Ως εισαγωγικό σημείωμα για το σύντομο τούτο δοκίμιο «Ο βραχύς και ο μακρύς», θα ήθελα να επισημάνω τα εξής: Στο Δημοτικό όλοι μαθαίνουμε ότι το ελληνικό αλφάβητο έχει 24 γράμματα. Πιο παλιά είχε 26, αλλά οι αρχαίοι μας κατάργησαν τα F και Q (δίγαμμα και κόππα) τα οποία σίγησαν.

Τα 24 γράμματα τα χωρίζουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες: Τα επτά φωνήεντα: α, ε, η, ι, ο, υ, ω και τα υπόλοιπα που τα ονομάσαμε σύμφωνα.
Τα επτά φωνήεντα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες, σύμφωνα με το χρόνο που λέγονται:
1) Βραχέα φωνήεντα είναι τα ε και ο. Λέγονται βραχέα γιατί οι αρχαίοι μας τα πρόφεραν σύντομα. Ο χρόνος τους ήταν βραχύς, λίγος, κοντός.
2) Μακρά φωνήεντα είναι τα η και ω. Λέγονται μακρά γιατί είχαν παρατεταμένη προφορά. Το η προφερόταν ως ένα παρατεταμένο εε και το ωμέγα το ίδιο ως οο. Βάζοντας κοντά-κοντά τα οο έχουμε το σημάδι ω=ωμέγα.

3) Δίχρονα φωνήεντα είναι τα α, ι και υ. Λέγονται δίχρονα γιατί είχαν δύο χρόνους. Προφέρονταν άλλοτε ως βραχέα και άλλοτε ως μακρά. Το σημείο τούτο είναι ένα από τα δυσκολότερα προβλήματα στην προφορά των αρχαίων μας.

ΠΩΣ ΤΑ ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ

Στη σημερινή μας γλώσσα έχουμε δυσκολία να κλίνουμε τα επίθετα ο βραχύς και ο μακρύς. Για το λόγο αυτό –μάλλον– η Γραμματική του Μανόλη Τριανταφυλλίδη (Αθήνα 1941) τα ονόμασε ως εξής:
1) Τα ε και ο είναι τα βραχύχρονα φωνήεντα
2) Τα η και ο είναι τα μακρόχρονα φωνήεντα και
3) Τα α, ι και υ είναι τα δίχρονα φωνήεντα
Στα αρχαία ελληνικά ο τονισμός γινόταν με βάση τη βραχύτητα και τη μακρότητα των συλλαβών. Γι’ αυτό το λόγο οι Αλεξανδρινοί (2ος αιώνας π.Χ.) επινόησαν την οξεία, την περισπωμένη και τη βαρεία. Μετά το 1982 που καταργήσαμε τους τόνους, ο διαχωρισμός αυτός των φωνήεντων δεν μας χρειάζεται. Δυστυχώς, χάσαμε έτσι τη μουσικότητα της γλώσσας μας, την προσωδία (προς+ωδή).
Έχουμε, όμως, σήμερα μεγάλη δυσκολία να κλίνουμε τα επίθετα βραχύς και μακρύς. Οι αρχαίοι μας έλεγαν: ο βραχύς, του βραχέος, τω βραχεί, τον βραχύν, βραχύ. Ο πληθυντικός ήταν: οι βραχείς, των βραχέων, τοις βραχέσι, τους βραχείς, βραχείς. Επίσης, έχουμε θηλυκό: η βραχεία και το ουδέτερο το βραχύ που κλίνονται σε πολλά διαφορετικά από σήμερα. Και σήμερα ανοίξτε τη Γραμματική Τριανταφυλλίδη για να βεβαιωθείτε ποιο είναι το σωστό. Αν δεν τα προσέξουμε, φαινόμαστε αγράμματοι. Αυτή η Γραμματική – =για συμβουλή =– δεν πρέπει να λείπει από κανένα σπίτι.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ

Ο βραχύς και ο μακρύς είναι παραγωγικότατες λέξεις στη γλώσσα μας. Δειγματοληπτικά θα αναφέρω εδώ μερικές για να φανεί το γόνιμο έδαφος.
Ο βραχύς μάς έδωσε λέξεις σημαντικότατες: βράχυνση, βραχύνω, βραχυντικός, βραχύχρονος, βραχύσωμος, βραχυλογία, βραχυκύκλωση, βραχυγραφία, βραχύβιος, βραχυπρόθεσμος και πολλές άλλες που μπορείτε να σκεφτείτε μόνοι σας. Μου ήρθαν στο νου και τα βραχέα κύματα, δια βραχέων, βραχέως κ.ά.
Ο μακρύς -που έγινε και μακρός- μάς έδωσε: μάκρος, μακροπρόσωπος, μακροπρόθεσμος, μακρόπνοος, μακροπερίοδος, μακροθυμώ και μακροθυμία, μακροημερεύω και μακροημέρευση, μακροβούτι, Μακρόνησος, μακρόβιος, μακραίνω και μακρύνω, μακρυχέρης, μακρυμάλλης, μακρυπόδης και πολλές άλλες. Ας αφήσουμε τις άλλες για…  κατ’ οίκον εργασία που μάς χρειάζεται πολύ.

Θα ήθελα να τονίσω ξεχωριστά τη λέξη της εποχής μας: ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ. Σε αυτήν εξετάζονται και μελετιούνται τα οικονομικά φαινόμενα μεγάλης έκτασης: οικονομικές σχέσεις της εθνικής και δημόσιας οικονομίας, η νομισματική σταθερότητα, η απασχόληση του εργατικού δυναμικού. Λέγεται επίσης Μακροοικονομική (Macroeconomics) σε αντιδιαστολή με τη μικροοικονομία (της ατομικής επιχείρισης) = microeconomics.

EIΣΠΗΔΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ

Οι δύο αυτές δόκιμες και σύντομες λέξεις μας –βραχύς και μακρύς– μπήκαν ως ζηλευτές πολύ νωρίς στη λατινική γλώσσα και όντως την πλούτισαν. Ως περιεκτικότατες λέξεις εισπήδησαν στην Αγγλική πολύ καλοδεχούμενες. Ας δούμε μόνο μερικές οι οποίες προσαρμόστηκαν βίαια στην αγγλική προφορά και πολύ δύσκολα φαίνονται πως είναι ελληνικές, αλλά επιστημονικά αποδεικνύονται πλήρως.

Από τα βραχύ έχουμε: brief=short, from Greek βραχύς, briefing, briefly, briefness. Abbreviate=αποβραχύνω. Abbreviation=συντομογραφία, βραχυγραφία. Abridge=συντέμνω. Abridgement=συντετμημένη έκδοση. Brevity=βραχυλογία, Breviary=σύνοψη. Και άλλες σύνθετες όπως: amphibrach=αμφίβραχυς: Στην προσωδιακή ποίηση και μετρική ο αμφίβραχυς είναι ο μετρικός τους με τρεις συλλαβές από τις οποίες οι δύο ακραίες συλλαβές (=αμφί) είναι βραχείες και η μεσαία μακρά, όπως η λέξη δρο-σά-τος. Από τη δυσκολία του «βραχύ» σήμερα το μέτρο αυτό το ονομάσαμε μεσοτονικό: υ – υ.

Από το μακρύ έχουμε: macrocosm (το σύμπαν), macrobiotic, macripod, macroscopic, macroeconomics σε αντίθεση του microeconomics – όπως εξηγήθηκε ήδη – και πολλές άλλες.

ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΜΑΣ

Μόνο το βραχύ και το μακρύ εάν βγάλουμε από την Αγγλική, η εμβέλειά της τραυματίζεται θανάσιμα. Κόβονται τα φτερά της και δεν μπορεί να πετάξει πουθενά.
Συμπέρασμα: Το κύρος που έχει σήμερα σε όλο τον κόσμο, αλλά και η αίγλη της που έχει σε όλους τους αγγλόφωνους του πλανήτη μας και η παγκόσμια απήχησή της, εξαφανίζονται αυθωρεί (ευθύς αμέσως) χωρίς το ελληνικό υπόστρωμά της!