Έχει άραγε το πολιτικό μας σύστημα καταστεί τόσο δυσλειτουργικό ώστε το παιχνίδι των αποφάσεων να είναι πλέον αποκλειστικά υπόθεση των γραφειοκρατικών δυνάμεων σε βάρος των αποδυναμωμένων πλήρως υπουργών;

Την εξέλιξη αυτή είχε προβλέψει πριν από έναν αιώνα ο διάσημος Γερμανός κοινωνιολόγος Max Weber, προσδιορίζοντας τη λογική που κατηύθυνε τις γραφειοκρατικές συμβουλές και τη λήψη αποφάσεων ως «σκόπιμο εξορθολογισμό».

Σύμφωνα με τη θεωρία του Webber, όλα τα προηγούμενα κέντρα εξουσίας που προέκυψαν χαρισματικά, από την παράδοση ή από ατομικές προτιμήσεις, θα αντικατασταθούν από αυτή τη λογική, η οποία μετέφερε τη νόμιμη εξουσία στους γραφειοκράτες.

Ως αποτέλεσμα, οι υπουργοί θα αποστασιοποιούνταν όλο και περισσότερο από τις αποφάσεις ή ακόμη και από τη γνώση αυτών των αποφάσεων καταλήγοντας να αποτελούν αξιοσέβαστα ανδρείκελα που θα απολάμβαναν αφ’ υψηλού την πλήρη άγνοια των αποφάσεων που λαμβάνονται στο όνομά τους.

ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΚΑΡΑΝΤΙΝΑΣ ΤΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΩΝ

Είμαι απόλυτα πεπεισμένος ότι εάν η καραντίνα των ταξιδιωτών εξωτερικού είχε υποβληθεί σε λεπτομερή υπουργικό έλεγχο, θα είχαμε ένα διαφορετικό αποτέλεσμα. Στην ιδανική περίπτωση, οι υπουργοί θα είχαν εξετάσει προσεκτικά την επιλογή για τη χρήση ιδιωτικών εργολάβων έναντι άλλων επιλογών για χρήση αστυνομίας ή στρατού.

Αντιθέτως, όπως ακούστηκε κατά την ακροαματική διαδικασία της σχετικής έρευνας, επρόκειτο για συλλογική απόφαση μιας ομάδας ανωτέρων υπαλλήλων, εκ των οποίων κανείς δεν αναλαμβάνει την ευθύνη. Μια κατάσταση που ο πρωθυπουργός Daniel Andrews, χαρακτήρισε ως «ανησυχητική» και «απογοητευτική».
Η εκχώρηση της δυνατότητας λήψης αποφάσεων και ανάληψης ευθύνης από τους υπουργούς έχει πλέον ακόμη πιο επικίνδυνα και παραπλανητικά χαρακτηριστικά.

Οι γραφειοκράτες κάνουν τώρα υποθέσεις για το τι μπορεί να θέλουν οι υπουργοί.

Ο Andrews σημείωσε ότι οι υψηλά ιστάμενοι γραφειοκράτες έκαναν μια «σειρά υποθέσεων» όπως, για παράδειγμα, ότι η κυβέρνηση θα προτιμούσε, για λόγους κοινωνικής δικαιοσύνης, να επιλέξει να συνεργαστεί με μια υπηρεσία ιδιοκτησίας Ιθαγενών παρά την αστυνομία ή τον στρατό.

Η υπουργός Τζένη Μικάκου, στη δήλωση παραίτησής της, σημείωσε ότι υπήρχαν ζητήματα για τα οποία θα έπρεπε να την είχε ενημερώσει το υπουργείο της. Αυτό επιβεβαιώθηκε και από την επικεφαλής του υπουργείου, Kym Peake, η οποία ανέφερε στην έρευνα ότι δεν είχε μεταφέρει «όλα τα ζητήματα» στην υπουργό της.

ΤΟ ΦΙΑΣΚΟ RUBY PRINCESS ΚΑΙ ΤΑ ΓΗΡΟΚΟΜΕΙΑ

Αυτή η τάση εκδηλώνεται και πέρα από τα όρια της Πολιτείας της Βικτώριας. Το φιάσκο του Ruby Princess στη Νέα Νότια Ουαλία -όπου ούτε ένας από το σύνολο των υπουργών δεν αποδέχθηκε την ευθύνη- ή η άρνηση του ομοσπονδιακού Υπουργού Φροντίδας Ηλικιωμένων να αναλάβει την ευθύνη για την εποπτεία και την τήρηση των κανόνων του συγκεκριμένου τομέα από το υπουργείο του – είναι πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα.

ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ

Σήμερα, η αρχή της διασφάλισης της ανεξαρτησίας των υπουργών στη λήψη αποφάσεων κυριαρχεί σε όλα τα πολιτικά μας συστήματα τόσο σε πολιτειακό όσο και σε ομοσπονδιακό επίπεδο.

Στις μέρες μας, οι υπουργοί παρεμβαίνουν σε συμβατικές διαπραγματεύσεις ή υλοποίηση προγραμμάτων με δική τους ευθύνη, ενώ οι αποφάσεις λαμβάνονται ουσιαστικά μέσω μιας μη ανιχνεύσιμης και άγνωστης γραφειοκρατικής διαδικασίας.

ETIHAD: ΜΙΑ ΤΟΛΜΗΡΗ ΥΠΟΥΡΓΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΧΩΡΙΣ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΕΣ

Νομίζω ότι το πρόβλημα έχει επιδεινωθεί. Θυμάμαι ότι ως υπουργός προβληματιζόμουν για το γεγονός ότι η Etihad Airways πετούσε για χρόνια στο Σίδνεϊ αλλά όχι στη Μελβούρνη.

Το υπουργείο δεν κατάφερε να το διορθώσει αυτό, ωστόσο παρακολουθούσε προσεκτικά οποιαδήποτε προσέγγισή μου ως υπουργός προς την Etihad χωρίς τη συμμετοχή τους. Παρ ‘όλα αυτά, ο Διευθύνων Σύμβουλος της Etihad και εγώ συναντηθήκαμε χωρίς την παρουσία γραφειοκρατών ή ακόμη και συμβούλων.

Τον ρώτησα τι χρειάζεται για να αρχίσει να πετάει στη Μελβούρνη. Είπε ότι χρειάζεται υποστήριξη από το αεροδρόμιο της Μελβούρνης και από την κυβέρνηση. Κατάφερα να πείσω το αεροδρόμιο της Μελβούρνης να συνεργαστεί και συμφωνήσαμε στην παροχή μιας μέτριας κυβερνητικής υποστήριξης.

Τρεις μήνες αργότερα, η Etihad πέταξε στη Μελβούρνη και αργότερα χρηματοδότησε το Etihad Stadium, συμβάλλοντας τα μέγιστα στην οικονομία της Βικτώριας. Το υπουργείο φοβόταν στην ιδέα ότι ο υπουργός είχε διαπραγματευτεί χωρίς την παρουσία τους.

«ΔΕΝ ΗΞΕΡΑ ΤΙΠΟΤΑ!»

Νομίζω ότι θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο για τους υπουργούς να αναλάβουν τέτοιου είδους πρωτοβουλίες στις μέρες μας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τους έχει γίνει συνείδηση πλέον ότι δεν μπορούν να συμμετάσχουν με κανέναν τρόπο σε τέτοιου είδους αποφάσεις, ειδικά όταν αφορούν τη δαπάνη δημόσιων πόρων.

Το αποτέλεσμα είναι οι διαπραγματεύσεις και οι υπογραφές όλων των συμβάσεων να είναι αποκλειστικά στα χέρια των γραφειοκρατών, οι οποίοι συχνά συνδέονται με αμφισβητούμενες σχέσεις με τους δικαιούχους των συμβάσεων, χωρίς τη γνώση ή τη συγκατάθεση των αρμοδίων υπουργών.

Αυτό συνέβη και με τον ομοσπονδιακό υπουργό Paul Fletcher, του οποίου το υπουργείο αγόρασε γη για το δεύτερο αεροδρόμιο του Σίδνεϊ, σε τιμή 10 φορές μεγαλύτερη από την πραγματική αξία της. Η απάντηση του υπουργού: Δεν ήξερα τίποτα!

Όταν ήμουν υπουργός δημοσίων έργων, θυμάμαι τη διαδικασία υποβολής προσφορών για την κατασκευή του τώρα γηπέδου AAMI. Υπήρχαν φθηνότερες επιλογές αν θέλαμε να ακολουθήσουμε το κλασικό τετράγωνο σχέδιο. Παρά τις συμβουλές για το αντίθετο, ανέλαβα την ευθύνη για την επιλογή του σχεδίου με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός καλαίσθητου γηπέδου που έχει κερδίσει βραβεία σε όλο τον κόσμο.

ΤΟ ΣΙΔΕΡΕΝΙΟ ΚΛΟΥΒΙ

Όμως τώρα ζούμε στον γενναίο νέο κόσμο της γραφειοκρατίας που διαχειρίζεται την κυβέρνηση κρατώντας τους υπουργούς μακριά από τα κέντρα αποφάσεων και προβαίνει σε υποθέσεις ως προς τις επιλογές τις οποίες αυτοί τυχόν θα έκαναν για να προστατευτούν από τον εαυτό τους.

Ο Weber τελικά μας είχε προειδοποιήσει για την αποδοχή αυτής της γραφειοκρατικής λογικής που θα έπαιζε έναν ολοένα αυξανόμενο ρόλο στα διοικητικά μας συστήματα. Το περιέγραψε ως «σιδερένιο κλουβί» που παγιδεύει άτομα σε συστήματα βασισμένα αποκλειστικά σε ορθολογικό υπολογισμό και έλεγχο.

Οι υπουργοί μας σήμερα θα έκαναν καλά να λάβουν σοβαρά υπόψη τους αυτή την προειδοποίηση.

*Ο Φάνος Θεοφάνους (Theo Theophanous) είναι σχολιαστής και πρώην υπουργός των κυβερνήσεων του Εργατικού Κόμματος στη Βικτώρια. Το άρθρο του αυτό δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Herald Sun» στις 29/9/2020.