Μια νέα αναμνηστική πλακέτα προς τιμήν της προσφοράς του Βασιλικού Αυστραλιανού Ναυτικού (RAN) στη Λήμνο κατά την εκστρατεία της Καλλίπολης το 1915-’16 παρουσιάστηκε πρόσφατα στις τοπικές Αρχές του νησιού.
Η παρουσίασή της αποτελεί την κορύφωση πολυετούς προσπάθειας.
Η νέα πλακέτα δημιουργήθηκε και χρηματοδοτήθηκε από την Επιτροπή Μνήμης Λήμνου – Καλλίπολης Μελβούρνης, με στόχο να τιμήσει τη δράση του RAN στη Λήμνο: το υποβρύχιο AE2, το ναυτικό μηχανικό σώμα Royal Australian Naval Bridging Train, τη ναυτική μοίρα του 1918, καθώς και τους Αυστραλούς ναύτες που είναι θαμμένοι στο νησί. Είχα την τιμή να ερευνήσω, να προτείνω και να οργανώσω την κατασκευή αυτού του μνημείου εκ μέρους της Επιτροπής μας.
Η πλακέτα μεταφέρθηκε και παραδόθηκε πρόσφατα στη δήμαρχο Λήμνου, Ελεονώρα Γεωργά, από τον εκπρόσωπο της Επιτροπής στη Νότια Αυστραλία, Peter Sotiropoulos, συνοδευόμενο από τον πρόεδρο της Lemnian Federation of Australia, Chris Maheras, καθώς και τους Jim Elias και Jim Marinakis.
Η τελετή παράδοσης πραγματοποιήθηκε στα τέλη Ιουλίου, στο δημαρχείο του λιμανιού της Μύρινας, πρωτεύουσας της Λήμνου. Ο κ. Sotiropoulos ταξίδεψε στη Λήμνο ειδικά για αυτήν τη σημαντική παρουσίαση.
Η συμβολή του αυστραλιανού στρατού που στάθμευσε στη Λήμνο είναι ευρέως γνωστή – ως βάση διέλευσης των στρατευμάτων από και προς την Καλλίπολη, αλλά και ως τόπος όπου λειτούργησαν σημαντικές ιατρικές μονάδες με νοσοκόμες και ιατρικό προσωπικό από την Αυστραλία.
Λιγότερο γνωστή είναι η σύνδεση της Λήμνου με το Ναυτικό, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο όχι μόνο στην εκστρατεία της Καλλίπολης αλλά και στη συνέχεια. Η δημιουργία αυτού του μνημείου από την Επιτροπή αποσκοπεί στο να καλύψει αυτό το κενό στη συλλογική μνήμη και να τιμήσει την προσφορά του προσωπικού του RAN στη Λήμνο.
Ο μεγάλος όρμος του Μούδρου και η φύση της εκστρατείας κατέστησαν τα νερά της Λήμνου και της γύρω περιοχής κομβικό πεδίο των εξελίξεων. Εκεί ακριβώς αναδείχθηκε και ο καθοριστικός ρόλος του RAN σε αυτό το κεφάλαιο της ιστορίας του νησιού.
Η σύνδεση του RAN με τη Λήμνο ξεκινά από το θρυλικό υποβρύχιο AE2, που αφού ταξίδεψε από την Αυστραλία έφθασε στο νησί τον Μάρτιο του 1915 και απέπλευσε από τον κόλπο του Μούδρου την ημέρα της απόβασης στην Anzac Cove, στις 25 Απριλίου.
Σε αυτό το ταξίδι το πλήρωμά του πέτυχε να διασχίσει τα στενά των Δαρδανελλίων και να εισέλθει στη Θάλασσα του Μαρμαρά – το πρώτο συμμαχικό πλοίο που το κατάφερε. Μοιραία, μετά από εμπλοκή με τον εχθρό, το υποβρύχιο αυτοβυθίστηκε από το ίδιο του το πλήρωμα στις 30 Απριλίου για να μην πέσει στα χέρια του αντιπάλου.
Η επόμενη σύνδεση αφορά τη μονάδα διαχείρισης της εφοδιαστικής αλυσίδας (logistics) και μηχανικού του Ναυτικού – το 1st Royal Australian Naval Bridging Train, μία από τις πιο παρασημοφορημένες μονάδες του RAN. Αποτελούμενη από σχεδόν 400 άνδρες, αποβιβάστηκε στον κόλπο Σούβλα (ή Σουβλά) στις 7 Αυγούστου 1915.
Οι Αυστραλοί αυτοί ναυτικοί μηχανικοί προσέφεραν πολύτιμες υπηρεσίες στα στρατεύματα της πρώτης γραμμής: κατασκεύαζαν και συντηρούσαν αποβάθρες για τη διέλευση ανδρών και εφοδίων, επισκεύαζαν μηχανήματα και εξοπλισμό στα συνεργεία τους – όλα αυτά υπό εχθρικά πυρά.
Ήταν επίσης οι τελευταίοι Αυστραλοί που αποχώρησαν από την Καλλίπολη κατά την εκκένωση του Δεκεμβρίου 1915, προτού επιστρέψουν στη Λήμνο για ανάπαυση και συνεχίσουν αργότερα προς την Αίγυπτο. Ανάμεσά τους ήταν και ο 32χρονος υπαξιωματικός Philip Le Seuer από το Jersey, ο οποίος πέθανε από ασθένεια και τάφηκε στο Στρατιωτικό Νεκροταφείο Ανατολικού Μούδρου. Είχε καταταγεί στο Σίδνεϊ.
Μετά τη λήξη της εκστρατείας της Καλλίπολης, έξι πολεμικά πλοία του RAN – τα HMAS Brisbane, HMAS Parramatta, HMAS Swan, HMAS Warrego, HMAS Yarra και HMAS Huon – κατέπλευσαν στον κόλπο του Μούδρου και περιπολούσαν στα ανοιχτά της Καλλίπολης και της Ίμβρου το 1918, συμμετέχοντας αργότερα και στην κατοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Τα πλοία αυτά επιχειρούσαν ήδη από τον Σεπτέμβριο του 1917 σε περιπολίες στην Αδριατική και τη Μεσόγειο. Μια από τις σημαντικότερες αποστολές τους έλαβε χώρα τον Ιανουάριο του 1918, όταν τα HMAS Huon και HMAS Warrego ανέλαβαν να μεταφέρουν τον Έλληνα πρωθυπουργό Βενιζέλο και τη συνοδεία του από τον Τάραντα στην Αθήνα, κατά την επιστροφή του από μια συμμαχική διάσκεψη όπου συμμετείχε στο Λονδίνο.
Μετά την υπογραφή της Ανακωχής του Μούδρου τον Οκτώβριο του 1918, τρία αυστραλιανά πλοία – τα HMAS Parramatta, HMAS Torrens και HMAS Brisbane (το πρώτο θωρηκτό που κατασκευάστηκε στην Αυστραλία) – απέπλευσαν από τη Λήμνο και πέρασαν τα Δαρδανέλλια μαζί με τον συμμαχικό στόλο που κατευθυνόταν στην κατάληψη της Κωνσταντινούπολης.
Λίγο αργότερα ακολούθησαν ακόμη τρία πολεμικά – τα HMAS Warrego, HMAS Swan και HMAS Huon – για να συμμετάσχουν στην κατάληψη οθωμανικών λιμανιών.
Το τέλος του πολέμου σήμανε και τις τελευταίες ταφές Αυστραλών στη Λήμνο. Πλέοντας προς το λιμάνι της Σμύρνης, το HMAS Brisbane ενταφίασε δύο ναύτες του στο Στρατιωτικό Νεκροταφείο του Ανατολικού Μούδρου στις 2 Δεκεμβρίου 1918. Ο Stoker John Godier από το Bendigo και ο Able Seaman Thomas Chitts από το Sandringham πέθαναν και οι δύο από ασθένεια, όπως τόσοι άλλοι ANZACs το 1915. Ήταν οι τελευταίοι από τους 148 Αυστραλούς στρατιωτικούς που τάφηκαν στη Λήμνο.
Ένα ακόμη απτό απομεινάρι της ναυτικής παρουσίας και του ρόλου της Λήμνου στην ιστορία της Καλλίπολης είναι ο φάρος – σημαδούρα που βρίσκεται στο άκρο του ακρωτηρίου Turks Head (γνωστό σήμερα και ως Πούντα). Οι αναγνώστες του «Νέου Κόσμου» θα θυμούνται ότι έχω γράψει παλαιότερα για την προέλευση αυτού του μνημείου.
Η τοποθέτηση φάρων γύρω από τον κόλπο του Μούδρου ήταν ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια του συμμαχικού στόλου, καθώς περιπολούσε στα επικίνδυνα νερά της περιοχής. Η παρουσία τους καταγράφεται σε αρχεία της εποχής.
Ύστερα από εκτεταμένη έρευνα σε βρετανικά και αυστραλιανά αρχεία κατέληξα ότι η συγκεκριμένη κατασκευή (ή προγενέστερη εκδοχή της) υπήρχε ήδη κατά την εκστρατεία, με μεγάλη πιθανότητα να ανεγέρθηκε από Αυστραλούς μηχανικούς.
Ναυτικοί χάρτες της εποχής σημειώνουν «ευδιάκριτο» φάρο στο σημείο, ενώ τα αρχεία της 1st Australian Field Engineers Company – μιας από τις πρώτες μονάδες μηχανικού που αποβιβάστηκαν στη Λήμνο τον Μάρτιο του 1915 – αναφέρουν ότι ασχολήθηκαν με την «ανέγερση φάρων στην ξηρά». Ένας από τους στρατιώτες κατέγραψε αργότερα ότι οι κατασκευές αυτές στήθηκαν «γύρω από το λιμάνι».
Ο φάρος αυτός δεν συνδέεται μόνο με την παρουσία του συμμαχικού στόλου αλλά υπήρξε σιωπηλός μάρτυρας της σχέσης του Αυστραλιανού Ναυτικού με τη Λήμνο: από το πέρασμα του υποβρυχίου AE2 το 1915, μέχρι την έλευση του Royal Australian Naval Bridging Train και του HMAS Brisbane στα τέλη του 1918.
Η σημασία του RAN στη Λήμνο αναδείχθηκε ξανά έναν αιώνα αργότερα, κατά τις εκδηλώσεις για την εκατονταετηρίδα των ANZAC το 2015. Στις τελετές συμμετείχαν το HMAS Success με το πλήρωμά του, αλλά και πλοίο του Πολεμικού Ναυτικού της Ελλάδας. Με την παρουσία του στον κόλπο του Μούδρου, το HMAS Success έγινε το πρώτο αυστραλιανό πολεμικό πλοίο που αγκυροβόλησε εκεί μετά το HMAS Brisbane του 1918.
Ιδιαίτερο συμβολισμό είχε η επίσκεψη του Peter Sotiropoulos στα σημεία της Λήμνου που συνδέονται με το RAN – τον κόλπο του Μούδρου, τον φάρο και τους τάφους των ναυτών στον Ανατολικό Μούδρο. Ο ίδιος δήλωσε ότι θεωρεί τιμή του που συμμετείχε στο ταξίδι αυτού του νέου και σημαντικού αναμνηστικού μνημείου που αναγνωρίζει τη σύνδεση μεταξύ Αυστραλίας και Λήμνου. «Πολλοί Λημνιοί έκαναν την Αυστραλία νέα τους πατρίδα και αυτή η πλακέτα τιμά εκείνους τους νέους Αυστραλούς ναυτικούς που έφτασαν στη Λήμνο πριν από τόσα χρόνια», είπε.
Ο βουλευτής Lee Tarlamis OAΜ ευχαρίστησε τον Peter Sotiropoulos για τη συμβολή του στη μεταφορά του μνημείου στη Λήμνο και εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του προς τον Δήμο για την αποδοχή αυτής της σημαντικής αναμνηστικής προσφοράς.
«Η Επιτροπή μας εργάστηκε επί πολλά χρόνια – τόσο στην Αυστραλία όσο και στην Ελλάδα – για να αναδείξει και να τιμήσει τον ελληνικό κρίκο στην παράδοση των ANZACs. Θέλω να καταγραφεί επισήμως η αναγνώρισή μας προς τον Γραμματέα της Επιτροπής – ιστορικό Jim Claven OAM – για την πρόταση και την υλοποίηση αυτού του έργου. Το νέο μνημείο αποτυπώνει τη διαρκή μας δέσμευση στη δημιουργία του Μονοπατιού Μνήμης ANZAC στην Λήμνο, πλαισιώνοντας το Μνημείο της Αυστραλιανής Προβλήτας στη Λήμνο, που συμβάλαμε να ανεγερθεί πριν από μερικά χρόνια», δήλωσε.
Παραλαμβάνοντας την πλακέτα μαζί με τη Δήμαρχο Ελεονώρα Γεωργά, ο Αντιδήμαρχος Δημήτρης Μπουλώτης εξέφρασε την εκτίμηση του Δήμου για το έργο της Επιτροπής και τις συνεχιζόμενες προσπάθειές της να αναγνωριστεί ο ρόλος της Λήμνου στην Καλλίπολη.
«Η Επιτροπή συνεργάζεται με τον Δήμο Λήμνου εδώ και πολλά χρόνια. Το νέο μνημείο αποτελεί μία ακόμη απόδειξη της δημιουργικής συνεργασίας μεταξύ της Επιτροπής και των κατοίκων της Λήμνου. Προσβλέπουμε στην εγκατάσταση αυτού του σημαντικού νέου Μνημείου τους επόμενους μήνες», ανέφερε.
Ήδη η Επιτροπή βρίσκεται σε συζητήσεις με τον Δήμο Λήμνου, για τον καθορισμό της πιο κατάλληλης τοποθεσίας για το νέο Μνημείο.
