Σήμερα θα αναφερθώ, όσο πιο συνοπτικά γίνεται, στις τρεις πρώτες από τις τέσσερις Σταυροφορίες (1096, 1147, 1189, 1204), την ερχόμενη εβδομάδα στην κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από την Τέταρτη Σταυροφορία (1204), και την μεθεπόμενη εβδομάδα θα επικεντρωθώ στην επιβολή της Βενετοκρατίας στην Κρήτη το 1210, η οποία είχε διαρκέσει μέχρι το 1669, χρονιά που η Κρήτη είχε καταληφθεί από τους Τούρκους.
Στην Κρήτη, κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών της Βενετοκρατίας, έκαναν την εμφάνισή τους τα πρώτα σημαντικά έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, σε κάποια από τα οποία θα αναφερθώ λεπτομερέστερα σε μελλοντικά άρθρα.
Εισαγωγικά κρίνω πως είναι αναγκαίο να αναφέρω ότι στη δυτική και βόρεια Ευρώπη το προσκύνημα στους Άγιους Τόπους (Ιεροσόλυμα και περίγυρα) είχε μακραίωνη παράδοση, και από τον 7ο αιώνα αποτελούσε τελετή εξιλέωσης και καθαρμού.
Σταυροφορίες ονομάζονται οι εκστρατείες των χριστιανικών εθνών της Δύσης, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από το τέλος του 11ου αιώνα μέχρι το τέλος του 13ου αιώνα για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τους μουσουλμάνους. Οι εκστρατείες εκείνες ονομάστηκαν Σταυροφορίες, γιατί όλοι οι πολεμιστές έφεραν το σημείο του σταυρού στο στήθος ή στον ώμο τους.
Τα χριστιανικά έθνη της Δύσης έβλεπαν με λύπη την καταπάτηση των Αγίων Τόπων από τους Σελτζούκους, οι οποίοι μάλιστα απαγόρευαν την είσοδο των προσκυνητών σ` αυτούς. Οι προσκυνητές επιστρέφοντας εξιστορούσαν τις ταλαιπωρίες που υπέφεραν, και έτσι ερέθιζαν το θρησκευτικό ζήλο της χριστιανικής Ευρώπης, η οποία κατά διαστήματα είχε ξεσηκωθεί σύσσωμη για την απελευθέρωση του τάφου του Χριστού.
Η ΠΡΩΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ, 1096-1099
Το 1095 ο πάπας Ουρβανός Β΄ σε θρησκευτική συγκέντρωση, που είχε γίνει στο Κλερμόν της Γαλλίας, και στην οποία παραβρέθηκαν οι πρέσβεις πολλών ευρωπαϊκών εθνών, κήρυξε επίσημα την οργάνωση της Πρώτης Σταυροφορίας με το σύνθημα «Ο Θεός το θέλει». Εννοούσε πως ο Θεός ήθελε τον πόλεμο κατά των απίστων που είχαν τολμήσει να αφαιρέσουν την αγία πόλη των Ιεροσολύμων από τα χριστιανικά χέρια το 1077.
Την ηγεσία της Πρώτης Σταυροφορίας είχαν αναλάβει ισχυροί φεουδάρχες, Γάλλοι, Νορμανδοί και Φλαμανδοί, και η πλειονότητα των πρώτων σταυροφόρων ήταν κυρίως φτωχοί χωρικοί με τις οικογένειές τους, ξεσηκωμένοι από τα θερμά λόγια του Πάπα.
Την λαϊκή εκείνη στρατιά ακολούθησε ο οργανωμένος στρατός, και σταδιακά έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη τον Απρίλιο του 1097. Οι πρώτοι εκείνοι σταυροφόροι δέχτηκαν από τους Βυζαντινούς σημαντική βοήθεια για την μετάβασή τους στην Μικρά Ασία, μετά από τη διμερή συμφωνία για την απόδοση στο Βυζάντιο των εδαφών, που ιστορικά του ανήκαν, μετά την απελευθέρωσή τους.
Ο τελικός στόχος των σταυροφόρων επιτεύχθηκε τον Ιούλιο του 1099, όταν μπήκαν στα Ιεροσόλυμα μετά την εκδίωξη των Σελτζούκων, και την ίδρυση του λατινικού κρατιδίου των Ιεροσολύμων, το οποίο αργότερα ανακηρύχθηκε σε βασίλειο, με ηγεμόνα τον Γοδεφρίδο ντε Μπουγιόν.
Ως εκ τούτου τα αποτελέσματα της Πρώτης Σταυροφορίας αναγνωρίζονται ως εντυπωσιακά. Παράλληλα, οι ιταλικές πόλεις Γένοβα, Βενετία και Πίζα κατάφεραν να εξασφαλίσουν εμπορικά προνόμια στις παράκτιες πόλεις της Μικράς Ασίας που βρίσκονταν στην κατοχή των Λατίνων, και να αναπτύξουν το εμπόριό τους στην εγγύς Ανατολή.
Όμως μετά την πάροδο μισού σχεδόν αιώνα οι Μουσουλμάνοι αναδιοργανώθηκαν, και κάποιες περιοχές του λατινικού κρατιδίου επανήλθαν στην κυριότητά τους. Μεταξύ εκείνων ήταν και η σημαντική πόλη της Μικράς Ασίας Έδεσσα.
Η εξέλιξη εκείνη έδωσε την αφορμή στα ευρωπαϊκά κράτη για τη διοργάνωση της Δεύτερης Σταυροφορίας.
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ, 1147-1148
Ενόψει των προαναφερθέντων εξελίξεων ο Πάπας Ευγένιος Γ΄ τον Δεκέμβριο του 1145 έκανε γνωστή σε Ευρωπαίους ηγέτες την απόφασή του για τη διοργάνωση μιας νέας σταυροφορίας. Για να παρακινήσει τους πιστούς να συμμετάσχουν στην σταυροφορία υποσχέθηκε άφεση των αμαρτιών τους, καθώς και των οικογενειών τους. Στο κάλεσμά του ανταποκρίθηκαν ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος Ζ΄ και ο βασιλιάς της Γερμανίας Κοράδος Γ΄.
Πριν ξεκινήσουν τα στρατεύματα της Δεύτερης Σταυροφορίας, οι Ευρωπαίοι ηγέτες επικοινώνησαν με τον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μανουήλ Α΄, ζητώντας την άδειά του να περάσουν από τα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο Μανουήλ δέχθηκε, με τους ακόλουθους δύο όρους:
*Οι σταυροφόροι να μην προξενήσουν ζημιές στις βυζαντινές περιοχές από όπου θα περνούσαν.
*Να επιστρέψουν στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία τα εδάφη που θα καταλάμβαναν, τα οποία πριν από την τουρκική κατάκτηση ανήκαν στο Βυζάντιο.
Παρ’ όλο που μόνο ο πρώτος από τους παραπάνω δύο όρους του Μανουήλ Α΄ έγινε δεκτός από τους Ευρωπαίους, η άδεια διέλευσης από τα βυζαντινά εδάφη είχε δοθεί.
Τα γαλλικά και τα γερμανικά στρατεύματα ξεκίνησαν το Μάιο του 1147, και τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους είχαν περάσει στην Μικρά Ασία.
Η απελευθέρωση της Έδεσσας, που ήταν ένας από τους κύριους στόχους των Ευρωπαίων απέτυχε, και την Άνοιξη του 1148 έφτασαν στα Ιεροσόλυμα, όπου κατέστρωσαν διάφορα πολεμικά σχέδια, μεταξύ των οποίων ήταν και η κατάληψη της Δαμασκού, η οποία όμως δεν πραγματοποιήθηκε. Έτσι η Δεύτερη Σταυροφορία απέτυχε στην επίτευξη των στόχων της.
Η ΤΡΙΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ, 1189-1192
Τον Οκτώβριο του 1187 είχαν φθάσει στην Ρώμη δυσάρεστα νέα από την Ανατολή. Τα Ιεροσόλυμα, πρωτεύουσα του λατινικού βασιλείου που το 1099 είχαν ιδρύσει οι πρώτοι σταυροφόροι, είχαν καταληφθεί από τον Σαλαδίν, σουλτάνο της Αιγύπτου.
Ο Σαλαδίν είχε σχέδια να επεκτείνει το κράτος του στη Συρία και στη Μεσοποταμία. Σε μάχη μεταξύ Μουσουλμάνων και Δυτικών τον Ιούλιο του 1187 είχε σκοτωθεί ο Ευρωπαίος βασιλιάς των Ιεροσολύμων Γκυ ντε Λουζινιάν.
Στην Ιταλία Πάπας ήταν ο Κλήμης Γ΄, ο οποίος κήρυξε την Τρίτη Σταυροφορία, την αρχηγία της οποίας είχαν αναλάβει οι μονάρχες της Αγγλίας και της Γαλλίας, Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος και Φίλιππος Αύγουστος αντίστοιχα, και ο αυτοκράτορας της Γερμανίας Φρειδερίκος Βαρβαρόσας. Το βάρος της σταυροφορίας το είχε αναλάβει η Γερμανία.
Μεταξύ των ηγετών της Τρίτης Σταυροφορίας και του Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ισαάκιου Άγγελου επιτεύχθηκε συμφωνία, με την οποία το Βυζάντιο αναλάμβανε την υποχρέωση να βοηθήσει τους σταυροφόρους να περάσουν στην Μικρά Ασία, και να τους προμηθεύσει τρόφιμα, ενώ οι σταυροφόροι υποχρεώνονταν να μην προκαλέσουν καταστροφές στις περιοχές από τις οποίες θα διέρχονταν.
Τον Μάρτιο του 1190 οι σταυροφόροι μεταφέρθηκαν με βυζαντινά πλοία από την Καλλίπολη στη Μικρά Ασία, και προχώρησαν προς τη Φρυγία και την Κιλικία, με κατεύθυνση προς την Παλαιστίνη.
Όμως, ένα τυχαίο γεγονός έθεσε τέρμα στο σχέδιο των Σταυροφόρων για την κατάληψη των Ιεροσολύμων. Ο Αυτοκράτορας της Γερμανίας Φρειδερίκος Βαρβαρόσας πνίγηκε στον ποταμό Καλύκανδο της Σελεύκειας τον Ιούνιο του 1190. Η κατάληψη των Αγίων Τόπων δεν πραγματοποιήθηκε, καθότι ο γιος του Φρειδερίκου συνέχισε την εκστρατεία, χωρίς όμως να επιτύχει τον τελικό της στόχο.
Εδώ κρίνω πως πρέπει να αναφερθεί ότι ενώ ο ηγεμόνας της Αγγλίας Ριχάρδος είχε αποφασίσει να συμμετάσχει στην σταυροφορία ως διάδοχος του πατέρα του Ερρίκου Β΄, εσωτερικές διαμάχες καθυστέρησαν την αναχώρησή του που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 1190, ενώ οι Γερμανοί είχαν αναχωρήσει το Μάιο του 1189, δηλαδή λίγο πάνω από έναν χρόνο νωρίτερα.
Δεν ήταν μόνο η καθυστέρηση στην αναχώρηση του ηγεμόνα της Αγγλίας Ριχάρδου, αλλά και ο στόλος του εμποδίστηκε να προχωρήσει πέρα από την Σικελία, το μεγαλύτερο νησί της Ιταλίας, μέχρι που ο Ριχάρδος αποκατέστησε τις σχέσεις του με το βασιλιά του νησιού.
Τον Απρίλιο του 1191 ο στόλος του Ριχάρδου έφτασε στη Ρόδο, όπου υπέστη νέες καταστροφές από την κακοκαιρία, και ορισμένα πλοία με τον Ριχάρδο αναγκάσθηκαν να καταφύγουν στην Κύπρο, την οποία και κατέλαβαν.
Ο Ριχάρδος λίγες εβδομάδες πριν από την επιστροφή του στην Ευρώπη πούλησε την Κύπρο στους Ναΐτες ιππότες το 1192. Οι Ναΐτες, όταν οι κάτοικοι της Κύπρου εξεγέρθηκαν για την ελευθερία τους, επέστρεψαν το νησί στον Ριχάρδο, ο οποίος το πούλησε, αυτήν τη φορά στον Γάλλο Γκυ ντε Λουζινιάν με τους ίδιους όρους όπως και στους Ναΐτες.
Για περίπου τέσσερις αιώνες, από το 1191 μέχρι το 1571, η Κύπρος είχε παραμείνει υπό την κυριαρχία των Φράγκων και των Βενετών, μέχρι που το 1571 κατακτήθηκε από τους Τούρκους.
Την επόμενη εβδομάδα θα αναφερθώ στην Τέταρτη Σταυροφορία, η οποία είχε ως συνέπεια την καταστροφή της Κωνσταντινούπολης το 1204, γεγονός το οποίο προλείανε το έδαφος για την κατάληψή της από τους Τούρκους το 1453, η οποία με τη σειρά της οδήγησε στην επιβολή της τουρκοκρατίας στην Ελλάδα κατά τους επόμενους τέσσερις αιώνες, μέχρι που, μετά από την επιτυχή Ελληνική Επανάσταση του 1821, συστάθηκε το σύγχρονο ελληνικό κράτος το 1830.