«H Σπάρτη δια μέσου των αιώνων» είναι ο τίτλος του ογκοδέστατου ιστορικού βιβλίου του γυμνασιάρχη Παναγιώτη Χ. Δούκα, το οποίο εκδόθηκε από τα τυπογραφεία του «Εθνικού Κήρυκα» της Νέας Υόρκης, το έτος 1922, που συμπίπτει με την ανυπολόγιστη Μικρασιατική Καταστροφή.
Πρόκειται περί ενός σπάνιου τόμου φιλότιμης εργασίας και, όντως, ενός έργου ζωής για το συγγραφέα. Αφιερώνεται στους Έλληνες της Αμερικής «προς τιμήν και προς παρόρμησιν εις σπουδήν και μελέτην των πατρίων», όπως σημειώνει ο συγγραφέας.
TΟ ΜΕΓΑΛΟ ΒΙΒΛΙΟ
Το βιβλίο αποτελείται από 957 σελίδες με υπέροχη βιβλιοδεσία, σε άριστο χαρτί και περιλαμβάνει 100 ολοσέλιδες ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Χωρίζεται σε έξι βιβλία, τα οποία αποτελούνται από πάμπολλα μικρότερα κεφάλαια και καλύπτουν ξεχωριστά και εκτενώς όλα τα ιστορικά γεγονότα.
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΒΙΒΛΙΟ είναι μία γενική εισαγωγή στην Ελληνική Ιστορία από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι και τον Τρωικό Πόλεμο.
ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΒΙΒΛΙΟ αναφέρεται στην ίδρυση της Σπάρτης, την ιστορία και τις σχέσεις της με όλες τις περιοχές της Πελοποννήσου. Καλύπτει τον Πελοποννησιακό Πόλεμο μέχρι τους πολέμους με τους Ρωμαίους.
ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΒΙΒΛΙΟ περιλαμβάνει την ιστορία της Σπάρτης κάτω από τους Ρωμαίους, τις περιηγήσεις του Παυσανία, την έλευση του χριστιανισμού και αναφέρεται διεξοδικά στις σωζόμενες αρχαιότητες της Σπάρτης.
ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΒΙΒΛΙΟ πραγματεύεται τη Σπάρτη ως Λακεδαιμονία, την εποίκηση των Σλάβων, Φαγκοκρατία, πολιορκία της Μονεμβασίας μέχρι και την κατάληψη του Μυστρά, αλλά και την αναβίωση του εθνικού φρονήματος των Ιθαγενών Ελλήνων.
ΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΒΙΒΛΙΟ αναφέρεται στο Μυστρά ως πρωτεύουσας της Πελοποννήσου, ον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, την αποστασία των Αλβανών, τις απαιτήσεις του Σουλτάνου και τις βυζαντινές αρχαιότητες του Μυστρά.
ΤΟ ΕΚΤΟ ΒΙΒΛΙΟ –και τελευταίο– πραγματεύεται την περίοδο μετά την υποδούλωση του γένους, τον πόλεμο Ενετών και Τούρκων, την επανάσταση των Λακώνων, τα προνόμια του κλήρου, το παιδομάζωμα, περί αρματολών και κλεφτών, περί ονομασιών Μάνης και Μανιάτες, ο ήρωας Ζαχαρίας Μπαρμπιτσιώτης, τις μεγάλες οικογένειες της Λακεδαίμονος και τους λόγιους συγγραφείς και βιβλιογράφους. Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι η παραπάνω αναφορά είναι πολύ περιληπτική, γιατί το βιβλίο είναι πολύ περιεκτικό και αναλυτικό.
Ο συγγραφέας Παναγιώτης Δούκας, καλύπτει όλη την ιστορία της Σπάρτης –αναφερόμενος επίσης και σε πολλές πτυχές της γενικής Ελληνικής Ιστορίας– μέχρι την Επανάσταση του 1821. Στη ζωή του είχε σκοπό να καλύψει την ιστορία της και μετά την επανάσταση –μέχρι και τον 20ό αιώνα– αλλά δεν έζησε να την ολοκληρώσει.
ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΟΥΚΑΣ;
Ο Παναγιώτης Δούκας όπως αναφέρεται στο βιβλίο του «εγεννήθη εις τας Γοράνας της Λακεδαίμονος στις 18 Αυγούστου 1851». Τελείωσε το Γυμνάσιο Σπάρτης και μετά σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Διορίστηκε σχολάρχης σε αθηναϊκά σχολεία στην περιοχή της Πλάκας. Όταν έγινε γυμνασιάρχης τοποθετήθηκε στη Σπάρτη και υπηρέτησε την εκπαίδευση από το 1887 μέχρι το 1911. Από το 1912 μέχρι το 1921 υπηρέτησε στο Γύθειο. Ολοκλήρωσε το ως άνω σύγγραμμά του το 1921 και πήγε στην Αμερική να το εκδώσει. Είχε εκεί την κόρη του. Με τη βοήθειά της, αλλά και τη βοήθεια του Συλλόγου Λακεδαιμονίων Αμερικής, εξέδωσε το βιβλίο του τον Οκτώβριο του 1922 στη Νέα Υόρκη.
Ο Π. Δούκας ευτύχησε να δει τους καρπούς των μεγάλων και πολυετών κόπων του με την κυκλοφορία του συγγράμματός του, το οποίο έχουμε και εμείς σήμερα και βλέπουμε το έργο του στο οποίο όπως το λέει ο ίδιος «εργάστηκε 25 συναπτά έτη». Ο θάνατος τον βρήκε στην Αμερική όπου πέθανε στο Wickes Parre της Πενσυλβάνιας στις 7 Οκτωβρίου 1923, μόλις ένα χρόνο μετά την έκδοση του βιβλίου του.
ΠΟΛΥ ΣΥΝΤΟΜΗ ΚΡΙΤΙΚΗ
Σε όλο το βιβλίο ο συγγραφέας παρουσιάζεται ως άτομο που ήθελε για ό,τι γράφει να εξακριβώσει την ιστορική αλήθεια. Ο ίδιος γράφει: «εφρόντισα… πάση θυσία να εξακριβώσω την ιστορική αλήθειαν, χωρίς να θυσιάσω την ουσίαν και πραγματικότητα, υπερβάλλων ή αποκρύπτων αυτήν ένεκα συναισθημάτων ή φυλετικού εγωισμού».
Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι η μη αναφορά όλων την πηγών από όπου άντλησε ο συγγραφέας τα ιστορικά γεγονότα, θεωρείται σήμερα μειονέκτημα. Αυτό όμως δεν υποβιβάζει την αξία του έργου. Επίσης μειονέκτημα για μας σήμερα είναι η καθαρεύουσα γλώσσα, η οποία φαίνεται «δύσκολη» για τον μέσο αναγνώστη του 21ου αιώνα.
ΥΠΟΤΡΟΦΙΑ «ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΔΟΥΚΑ»
Προσωπικά με συγκινεί πολύ η πνευματική προσφορά του Παναγιώτη Δούκα. Φρονώ πως μία υποτροφία με το όνομά του, από έναν ελληνικό σύλλογο της Μελβούρνης, στον καλύτερο μαθητής της Ελληνικής γλώσσας, θα διαιωνίσει το έργο του και θα κάνει γνωστή την προσφορά του στο Πανελλήνιο, γιατί όντως αξίζει.