοπρέπειας. Συνεχίζουμε ανυποχώρητα τον αγώνα για δικαιοσύνη και αποζημίωση και στέλνουμε ένα μήνυμα παντού, πως αν οι επίδοξοι σφαγείς γνώριζαν ότι θα έρθει η στιγμή που θα πληρώσουν τις συνέπειες των πράξεών τους, δεν θα ήτανε τόσο εύκολο να έχουμε γεγονότα όπως σήμερα τη γενοκτονία στη Γάζα και τον φονικό πόλεμο στην Ουκρανία. Θεωρούμε λοιπόν την απόδοση των γερμανικών αποζημιώσεων περισσότερο επίκαιρη παρά ποτέ, ως ένα μήνυμα ειρήνης, δημοκρατίας και ανθρώπινης αξιοπρέπειας».

Το Γ’ Ολοκαύτωμα 13 Αυγούστου- 5 Σεπτεμβρίου 1944 (Σωκράτης Κεφαλογιάννης δήμαρχος Ανωγείων)

Λίγο πριν την έναρξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου τ’ Ανώγεια ήταν το μεγαλύτερο χωριό της Κρήτης με περισσότερες από 900 κατοικίες και πληθυσμό που άγγιζε, αν δεν ξεπερνούσε, τις 4.000 ψυχές. Όπως όλη η Κρήτη, έτσι και τ ‘Ανώγεια, είχαν ζήσει μόλις μισό αιώνα ελεύθερου και ειρηνικού βίου για πρώτη φορά στην ιστορία τους.

Αυτό επέτρεψε στους Ανωγειανούς να αναπτύξουν την κτηνοτροφία, την παραγωγή φημισμένων υφαντικών προϊόντων και μια σχεδόν αυτάρκη γεωργία, που συντέλεσαν στην συσσώρευση ενός αξιόλογου υλικού πλούτου, ο οποίος εδραίωσε τη φήμη ενός ονομαστού και δυναμικού χωριού της Κρήτης.

Μετά την ατιμωτική συνθηκολόγηση και την παράδοση της χώρας στους Γερμανούς, οι Κρήτες σύσσωμοι έγραψαν για 11 μέρες, από τις 20-31 Μαΐου 1941, μια από τις θρυλικότερες εποποιίες του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, τη Μάχη της Κρήτης.

Οι Ανωγειανοί βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του αγώνα, πολέμησαν για την υπεράσπιση του Ηρακλείου, και στη μάχη του Λατζιμά στο Ρέθυμνο, «σαν τα γεράκια χύνονται σαν τα πουλιά πετούνε και την αυγή στου Λατζιμά τους Γερμανούς χτυπούνε…..». Από την αρχή της γερμανικής Κατοχής αναβίωσαν στ’ Ανώγεια όλες οι μεγάλες αξίες των επαναστατικών παραδόσεών τους. Πολύ γρήγορα το χωριό έγινε φιλόξενος τόπος πολλών Αυστραλών, Νεοζηλανδών και Εγγλέζων, που φυγαδεύονταν από τα νότια παράλια εκτός Κρήτης.

Οι Ανωγειανοί οργάνωσαν αξιόμαχες αντάρτικες ομάδες όπως η ΕΟΑ, «Ο Ψηλορείτης» και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που προσέφεραν μεγάλες υπηρεσίες στον απελευθερωτικό αγώνα της Κρήτης για την αποτίναξη της φασιστικής κατοχής.

Τ’ Ανώγεια γίνονται πάλι μεγάλο κέντρο αντίστασης κατά των Γερμανών, κέντρο της βρετανικής κατασκοπείας στην Κρήτη και σταθμός διακομιδής του Γερμανού στρατηγού Κράιπε, τον οποίο απήγαγαν οι ‘Αγγλοι αντάρτες σε συνεργασία με Κρήτες και φυγάδευσαν στη Μέση Ανατολή.

Συνέλαβαν δε στις 7 Αυγούστου και εκτέλεσαν 8 Γερμανούς και Ιταλούς, που με επικεφαλής τον λοχία φρούραρχο του Γενή Καβέ, είχαν συλλάβει στα Ανώγεια ενενήντα περίπου γυναικόπαιδα. Στις 8 Αυγούστου είχαν ακόμη κάμει μια σημαντική αντιστασιακή ενέργειας κατά των Γερμανών – το Σαμποτάζ της Δαμάστας. Από τα μέσα του 1944, φαινόταν ότι το αποτέλεσμα του πολέμου είχε ήδη κριθεί και τα γερμανικά στρατεύματα άρχισαν να εγκαταλείπουν την ανατολική Κρήτη και να συγκεντρώνονται στην περιοχή των Χανίων.

Η αποχώρηση αυτή συνδέθηκε με φοβερές καταστροφές χωριών, εκτελέσεις και βιαιοπραγίες με διάφορες προφάσεις. Ο πραγματικός σκοπός των Γερμανών, ήταν να διασφαλίσουν την αποχώρηση τους και να ερημώσουν πολλές περιοχές της Κρήτης ως τιμωρία, γιατί η ψυχή των κατοίκων τους δεν είχε γονατίσει, ούτε στις ζοφερότερες μέρες του αγώνα.

Την 12η Αυγούστου 1944, δυο γερμανικά τάγματα του 65ου Συντάγματος, μεταφέρθηκαν με 30 αυτοκίνητα στο χωριό Σείσαρχα, τρία χιλιόμετρα πριν τ’ Ανώγεια, με διοικητή τον ταγματάρχη Μάρτεν. Η επιχείρηση για την καταστροφή των Ανωγείων έφερε το όνομα «Βροντή».

Οι Ανωγειανοί σκοποί αντιλήφθηκαν τους Γερμανούς, και με το σύνθημα «Τράγοι στ’ αμπέλια», ειδοποίησαν τους κατοίκους και όλοι οι άντρες που βρίσκονταν στο χωριό έφυγαν προς τα βουνά. Μαζί πρόλαβαν και έφυγαν πολλά γυναικόπαιδα. Οι Γερμανοί έφτασαν με τα πόδια στ’ Ανώγεια, τα κύκλωσαν με διπλό κλοιό και εγκατέστησαν φυλάκια στους γύρω λόφους. Όταν άρχισε να ξημερώνει η 13η Αυγούστου, οι Γερμανοί στρατιώτες άρχισαν να εισβάλουν στο χωριό από διάφορες κατευθύνσεις πυροβολώντας στον αέρα για εκφοβισμό. ‘Υστερα, συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους στην πλατεία Αρμί.

Ο ταγματάρχης Μάρτεν τους διάβασε τη διαταγή του στρατιωτικού διοικητή φρουρίου Κρήτης, στρατηγού Χ. Βάλτερ Μύλλερ:

«Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρο της Αγγλικής Κατασκοπείας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το φόνο του λοχίου Φρούραρχου Γενί Γκαβέ και της υπό αυτόν Φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον οι απαγωγείς με τον Φον Κράϊπε, χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακομιδής τα Ανώγεια, διατάσσομεν την ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεση παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθεί εντός του χωριού και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου. Χανιά 13 Αυγούστου 1944, Στρατιωτικός διοικητής φρουρίου Κρήτης Χ. Μύλλερ».

Μετά την ανάγνωση της διαταγής, οι Γερμανοί συνέλαβαν 80 γέροντες, τους οποίους οδήγησαν στο Ηράκλειο και τους έκλεισαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Οι Γερμανοί καταχτητές έδειξαν από την πρώτη στιγμή τις βάρβαρες διαθέσεις τους, σκοτώνοντας ένα 8χρονο παιδί, στην προσπάθεια του να πετάξει προς την ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Ο Στεφανής εκτελέστηκε εν ψυχρώ από τους Ναζί την πρώτη μέρα που κύκλωσαν τα Ανώγεια. Ο Στεφανής πήρε το δρόμο προς τα πλάγια για φύγει προς το βουνό. Το παιδί θα μείνει άταφο για πολλές μέρες μέσα στην εκκλησία της Παναγίας.

Στη συνέχεια διέταξαν τα γυναικόπαιδα που είχαν συγκεντρωθεί στ’ Αρμί , περίπου 2.500 άτομα, να σχηματίσουν φάλαγγα και με ισχυρή συνοδεία τους οδήγησαν μέχρι το χωριό Γενή Καβέ και τα εγκατέλειψαν.

Οι άμαχοι Ανωγειανοί διασκορπίστηκαν σε διάφορα χωριά της επαρχίας Μυλοποτάμου όπου οι κάτοικοι έδειξαν αμέριστη την αλληλεγγύη τους και τους φιλοξένησαν μέχρι να περάσει η μπόρα. Μέσα στο έρημο χωριό, οι Γερμανοί στρατιώτες άρχισαν συστηματική έρευνα και επιδόθηκαν σε επιμελημένη λεηλασία του μεγάλου πλούτου των σπιτιών, που ήταν χρηματικά ποσά, χρυσαφικά, εργαλεία, σπάνια υφαντά, τυρί, λάδι, πατάτες, όσπρια, χαρούπια και τα κοπάδια αιγοπροβάτων.

Οι Γερμανοί υποχρέωσαν πολίτες που είχαν συλλάβει από διάφορες περιοχές, να μεταφέρουν όλον τον πλούτο με ζώα στα Σείσαρχα και από εκεί με φορτηγά τον προωθούσαν στο Ηράκλειο, όπου μέρος του πουλούσαν σε μαυραγορίτες, ενώ τα πιο πολύτιμα είδη μετέφεραν στο αεροδρόμιο Καστελλίου και από εκεί τα έστελναν αεροπορικώς στη Γερμανία.

Κατά τη διάρκεια της λεηλασίας, οι Γερμανοί βρήκαν σε ορισμένα σπίτια και κοντά στο χωριό, 20 περίπου γέροντες και γερόντισσες, κατάκοιτους, που δεν μπορούσαν να μετακινηθούν ή αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό, τους οποίους σκότωσαν κι έκαψαν.

Στις 28 Αυγούστου, οι Γερμανοί εκτέλεσαν στα Σείσαρχα 31 ομήρους που είχαν αγγαρέψει για την συγκέντρωση και μεταφορά της λείας τους. Ύστερα, μια διμοιρία μηχανικού και καταστροφών άρχισε το κάψιμο και την ανατίναξη των σπιτιών με εκρηκτικές ύλες. Τα σύννεφα καπνού της καταστροφής ήταν ορατά από πολύ μεγάλες αποστάσεις. Οι γερμανικές δυνάμεις καταστροφής αποσύρονταν κάθε βράδυ στα Σείσαρχα όπου και διανυκτέρευαν και το πρωί επέστρεφαν στ’ Ανώγεια και συνέχιζαν.

Η λεηλασία και η καταστροφή των Ανωγείων από τους Γερμανούς κράτησε 24 μέρες, από τις 13 Αυγούστου μέχρι τις 5 Σεπτεμβρίου 1944, οπότε και αποχώρησαν αφήνοντας πίσω τους ένα ισοπεδωμένο χωριό μέσα στους καπνούς και στα αποκαϊδια. Η λεηλασία και το κάψιμο του χωριού απογύμνωσαν οικονομικά τους Ανωγειανούς και τους άφησαν έρημους. Όμως, φαίνεται πως η τραυματισμένη ψυχική τους δύναμη διέθετε αποθέματα. Πολλοί ζήτησαν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους σε άλλους τόπους και περιοχές της Κρήτης.

Οι περισσότεροι όμως επέστρεψαν στο γενέθλιο τόπο τους και μέσα από χιλιάδες στερήσεις, δυσκολίες κι αφάνταστες καιρικές συνθήκες ξεκίνησαν με υποτυπώδη μέσα να ξαναστήσουν σπιτικό και να οργανώσουν ξανά τη ζωή. Μια νέα μικρή εποποιία επιτέλεσαν κατά τα επόμενα χρόνια οι Ανωγειανοί, έναν νέον ειρηνικό άθλο αυτή τη φορά, αυτόν της παλινόρθωσης της ζωής.

«Μετά την δήωσιν εκάστη οικία εκαίετο πρώτον και έπειτα ανετινάσσετο δια δυναμίτιδος. Κάθε νύκτα οι Γερμανοί απεσύροντο εις τα Σείσαρχα και την πρωϊαν επανήρχοντο. Το μέγεθος της λεηλασίας θα κατανοήση κανείς, όταν λάβη υπ’όψιν ότι αυτή διήρκεσεν από της 13 Αυγούστου μέχρι της 5 Σεπτεμβρίου» (Νίκος Καζαντζάκης).

*ΑΠΕ-ΜΠΕ