Στις εφημερίδες της Ελλάδας τις τελευταίες ημέρες έχει γίνει συχνά συζήτηση για τα γλυπτά του Παρθενώνα που βρίσκονται στο Μουσείο του Λονδίνου, με αφορμή την πρόταση του Πρωθυπουργού της Ελλάδας, κ. Κυριάκου Μητσοτάκη, στον Βρετανό ομόλογό του, Μπόρις Τζόνσον, να δανειστεί η Ελλάδα τα γλυπτά του Παρθενώνα που βρίσκονται στο Μουσείο του Λονδίνου από το 1814.

Ο λόγος που ο κ. Μητσοτάκης ζήτησε τον δανεισμό τους είναι για να εκτεθούν τα κλεμμένα γλυπτά στον Παρθενώνα, ως μέρος των εκδηλώσεων που προγραμματίζει η Ελληνική Κυβέρνηση για το 2021, δεδομένου ότι συμπληρώνονται 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821.

Βέβαια στο αίτημά του εκείνο ο κ. Μητσοτάκης δεν παρέλειψε να δηλώσει πως η Ελλάδα θα συνεχίσει να ζητά την μόνιμη επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα, καθότι αποτελούν μέρος της μετόπης του Παρθενώνα.

Συμπληρωματικά, η Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, δήλωσε πως η Ελλάδα δεν αναγνωρίζει σε καμία περίπτωση την νομιμότητα της παραμονής των Γλυπτών του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο.

Και όμως, εκπρόσωπος του Βρετανικού Μουσείου έκανε την ακόλουθη δήλωση μετά από το αίτημα του κ. Κ. Μητσοτάκη: «Προϋπόθεση για να μπούμε σε οποιαδήποτε συζήτηση περί δανεισμού είναι να αναγνωρίσετε ότι νόμιμος ιδιοκτήτης τους είναι η Βρετανία και όχι η Ελλάδα».

Στο παρελθόν το Βρετανικό Μουσείο απέρριπτε αιτήματα της Ελλάδας για την επιστροφή των κλεμμένων γλυπτών με τη δικαιολογία ότι η Ελλάδα δεν διέθετε κατάλληλο χώρο για την τοποθέτησή τους, δεδομένου ότι δεν ήταν δυνατόν να τοποθετηθούν στην αρχική τους θέση, λόγω των καταστροφών που έχει υποστεί ο Παρθενώνας.

Το επιχείρημα εκείνο κατέρρευσε το 2009 με τη δημιουργία του σύγχρονου Μουσείου της Ακρόπολης, το οποίο πληροί τους όρους ασφαλούς φύλαξης και προστασίας των γλυπτών, καθότι θεωρείται ως ένα από τα πιο σύγχρονα Μουσεία του κόσμου.

Αν και στο παρελθόν έχω αναφερθεί στην ανάγκη επιστροφής των γλυπτών στην Ελλάδα, θα κάνω μια σύντομη αναφορά στην αποκόλλησή τους από τον Παρθενώνα, και στη μεταφορά τους στο Λονδίνο.

Εισαγωγικά οφείλω να δηλώσω πως υπάρχουν διάφορες αναφορές για τις συνθήκες και τους τρόπους αποκόλλησης των γλυπτών από τις μετόπες του Παρθενώνα. Θα αναφέρω κάποιες από αυτές, καθότι ιστορικά δεν είναι βέβαιο ποια είναι η σωστή.

Στις Αρχές του 1800, με άλλα λόγια κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, και λίγα χρόνια πριν από την Επανάσταση του 1821, ο Σκωτσέζος Λόρδος Έλγιν ήταν έκτακτος Πρεσβευτής της Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη.

Το 1801 Λόρδος Έλγιν κατόρθωσε να αποσπάσει επιστολή από τον καϊμακάμη Σεγούτ Αβδουλάχ, που εκείνη την περίοδο αντικαθιστούσε τον Μεγάλο Βεζύρη στην Κωνσταντινούπολη, με την οποία προέτρεπε τις οθωμανικές αρχές στην Αθήνα να επιτρέψουν στους ανθρώπους του να ενεργήσουν ανασκαφές γύρω από την Ακρόπολη, υπό τον όρο να μην προξενήσουν ζημιές στα μνημεία.

Από το 1801 έως το 1804 τα συνεργεία του Έλγιν δρούσαν στην Ακρόπολη, προκαλώντας σημαντικές ζημιές στα γλυπτά και στο ίδιο το μνημείο, αποσπώντας και διαμελίζοντας ένα σημαντικό μέρος από το σωζόμενο γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα, μαζί με ορισμένα αρχιτεκτονικά μέλη. Οι αρχαιότητες που συγκεντρώνονταν συσκευάζονταν σε κιβώτια και μεταφέρονταν δια θαλάσσης στην Αγγλία. Το 1802 φορτώθηκαν τα πρώτα 12 κιβώτια στο ιδιόκτητο ιστιοφόρο του Έλγιν «Μέντωρ». Το πλοίο, όμως, βυθίστηκε στον Αβλέμονα των Κυθήρων και χρειάστηκαν δύο χρόνια για την ανέλκυσή του με τα πολύτιμα γλυπτά του.

Το 1816 ο Έλγιν πούλησε τα γλυπτά στην αγγλική κυβέρνηση, και από τότε βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο.

Όταν τον Μάρτιο του 1821 ο Λόρδος Βύρων επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα, πήγε στην Αθήνα, και ανέβηκε στην Ακρόπολη να θαυμάσει το αρχαίο κάλλος της. Μόλις όμως είδε τον λεηλατημένο Παρθενώνα, τον ναό της αρχαίας θεάς Αθηνάς, περιέπεσε σε θλίψη και έφριξε από αγανάκτηση.

Παρακινημένος από αγανάκτηση ο νεαρός τότε ρομαντικός ποιητής συνέθεσε το θαυμάσιο και μακροσκελές ποίημά του The Curse of Minerva (Η Κατάρα της Αθηνάς), σαν μια κραυγή διαμαρτυρίας και μομφής εναντίον του ανοσιουργήματος του Λόρδου Έλγιν.

Στο ποίημά του εκείνο, το οποίο αποτελείται από 312 στίχους, ο Λόρδος Βύρων από τη μια είχε εκφράσει την αρχαιολατρία του, και παράλληλα, δια του στόματος της θεάς Αθηνάς, είχε εξαπολύσει δριμύτατο κατηγορητήριο εναντίον του ιερόσυλου Έλγιν.

ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΝΑΣ ΜΕΡΚΟΥΡΗ

Στις 12 Ιουλίου 1986 η Μελίνα Μερκούρη, η οποία τότε ήταν Υπουργός Πολιτισμού, είχε προσκληθεί από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης για να μιλήσει σε μια σύσκεψη για το θέμα των Μαρμάρων του Παρθενώνα και την επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα. Εκείνη την περίοδο, πρόεδρος του συνδικάτου Oxford Union Society ήταν ο Μπόρις Τζόνσον, ο οποίος τώρα είναι Πρωθυπουργός της Βρετανίας.

Παραθέτω αποσπάσματα από την ομιλία της Μελίνας Μερκούρη:

{…} «Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, Κυρίες και Κύριοι, καταρχήν επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω την OXFORD UNION που έφερε το θέμα αυτό για συζήτηση και σας ευχαριστώ που με προσκαλέσατε. Νομίζω ότι θα ήταν καλό αυτό το βράδυ ν’ ακουστεί μια ελληνική φωνή. Μια φωνή έστω με τη φτωχή μου προφορά.

{…} Βρισκόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα… Το 1799 οι διπλωματικές υπηρεσίες του Λόρδου Έλγιν χρειάστηκαν ξανά. Αυτή τη φορά τοποθετήθηκε Πρεσβευτής δίπλα στον Οθωμανό σουλτάνο Σελίμ Γ’… Το ζευγάρι Elgin γίνεται δεκτό στην Κωνσταντινούπολη με μεγαλοπρέπεια. Ανταλλάσσονται πλούσια δώρα. Οι άνεμοι του πολέμου είναι ευνοϊκοί για τους Βρετανούς και ο Σουλτάνος είναι ικανοποιημένος. Ας στραφούμε τώρα στην Ελλάδα. Την Ελλάδα εκείνη που για 400 τόσα χρόνια βρίσκεται κάτω από τον Οθωμανικό ζυγό.

{…} Ο αρχιτέκτονας του Elgin μιλάει για τα θαύματα της ελληνικής αρχιτεκτονικής και γλυπτικής και του λέει πως θα ήταν μια θαυμάσια ιδέα να κάνει αντίγραφα από τα πραγματικά έργα στην Αθήνα. «Θαυμάσιο πράγματι» λέει ο Elgin. Αρχίζει να συγκροτεί μια ομάδα ανθρώπων που θα μπορούσαν να κάνουν αρχιτεκτονικά σχέδια με επικεφαλής έναν ικανό ζωγράφο που δεν ήταν άλλος από τον Ιταλό Giovanni Lusieri.

{…} Η ομάδα των καλλιτεχνών του Elgin φθάνει στην Αθήνα. Οι Τούρκοι έχουν ορίσει δύο κυβερνήσεις, μια πολιτική και μια στρατιωτική. Πολλά έχουν ειπωθεί και συνεχίζονται να λέγονται για το πόσο λίγο ενδιαφέρον εκδήλωναν οι Τούρκοι για τους θησαυρούς της Ακρόπολης. Εν τούτοις, χρειάστηκαν 6 μήνες για να επιτραπεί η είσοδος στην ομάδα του Elgin. Αλλά τα κατάφεραν με 5 λίρες, στο χέρι του στρατιωτικού κυβερνήτη, για κάθε επίσκεψη. Αυτό εγκαινίασε μια διαδικασία δωροδοκίας και διαφθοράς των αξιωματικών που δεν θα σταματούσε μέχρι να συσκευαστούν και να φορτωθούν τα μάρμαρα για την Αγγλία.

{…} Όμως όταν στήθηκαν οι σκαλωσιές και τα αντίγραφα ήταν έτοιμα να γίνουν, ξαφνικά έφθασαν φήμες για προετοιμασία στρατιωτικής δράσης των Γάλλων. Ο Τούρκος κυβερνήτης διέταξε την ομάδα του Elgin να κατέβει από την Ακρόπολη.

{…} Ο Horace Smith αναφέρεται στον Elgin σαν τον «ληστή των μαρμάρων». Ο Lord Byron τον αποκάλεσε πλιατσικολόγο. Ο Thomas Hardy χαρακτήρισε αργότερα τα μάρμαρα σαν «αιχμάλωτους σ’ εξορία». Η κυβέρνησή μου έχει ζητήσει την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Μας το αρνήθηκαν. Ας σημειωθεί ότι δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ το αίτημα αυτό.

{…} Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, Κυρίες και Κύριοι.
Έχω πάρει πολύ χρόνο και ξέρω πως η συζήτηση είναι αυτή που θα αγγίξει τις συνειδήσεις. Ελπίζω η συζήτηση να προκαλέσει μερικές ερωτήσεις. Θέτω μερικές από αυτές.

* Τα μάρμαρα πάρθηκαν κακώς; Και αν κακώς πάρθηκαν, είναι σωστό να κρατούνται;
* Ακόμα, αν είναι σωστό το ότι πάρθηκαν, είναι λάθος να επιστραφούν;
* Τι βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στο επιχείρημα ότι αν δεν τα είχε πάρει ο Elgin, άλλος Άγγλος ή Γάλλος θα τα είχε πάρει;
* Πειράζει που το 95% του ελληνικού λαού μπορεί ποτέ να μη δει τα λαμπρότερα έργα της ελληνικής δημιουργίας;
* Είναι δυνατόν μια ελεύθερη Ελλάδα να είχε επιτρέψει τη μετακίνηση των μαρμάρων; Η Αγγλία και η Ελλάδα είναι φίλες χώρες. Αγγλικό αίμα έτρεξε στα ελληνικά χώματα στη διάρκεια του πολέμου κατά του φασισμού. Και οι Έλληνες έδωσαν τη ζωή τους για να προστατεύσουν του Άγγλους πιλότους.

{…} Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν για μας τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Είναι η υπερηφάνειά μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο τ’ όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητας… Λέμε στην Βρετανική Κυβέρνηση: Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα στο όνομα της δικαιοσύνης και της ηθικής παρακαλώ δώστε τα πίσω. Ειλικρινά πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα τ’ όνομά της. Ευχαριστώ».

Είμαι της γνώμης πως, έστω και αποσπασματικά, γίνεται αντιληπτό ότι η Μελίνα Μερκούρη είχε δώσει σημαντικές πληροφορίες, και ίσως είχε κάνει την πιο πειστική εισήγηση για την επιστροφή στην Ελλάδα των γλυπτών του Παρθενώνα.

Τώρα εναπόκειται στην Ελληνική Κυβέρνηση να κινητοποιήσει διεθνείς πολιτισμικούς φορείς για την μόνιμη επιστροφή των μαρμάρων στη χώρα που τα δημιούργησε. Και όχι άλλοι λόγοι για «δανεισμό»…