Ο Παναγιώτης Σταμάτη γεννήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 1934 στο κατεχόμενο από το 1974 χωριό Έξω Μετόχι, της επαρχίας Λευκωσίας, όπου πέρασε και τα παιδικά του χρόνια, φτωχικά μεν αλλά ξέγνοιαστα όπως όλα τα παιδιά της κυπριακής υπαίθρου: δημοτικό σχολείο, βοήθεια στις αγροτικές εργασίες των γονιών του και παιχνίδι με τα συνομήλικά του παιδιά είτε στους χωματόδρομους του χωριού είτε στους γύρω αγρούς.
Τελειώνοντας το δημοτικό του χωριού του, αντί να πάει στο Παγκύπριο Γυμνάσιο, όπου είχαν φοιτήσει τα δυο μεγαλύτερα αδέρφια του, κατόπιν επιθυμίας τού πατέρα του, γράφτηκε στην Αγγλική Σχολή Λευκωσίας.
Στην Αγγλική Σχολή είχε γνωρίσει και δεθεί με στενή φιλία με τον Μιχαλάκη Σάββα Καραολή, το πρώτο παλικάρι της ΕΟΚΑ που οι Βρετανοί αποικιοκράτες οδήγησαν στην κρεμάλα. Συμμαθητές και φίλοι για έξι χρόνια, όχι μόνο στη σχολική ζωή αλλά και στα ιδιαίτερα μαθήματα πρώτων βοηθειών, που παράλληλα παρακολουθούσαν. Ο Παναγιώτης Σταμάτη θυμάται: «Στην τελευταία διάλεξη πρώτων βοηθειών που παρευρέθηκα πριν φύγω για την Αγγλία ήταν κι ο Καραολής.
Ένα από τα θέματα που συζητήθηκαν τη μέρα εκείνη ήταν και η κρεμάλα (απαγχονισμός)!… Τελειώνοντας την διάλεξη ο εκπαιδευτής μας μάς καληνύχτισε λέγοντας ότι δεν νομίζει ότι κανείς από εμάς θα αντιμετωπίσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Λίγες μέρες πριν φύγω για την Αγγλία, για σπουδές, με αποχαιρέτησε και μου ευχήθηκε καλή επιτυχία. Ήταν η τελευταία φορά που είδα τον φίλο μου, μετέπειτα ήρωα, Καραολή».
Σε λίγους μήνες ο Μιχαλάκης Καραολής είχε συλληφθεί και καταδικαστεί «σε θάνατο δια απαγχονισμού». Εκτελέστηκε στις 10 Μαΐου το 1956, σε ηλικία 23 χρόνων, μαζί με τον Ανδρέα Δημητρίου. Ας σημειωθεί ότι ο Καραολής οδηγήθηκε πρώτος στην αγχόνη τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο.
Ο Παναγιώτης Σταμάτη μόλις αποφοίτησε από την Αγγλική Σχολή έπιασε αμέσως δουλειά στο Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων της Κύπρου ως Τεχνικός Βοηθός μέχρι τον Νοέμβριο του 1955, όπου κυνηγώντας τ’ όνειρό του πήγε στην Αγγλία για σπουδές. Σπούδασε στο Northampton College of Advanced Technology London (City University London) και το 1960 απέκτησε το Higher National Certificated in Civil Engineering. Υπήρξε μέλος του Institution of Civil Engineers London (Chartered Civil Engineer) και το 1964 γίνεται μέλος του Institution of Water Engineers London (Chartered Water Engineer). Τελειώνοντας τις σπουδές του είχε εργαστεί μερικά χρόνια στην Αγγλία σε ειδικά επιλεγμένα κυβερνητικά έργα για να αποκτήσει τον τίτλο του Chartered Civil Engineer και να επιστρέψει στην Κύπρο.
Όπως κι έκανε, αφού τα Χριστούγεννα του 1962 τα πέρασε στην Κύπρο και στις αρχές του 1963 διορίστηκε στο Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων ως Εκτελεστικός Μηχανικός (Executive Engineer). Ήταν η ιδανική δουλειά για τον Σταμάτη. Εκτός από τη συντήρηση διάφορων έργων έκανε και προκαταρκτικές έρευνες για τα φράγματα (υδατοφράκτες) των Πολεμιδιών και του Κούρρη.
Ας σημειωθεί ότι, μια από τις πρώτες του επισκέψεις, μόλις επέστρεψε στην Κύπρο, ήταν να επισκεφτεί τα Φυλακισμένα Μνήματα για να καταθέσει τα λουλούδια της αγάπης του στον παλιό συμμαθητή και φίλο του ήρωα Μιχαλάκη Καραολή.
Στις 12 του Γενάρη του 1964 παντρεύεται τη Μαρία (Λούλλα) Μαρίνου. Τον Απρίλη του 1967 αποκτά τον πρωτότοκο γιο του Μιχάλη. Λίγο αργότερα παίρνει την απόφαση για μετανάστευση στην Αυστραλία. Έτσι στις 26 του Δεκέμβρη του 1967 εγκαταλείπει την Κύπρο κι ύστερα από κάπου 40 μέρες ατμοπλοϊκού ταξιδιού φτάνει στην Αυστραλία με όνειρα για ένα καλύτερο μέλλον. Βρήκε αμέσως δουλειά ως μηχανικός στο Engineering and Water Supply Department (SA Water) της Νότιας Αυστραλίας. Σύντομα προάγεται σε Senior Sewerage Engineer και λίγο αργότερα σε Planning Engineer. Το 1970 απέκτησε και το δεύτερό του παιδί, τον Παύλο.
Δεν άργησε να δραστηριοποιηθεί και στα κοινά. Στις αρχές του 1974 είχε εκλεγεί Πρόεδρος της Κυπριακής Κοινότητας, θέση που κατείχε μέχρι το 1993, με εξαίρεση κάποιες περιόδους απουσίας λόγω άλλων υποχρεώσεων.
Λίγες βδομάδες μετά την εκλογή του ως Πρόεδρος της Κυπριακής Κοινότητας Νοτίου Αυστραλίας εκδηλώθηκε, στις 15 Ιουλίου του 1974, πραξικόπημα στην Κύπρο, για ν’ ακολουθήσει η Τουρκική εισβολή, στις 20 Ιουλίου 1974. Ο Παναγιώτης Σταμάτη θυμάται: «Τότε ήμασταν ένα νέο και άπειρο Συμβούλιο χωρίς καμιά καθοδήγηση από πουθενά…. Δεν είχαμε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που έχουμε σήμερα, γιαυτό και περιμέναμε να μάθουμε τα νέα από εφημερίδες και τα αγγλόφωνα τηλεοπτικά προγράμματα». Είναι γεγονός ότι τότε δεν υπήρχε στην Αυστραλία Ύπατη Αρμοστεία της Κύπρου ούτε και Ελληνικό Προξενείο στην Αδελαΐδα, παρά μόνο επίτιμος πρόξενος. Αλλ’ ούτε και στην Κύπρο υπήρχε Αυστραλιανή πρεσβεία ή έστω αντιπροσωπεία. Η Αυστραλία αντιπροσωπευόταν από τον πρεσβευτή της στο Λίβανο.
Αξίζει να γραφεί ότι τα χρόνια εκείνα η Κυπριακή Κοινότητα Νότιας Αυστραλίας δεν είχε ιδιόκτητο οίκημα, γι’ αυτό και ως οίκημα χρησιμοποιείτο ένα καφενείο στο δεύτερο όροφο, στο κέντρο της πόλης της Αδελαΐδας, στη Hindley Street.
Ο Παναγιώτης Σταμάτη θυμάται με πολλή λύπη και πόνο: «Τότε, με το πραξικόπημα, ο κόσμος ήταν διαιρεμένος. Παρ’ όλο που εμείς ως Διοικητικό Συμβούλιο προσπαθήσαμε να κρατήσουμε μια στάση, που να υποστηρίζει την εκάστοτε εκλεγμένη Κυβέρνηση της Κύπρου, αρκετοί συμπατριώτες μας μάς κατηγόρησαν ως «φασίστες», ενώ μια άλλη μερίδα μας αποκαλούσε «το κομμουνιστικόφωνο συμβούλιο της Κυπριακής Κοινότητας». Εμείς όμως αγνοώντας τέτοια σχόλια συνεχίσαμε το έργο μας».
Αμέσως μετά την Τουρκική εισβολή είχαν διοργανωθεί ερανικές επιτροπές για τη συλλογή χρημάτων για να σταλούν στην Κύπρο. Επίσης με τη βοήθεια του Γυναικείου Συλλόγου, που τότε είχε οργανωθεί, μαζεύονταν ρούχα και τρόφιμα για τον ίδιο σκοπό.
Όλες οι εδώ Ελληνικές αρχές: Κοινότητες, ενορίες, αδελφότητες, σωματεία, όπως και οι Έλληνες, που διέμεναν και εργάζονταν στην ύπαιθρο, με διάφορους τρόπους, συμβάλλανε στην ενίσχυση του ταμείου για την Κυπρο. Έτσι έγινε κατορθωτό αρκετές χιλιάδες δολάρια καθώς και πολλοί τόνοι ρουχισμού και τροφίμων να σταλούν στην Κύπρο.
Ο Παναγιώτης Σταμάτη θυμάται ότι «η Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Νοτίου Αυστραλίας μάς συμπαραστάθηκε αμέριστα, παραχωρώντας μας το Olympic Hall εντελώς δωρεάν για όλες τις εκδηλώσεις μας. Αλλά και οι ιερείς στις εκκλησίες αναφέρονταν και προέτρεπαν τους πιστούς να συμμετάσχουν σε τέτοιου είδους δραστηριότητες. Συνεχίσαμε τον αγώνα με συγκεντρώσεις και ομιλίες και αργότερα με πορείες διαμαρτυρίας. Ως Κυπριακή Κοινότητα είχαμε αναπτύξει πολύ καλές σχέσεις με όλα τα εδώ πολιτικά κόμματα, τα ενημερώναμε τακτικά για το Κυπριακό πρόβλημα και με διάφορους τρόπους εκδήλωναν την υποστήριξή τους».
Αργότερα οργανώθηκε η Συντονιστική Επιτροπή Κυπριακού Αγώνα Νότιας Αυστραλίας (ΣΕΚΑ), που αγκαλιάστηκε απ’ όλο τον ελληνισμό της Πολιτείας μας. Ο Παναγιώτης Σταμάτη είχε εκλεγεί επίσης Πρόεδρος της επιτροπής αυτής για χρόνια αφού διαδέχτηκε τον αείμνηστο Τάκη Λαβίδη, που υπήρξε ο πρώτος Πρόεδρος της ΣΕΚΑ.
Επίσης τα χρόνια εκείνα είχε οργανωθεί καλύτερα και δραστηριοποιηθεί ακόμα περισσότερο και το γυναικείο τμήμα της Κυπριακής Κοινότητας. Η Λούλλα Παναγιώτη Σταμάτη, όχι μόνο υποστήριζε και συμπαραστεκόταν στο έργο του συζύγου της αλλά, πρωτεργάτρια κι αυτή, τα δύσκολα εκείνα χρόνια, υπήρξε και Πρόεδρος του Γυναικείου Συλλόγου. Ήταν η τρίτη κατά σειράν Πρόεδρος του Γυναικείου Συλλόγου από την ίδρυσή του το 1975, την οποία διαδέχτηκε η Θέκλα Πέτρου, που είναι μέχρι σήμερα η μακροβιότερη Πρόεδρός του. Η Θέκλα Πέτρου, θυμάται: «…. Έτσι τον Ιούνιο του 1975 με την προτροπή του Διοικητικού Συμβουλίου της Κυπριακής Κοινότητας, στην οποία ο σύζυγός μου ήταν τότε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου, και επί προεδρίας του Παναγιώτη Σταμάτη ορίστηκε μια ανεπίσημη γυναικεία επιτροπή έως ότου έγιναν εκλογές τον Φεβρουάριο του 1976 και εκλέχτηκε επίσημα το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου Κυριών και Δεσποινίδων της Κυπριακής Κοινότητας».
Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι το 1976 ο Παναγιώτης Σταμάτη και η σύζυγός του είχαν αντιπροσωπεύσει, με δικά τους έξοδα, την Κυπριακή Κοινότητα Νότιας Αυστραλίας και τη ΣΕΚΑ στο πρώτο Συνέδριο Αποδήμων στη Λευκωσία. Μάλιστα ο Παναγιώτης Σταμάτη θυμάται ότι μαζί με τη σύζυγο και το μεγάλο του γιο, το Μιχάλη, είχαν γίνει δεχτοί και από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο στο Προεδρικό Μέγαρο. Επίσης ο Παύλος, δευτερότοκος γιος της οικογένειας Σταμάτη, είχε αντιπροσωπεύσει, πάλι με δικά τους έξοδα, τη Νεολαία της Κυπριακής Κοινότητας Νότιας Αυστραλίας στη «Διάσκεψη Οργανώσεων Αποδήμων Νέων», που έγινε στη Λευκωσία το 1990.
Το Κυπριακό πρόβλημα και ο ερχομός αρκετών Κυπρίων νεομεταναστών στην Αδελαΐδα υποχρέωσε το τότε Διοικητικό Συμβούλιο να σκεφτεί σοβαρά και το θέμα της καλύτερης στέγασης, δεδομένου ότι το «καφενείο» στο Hindley Street δεν βόλευε, ήταν μικρό, είχε αρκετές ελλείψεις, δεν ικανοποιούσε τις ανάγκες της κυπριακής ποδοσφαιρικής ομάδας «Ομόνοια», αλλά ούτε και προσιτό ήταν στις γυναίκες.
Ύστερα από πολλές προσπάθειες βρέθηκε το οίκημα στην Carrington Street μέσα στην πόλη της Αδελαΐδας το οποίο, την εποχή εκείνη, φαινόταν να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κυπριακής παροικίας, δεδομένων των τότε πενιχρών οικονομικών δυνατοτήτων των εδώ Κυπρίων αλλά και η κεντρική του θέση υποβοηθούσε στη μεταβίβαση, νοουμένου ότι οι περισσότεροι Κύπριοι διέμεναν σε προάστια γύρω από το κέντρο της πόλης, όπως Άνλεϋ, Θέμπαρτον, Νόργουντ, Κρόυντον.
Ο Παναγιώτης Σταμάτη αναπολεί: «Έπρεπε όμως να βιαστούμε γιατί δεν είχαμε χρόνο, δεδομένου ότι θα πωλείτο σε πλειστηριασμό σε μια βδομάδα. Αμέσως τηλεφώνησα σε δυο μέλη του Συμβουλίου, συγκεκριμένα στους αείμνηστους Λευτέρη Φάντη και Γεώργιο Πέτρου Μιτσήγιωρκη, οι οποίοι συμφώνησαν μαζί μου ότι το οίκημα ήταν κατάλληλο. Αποφασίσαμε να το κτυπήσουμε στον πλειστηριασμό, αλλά και συμφωνήσαμε ότι αν η Γενική Συνέλευση της Κυπριακής Κοινότητας δεν το εγκρίνει τότε να το κρατήσουμε για τον εαυτό μας». Καλέστηκε Έκτακτη Γενική Συνέλευση η οποία ενέκρινε την αγορά του οικήματος το οποίον αποτελείτο από ένα show room και ένα μικρό διαμέρισμα τού ενός υπνοδωματίου. Σίγουρα χρειαζόταν να γίνουν πολλά για να λειτουργήσει ως οίκημα. Με εθελοντική εργασία, με δωρεές και άλλες προσπάθειες κατορθώθηκε να ανακαινιστεί και να μετατραπεί σ’ ένα ευπαρουσίαστο χώρο και να εξοπλιστεί έτσι που ν’ ανταποκρίνεται στις τότε ανάγκες των Κυπρίων. Ήταν ένας άθλος τού τότε Διοικητικού Συμβουλίου και των μελών που με εμπιστοσύνη αγκάλιασαν αυτή την προσπάθεια.
Ο Παναγιώτης Σταμάτη θυμάται πώς πληρώθηκε η προκαταβολή!!! «Μόλις η Έκτακτη Γενική Συνέλευση ενέκρινε την αγορά του κτιρίου έπρεπε να καταβάλουμε την προκαταβολή….. Ο δικηγόρος του κτηματομεσίτη μου τηλεφώνησε και μου είπε ότι θα έπρεπε να πληρώσουμε την προκαταβολή χωρίς καθυστέρηση. Δεν ήξερα τι να κάνω!….. Το μεσημέρι πήγα μέχρι το κτίριο, πρόσεξα ότι η ταμπέλα το έδειχνε κατά λάθος 0.6 μέτρα πιο μεγάλο από την πραγματικότητα. Αμέσως τηλεφώνησα στον κτηματομεσίτη και τον δικηγόρο, μας χάρισαν την προκαταβολή κι έτσι καταφέραμε να υπερπηδήσουμε το πρώτο και μεγαλύτερο εμπόδιο στην αγορά του κτιρίου!!!».
Με εράνους, με δωρεές, με πολλή και ασταμάτητη δουλειά καταφέραμε να εκπληρώσουμε το σκοπό μας». Ο Παναγιώτης Σταμάτη τονίζει ότι «οι δωρητές κι οι ευεργέτες δεν πρέπει να ξεχαστούν ποτέ. Άλλωστε ο κατάλογος των δωρητών και ευεργετών με μεγάλη περηφάνια στόλιζε το οίκημα στο Carrington street….. Θέλω να πιστεύω ότι και τώρα θα βρεθεί κατάλληλο μέρος και στο νέο μας οίκημα στην Barrpowell Street για να στηθεί ο κατάλογος αυτός….» και καταλήγει: «Εδώ πρέπει να ευχαριστήσω τον κ. Τζιμ Διαμαντή για την μεγάλη του προσφορά ετοιμάζοντας τα σχέδια και τον προγραμματισμό της ανακαίνισης του κτιρίου. Επίσης δεν ξεχνώ όλα τα μέλη του τότε Διοικητικού Συμβουλίου και όσους γενικά δούλεψαν να φτιάξουμε το πρώτο «σπίτι» της Κυπριακής μας Κοινότητας. Από τα βάθη της καρδιάς μου ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους. Όλοι άξιοι συγχαρητηρίων».
Στο οίκημα της οδού Carrington είχαν φιλοξενηθεί δεκάδες επίσημοι, όπως ο τότε Πρωθυπουργός της Νότιας Αυστραλίας Ντον Ντάσταν, οι Πρόεδροι της Κυπριακής Δημοκρατίας Σπύρος Κυπριανού, Γεώργιος Βασιλείου, Δημήτρης Χριστόφιας, Υπουργοί, Ύπατοι Αρμοστές της Κύπρου, δημάρχοι, Γενικοί Πρόξενοι της Ελλάδας, Αυστραλοί πολιτικοί, όπως και πολλοί άλλοι απεσταλμένοι της Κυπριακής Κυβέρνησης. Επίσης στο Κυπριακό Σπίτι φιλοξενήθηκαν και οι αείμνηστοι Αρχιεπίσκοποι Κύπρου Χρυστόστομος και Αυστραλίας Στυλιανός.
Το νεοαποκτηθέν οίκημα χρησιμοποιήθηκε ως καφενείο, εστιατόριο, κέντρο διασκεδάσεων, χώρος για χοροεσπερίδες και κυπριακές βραδιές, τόπος ομιλιών και διαλέξεων. Επίσης η Κυπριακή Νεολαία έκανε τις πρόβες χορού και διοργάνωνε δικές της χορευτικές βραδιές, ο Γυναικείος Σύλλογος, η ποδοσφαιρική όμαδα «Ομόνοια» – η οποία είχε επαναδιοργανωθεί, η Ομάδα Φιλοτέχνων αργότερα ως ο Πολιτιστικός Όμιλος Κυπριακής Κοινότητας (ΠΟΚΚ), η ΣΕΚΑ, ο νεοϊδρυθείς Σύλλογος Συνταξιούχων και Ηλικιωμένων, εκεί έκαναν τις συνεδριάσεις και σ’ αυτό παρουσίαζαν τις ποικίλες εκδηλώσεις τους.
Ο Γυναικείος Σύλλογος εκτός από τις άλλες δραστηριότητές του διοργάνωνε και το πολύ επιτυχημένο Deputant Ball, που είχε μεγάλη ανταπόκριση και υποστήριξη από τον κόσμο.
Με την ενθάρρυνση του εκάστοτε Διοικητικού Συμβουλίου, ο διαχειριστής του οικήματος δεχόταν επισκέπτες από άλλες πολιτείες, κυρίως από τη Μελβούρνη και το Σύδνεϋ, που κατέληγαν στο οίκημά της Κυπριακής Κοινότητας είτε για επίσκεψη, για γνωριμία με συμπατριώτες είτε για φαγητό και ποτό.
Η Κυπριακή Κοινότητα από την πρώτη χρονιά που άρχισε το Φεστιβάλ Γλέντι λάμβανε μέρος σ’ αυτό με μια από τις μεγαλύτερες σκηνές, το δε κυπριακό συγκρότημα παρουσίαζε κυπριακούς παραδοσιακούς χορούς. Επίσης η ΣΕΚΑ είχε το δικό της περίπτερο για να ενημερώνει τους επισκέπτες γύρω από την τραγωδία της Κύπρου.
Τα χρόνια της Προεδρίας του Παναγιώτη Σταμάτη άρχισε να διοργανώνεται και το Κυπριακό Ραδιοφωνικό Πρόγραμμα. Στην αρχή η Επιτροπή του Ελληνικού Ραδιοφωνικού Προγράμματος παραχωρούσε 15 λεπτά από το δικό της χρόνο, αλλά με τον καιρό κατορθώθηκε να παραχωρηθεί μια ώρα τη βδομάδα. Ο Παναγιώτης ήταν από την αρχή και συνεχίζει μέχρι σήμερα, μετά από διάλειμμα μερικών χρόνων, να συμπαρουσιάζει το εβδομαδιαίο κυπριακό πρόγραμμα στο 5ΕΒΙ ΦΜ.
Κατά την Προεδρία του Παναγιώτη Σταμάτη φιλοξενήθηκαν μεταξύ πολλών άλλων και κυπριακά θεατρικά και χορευτικά συγκροτήματα, με τους γνωστούς ηθοποιούς Νίκο Παντελίδη, Όλγα Ποταμίτη, Γιώργο Ζένιο, τους τραγουδιστές Πανίκο Χαραλάμπους, Χριστάκη Μάρκου, Δέσπω Πλυτά, το χορευτικό συγκρότημα «Σούστα», το Θίασο Παπαδημήτρη, τον ηθοποιό Φώτο Φωτιάδη, τον αθλητικογράφο Βάσου Κωνσταντίου, εκπαιδευτικούς, λογοτέχνες, ποιητές όπως και άλλα καλλιτεχνικά σχήματα.
Ας σημειωθεί ότι ο Παναγιώτης Σταμάτη και η σύζυγός του είναι από τους λίγους Κυπρίους που παρευρίσκονται σ’ όλες τις Γενικές Συνελεύσεις της Κυπριακής Κοινότητας και με θάρρος εκφράζουν τη γνώμη τους. Επίσης παρευρίσκονται τακτικά στα δεκαπενθήμερα γεύματα που οργανώνει ο Σύλλογος Συνταξιούχων και Ηλικιωμένων.
Σίγουρα η προσφορά του Παναγιώτη και της Λούλας Σταμάτη στην Κυπριακή Κοινότητα Νότιας Αυστραλίας είναι και μακροχρόνια και αξιόλογη και δίκαια χαίρουν μεγάλης εκτίμησης από την κυπριακή πατριά. Είναι βέβαιο ότι το ζεύγος Σταμάτη χαίρεται και καμαρώνει γιατί συνετέλεσε στην πρόοδο της Κυπριακής Κοινότητας Νότιας Αυστραλίας.