Από την περασμένη Δευτέρα οι μαθητές άρχισαν να επιστρέφουν τμηματικά στα σχολεία.
Πρώτες ζωντάνεψαν οι αίθουσες των Δημοτικών και των δύο μεγάλων τάξεων Λυκείων ενώ τελευταίοι θα βρεθούν επιτέλους στο φυσικό τους περιβάλλον οι μαθητές του Γυμνασίου και της Α’ Λυκείου.
Η σχολική χρονιά 2020 ήταν ομολογουμένως μια χρονιά πρόκληση για τη σχολική κοινότητα που κλήθηκε να δοκιμαστεί σε εντελώς αχαρτογράφητα ύδατα, λειτουργώντας στο περιβάλλον της εξ αποστάσεως μάθησης και της διδασκαλίας μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών και διαδικτυακών πλατφορμών.
Τα σχολεία της Βικτώριας πρόλαβαν να λειτουργήσουν κανονικά μόνο μερικές εβδομάδες στην αρχή της χρονιάς και για ελάχιστο διάστημα στο ενδιάμεσο μεταξύ των δύο κυμάτων της πανδημίας.
Τώρα, καθώς η κατάσταση με τον κορονοϊό μοιάζει να έχει τεθεί υπό έλεγχο, οι μαθητές επιστρέφουν στα θρανία για να ολοκληρώσουν μια χρονιά που σίγουρα θα τους μείνει αξέχαστη. Είναι άραγε και μια χρονιά χαμένη;
Ο «Νέος Κόσμος» μίλησε με πέντε γυμνασιόπαιδα της παροικίας μας που μοιράστηκαν μαζί μας την εμπειρία τους από την καραντίνα και την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, τις απόψεις τους για τα μέτρα της κυβέρνησης και τις προβλέψεις τους για την νέα κανονικότητα μετά τον κορονοϊό.
Στη συνέχεια, ο ψυχολόγος οικογενειακός θεραπευτής κ. Κωνσταντίνος Κιομουρτζής αναλύει τις μαρτυρίες των παιδιών και μας δίνει τις σημαντικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει η έλλειψη διαπροσωπικής επικοινωνίας στην ανάπτυξη των εφήβων μας.
ΕΛΕΝΑ ΤΣΙΛΙΜΑΝΤΟΥ: «Η ΚΑΡΑΝΤΙΝΑ ΜΕ ΑΛΛΑΞΕ ΩΣ ΑΝΘΡΩΠΟ…»
Η Έλενα Τσιλιμαντού είναι δεκατεσσάρων ετών και μαθήτρια της Γ’ Γυμνασίου. Όπως και οι υπόλοιποι μαθητές στη Βικτώρια, παρακολούθησε μαθήματα εντός σχολείου συνολικά για τρεις περίπου μήνες πριν οι περιορισμοί επιβάλουν τη νέα σχολική πραγματικότητα.
Για την Έλενα «το διαδικτυακό σχολείο ήταν πραγματικά απαίσιο, δεν ήμουν πολύ παραγωγική κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, βαριόμουν συνεχώς και νομίζω πως η καραντίνα με άλλαξε ως άνθρωπο προς το καλύτερο και το χειρότερο».
Όπως εξομολογείται στον «Νέο Κόσμο» της λείπουν οι φίλοι της απίστευτα, της λείπουν οι βόλτες και γενικότερα η ελευθερία του να μπορεί να βγει έξω.
«Έχω πολύ καλή επικοινωνία με τους φίλους μου μέσω του διαδικτύου και των social media και είμαι απόλυτα ευγνώμων για αυτό. Σίγουρα ανυπομονώ να επιστρέψω στο σχολείο και μετράω τις μέρες ώσπου να γυρίσω. Όταν τελειώσει η καραντίνα ελπίζω να βγω με τους φίλους μου για ψώνια ή για βόλτα στην πόλη», λέει.
Παρόλα αυτά, πιστεύει πως τα μέτρα ήταν τελείως απαραίτητα «απλώς θα ήταν προτιμότερο η κυβέρνηση να είχε πάρει αυτά τα μέτρα νωρίτερα».
Η Έλενα δεν πιστεύει πως το 2020 ήταν μια χρονιά χαμένη «επειδή είχαμε πολύ χρόνο για τον εαυτό μας και ξεκουραστήκαμε αρκετά».
«Η νέα κανονικότητα μετά από τον COVID-19 θα είναι οπωσδήποτε οι μάσκες, αφού θα χρειαστεί να τις φοράμε για μερικά χρόνια ακόμη καθώς επίσης θα πρέπει συνεχώς να κρατάμε αποστάσεις», προβλέπει η 15χρονη μαθήτρια.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΜΠΕΛΙΔΗΣ: «ΔΕΝ ΠΙΣΤΕΥΩ ΠΩΣ ΘΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΤΙΠΟΤΑ…»
Ο 15χρονος Γιώργος Σεμπελίδης είναι μαθητής της Α’ Λυκείου στο McKinnon Secondary College. Μετά από σχεδόν δυο μήνες στη τάξη άρχισε κι εκείνος τα μαθήματα μέσω διαδικτύου.
«Διευκολύνει το πρόγραμμά μου και είναι λιγότερο κουραστικό αλλά πιστεύω ότι δεν μαθαίνουμε όσο καλά θα μαθαίναμε κανονικά», σχολιάζει για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Ο Γιώργος πέρασε όλο αυτό το διάστημα επικοινωνώντας με τους φίλους του «απλά μέσω εφαρμογών όπως το Instagram και το Snapchat αλλά κυρίως μέσω Discord» και δεν αισθάνεται να του έλειψε τίποτα ιδιαίτερα.
Ωστόσο ανυπομονεί να επιστρέψει στο σχολείο καθώς τον διευκολύνει, όπως μας λέει, να είναι σε πρόγραμμα. Σκεπτόμενος ως ένας έφηβος της ηλικίας του κι έχοντας τις ανάλογες ανάγκες, το πρώτο πράγμα που θα κάνει όταν αρθούν οι περιορισμοί θα είναι «να πάω να αγοράσω ένα καλώδιο VGA για το monitor μου», λέει.
Επιχειρώντας μια κριτική των αυστηρών περιορισμών, ο Γιώργος θεωρεί ότι τα μέτρα «μέχρι ένα σημείο ήταν απαραίτητα, αλλά όχι τελευταία καθώς τα κρούσματα είναι πολύ λίγα οπότε θα έπρεπε να χαλαρώσουν».
Δεν πιστεύει ότι το 2020 ήταν μια χρονιά χαμένη, ωστόσο όπως μας λέει, «θα μπορούσε να ήταν πολύ καλύτερη».
Όσο για τη νέα κανονικότητα, ο Γιώργος περιμένει πως «δεν θα αλλάξει τίποτα, απλά θα γυρίσουμε στο πώς ήμασταν παλιά».
ΜΕΛΙΝΑ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗ: «ΔΕΝ ΑΝΥΠΟΜΟΝΩ ΝΑ ΕΠΙΣΤΡΕΨΩ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ…»
Η Μελίνα Μιχαηλίδη είναι 15 ετών και μαθήτρια της Γ’ Γυμνασίου. Ήρθε στην Αυστραλία από το όμορφο νησί της Κέρκυρας πριν από τρία χρόνια και όπως εξομολογείται στον «Νέο Κόσμο», «έχω δυσκολευτεί πολύ να προσαρμοστώ σε αυτό το νέο εκπαιδευτικό σύστημα».
Έτσι, για τη Μελίνα η εξ αποστάσεως εκπαίδευση υπήρξε μια ανάσα και μια τέλεια ευκαιρία να αποδώσει καλύτερα από τις δύο προηγούμενες χρονιές επειδή, όπως η ίδια εξηγεί, «ήμουν πιο συγκεντρωμένη στα μαθήματά μου λόγω του ότι ήμουν σε καλύτερη ψυχολογική κατάσταση. Η εξ αποστάσεως μάθηση με έχει ωφελήσει σε όλους τους τομείς, όχι μόνο στο μαθησιακό αλλά και στον ψυχολογικό».
Η 15χρονη μαθήτρια, λοιπόν, δεν ανυπομονεί να επιστρέψει στο σχολείο γιατί όπως εξηγεί στον «Νέο Κόσμο», «ερχομένη από την Ελλάδα έχω δυσκολευτεί να προσαρμοστώ σε αυτό το νέο τρόπο ζωής αρκετά και το σχολείο είναι ένας από τους λόγους που επηρεάζομαι ψυχολογικά με αποτέλεσμα να μην απολαμβάνω να πηγαίνω».
Ως νησιώτισσα, αυτό που της έχει λείψει περισσότερο αυτό το διάστημα λόγω των περιορισμών είναι η θάλασσα, γι’ αυτό και το πρώτο πράγμα που σχεδιάζει να κάνει όταν λήξει η καραντίνα είναι να πάει στη θάλασσα αλλά και να βρεθεί με φίλους και συγγενείς που έχει να δει καιρό.
«Έχω κρατήσει όσο περισσότερες επαφές μπορώ με τους φίλους και συμμαθητές μου αλλά έχω παρατηρήσει πως πολλοί από αυτούς έχουν απομακρυνθεί και κλειστεί στους εαυτούς τους, διότι έχουν κουραστεί από την κατάσταση που επικρατεί τους τελευταίους μήνες», διαπιστώνει η Μελίνα.
«Κατά τη γνώμη μου τα μέτρα που εφαρμόστηκαν δεν ήταν απαραίτητα και τα βρίσκω υπερβολικά διότι υπήρξαν χώρες και πόλεις με πολλά περισσότερα κρούσματα και θανάτους και τέτοια μέτρα δεν εφαρμοστήκαν πουθενά αλλού εκτός από την Βικτώρια», λέει η 15χρονη.
Η ίδια θεωρεί πως η φετινή χρονιά δεν έχει πάει χαμένη «διότι η ύλη βγήκε και όλοι, παρακολουθούσαμε τα μαθήματά μας μέσω διαδικτύου».
Όσο για τη νέα κανονικότητα, η Μελίνα πιστεύει πως θα περιλαμβάνει την εφαρμογή της μάσκας σε δημόσιους χώρους για όσο ακόμη χρειαστεί και πιο συστηματική τήρηση των μέτρων υγιεινής.
ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΚΟΚΚΟΛΙΟΥ: «ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ Η ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΜΑΘΗΣΗ…»
Η Στεφανία Κοκκολιού είναι 14 ετών και μαθήτρια της Γ’ Γυμνασίου στο Williamstown High School.
«Μου άρεσε η εξ αποστάσεως μάθηση καθώς μας έδωσε την ευκαιρία να δουλέψουμε με τον δικό μας ρυθμό, να καλύψουμε τυχόν κενά ή να προχωρήσουμε παρακάτω στον δικό μας χρόνο. Μπορούσαμε, αν θέλαμε να αφιερώσουμε περισσότερο χρόνο σε συγκεκριμένες εργασίες, και να προσαρμόσουμε το ρυθμό της δουλειάς μας στο πρόγραμμά μας. Ωστόσο, πιστεύω ότι για κάποιους μαθητές ήταν πολύ αγχωτικό το γεγονός ότι έπρεπε να εργαστούν μόνοι για να καλύψουν την ύλη ενώ για κάποιους άλλους ήταν εξίσου αγχωτική η κατάσταση που βιώνουμε με τον ιό γενικά», σχολιάζει η Στεφανία.
Η ίδια θεωρεί ότι τα πράγματα ήταν ευκολότερα για τους μαθητές του Γυμνασίου σε σχέση με τους μικρότερους.
«Νομίζω ότι στο γυμνάσιο οι περισσότεροι μαθητές μπόρεσαν να εργαστούν καλά και παραγωγικά από το σπίτι. Καταφέραμε να ολοκληρώσουμε το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς μας και να συνεχίσουμε με το πρόγραμμα σπουδών. Νομίζω ότι για τα παιδιά του δημοτικού σχολείου ήταν πολύ πιο δύσκολο να δουλέψουν με δική τους πρωτοβουλία».
Παρόλα τα θετικά της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, η 14χρονη μαθήτρια παραδέχεται: «Μου λείπει να δουλεύω με τους φίλους μου σε ομάδες καθώς και η άμεση ανατροφοδότηση των δασκάλων μου για τη δουλειά μου χωρίς να χρειάζεται να τους στείλω email».
Την μακρά περίοδο της καραντίνας και η Στεφανία μιλά τακτικά με τους στενούς της φίλους μέσω μηνυμάτων, αλλά, όπως λέει στον «Νέο Κόσμο» «με τους άλλους συμμαθητές μου δεν μιλάω όσο θα ήθελα ή όσο συνήθως στο σχολείο».
«Όταν επιστρέψουμε στο σχολείο, ανυπομονώ να εργαστώ περισσότερο στα πρακτικά μαθήματα, όπως οι κατασκευές, το μαγείρεμα και ο αθλητισμός. Είναι πολύ δύσκολο να τα μάθουμε από το σπίτι γιατί στο σχολείο έχουμε πρόσβαση στον κατάλληλο εξοπλισμό», λέει η Στεφανία.
«Όταν τελειώσει η καραντίνα θα ξαναδώ τους φίλους μου που δεν κατάφερα να δω σχεδόν όλο το χρόνο επειδή πηγαίνουν σε διαφορετικό σχολείο ή δεν ζουν κοντά και οι συνθήκες μας εμποδίζουν να βλέπουμε ο ένας τον άλλον», ανυπομονεί το νεαρό κορίτσι.
Παρ’ όλα τα προβλήματα που δημιούργησε η περίοδος των αυστηρών περιορισμών στην επικοινωνία και την κοινωνική ζωή, η 14χρονη Στεφανία πιστεύει ότι «αυτά τα μέτρα ήταν απαραίτητα γιατί οτιδήποτε μπορεί να βοηθήσει να απαλλαγούμε από αυτόν τον ιό και να μας επιτρέψει να επιστρέψουμε στο φυσιολογικό και να δούμε ξανά τους φίλους και την οικογένειά μας είναι μια θυσία που πρέπει όλοι να είμαστε πρόθυμοι να κάνουμε. Αν ακολουθήσουμε τους κανόνες της καραντίνας και τηρούμε τις κοινωνικές αποστάσεις όλοι, τότε τελικά θα έχουμε πίσω την ελευθερία μας».
«Νομίζω ότι αφού τελειώσει η καραντίνα οι περισσότεροι άνθρωποι θα αρχίσουν γρήγορα να προσαρμόζονται στο πώς ήταν η ζωή πριν από το COVID. Νομίζω ότι ειδικά τα παιδιά θα είναι πρόθυμα να επιστρέψουν στο σχολείο κανονικά και να αρχίσουν να βλέπουν ξανά τους φίλους τους, αν και πολλοί άνθρωποι μπορεί από το φόβο του ιού να είναι κάπως παρανοϊκοί όταν βγαίνουν έξω», προβλέπει για την μετά COVID εποχή η Στεφανία.
ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ: «ΘΑ ΒΓΩ ΝΑ ΠΑΡΩ ΜΙΑ ΑΝΑΣΑ ΣΤΟΝ ΚΑΘΑΡΟ ΑΕΡΑ…»
Η 15χρονη Χρυσούλα Λαμπροπούλου είναι μαθήτρια της Γ’ Γυμνασίου στο Footscray High School. Όπως όλοι οι μαθητές στη Βικτώρια πρόλαβε να πάει σχολείο μόνο ένα τρίμηνο πριν τους περιορισμούς.
«Προσωπικά, δεν μου αρέσει καθόλου η εξ αποστάσεως εκπαίδευση διότι δεν είμαστε σε σχολικό περιβάλλον και είναι δύσκολο να επικοινωνείς με τους δασκάλους και τους συμμαθητές σου», σχολιάζει για τις νέες συνθήκες μάθησης.
«Μου λείπουν πολλά πράγματα αυτό το διάστημα, πιο πολύ όμως το να μπορείς να βγαίνεις απ’ το σπίτι με ελευθερία. Μου λείπουν αφάνταστα και οι φίλοι μου αλλά ευτυχώς με το διαδίκτυο μιλάμε καθημερινά και αυτό είναι σημαντικό αυτό τον καιρό. Ανυπομονώ να πάω σχολείο, να δω τους φίλους μου και να κάνουμε κανονικά μαθήματα», λέει η 15χρονη Χρυσούλα και καταλήγει: «Όταν τελειώσει η καραντίνα με το καλό, νομίζω θα βγω έξω και θα πάρω μια βαθιά ανάσα στο καθαρό αέρα», αποδεικνύοντας πως αυτή την περίοδο μας έλειψαν ακόμη και τα αυτονόητα.
Για τα μέτρα πιστεύει ότι ήταν απαραίτητα «ακόμα κι αν δεν μας άρεσαν γιατί, χωρίς αυτά, δεν θα είχαν μειωθεί τα κρούσματα».
«Δεν νομίζω ότι αυτή η χρονιά ήταν χαμένη ακαδημαϊκά εφόσον κάναμε τα μαθήματα, αλλά κοινωνικά, σίγουρα ναι», λέει.
Η Χρυσούλα, δεν βλέπει μεγάλες αλλαγές την επόμενη μέρα και πιστεύει ότι θα επιστρέψει η κανονικότητα στη ζωή μας, όπως την ξέραμε προ COVID-19 με τη διαφορά ότι «ίσως να πρέπει να φοράμε μάσκες για λίγο καιρό».
Η ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΟΥ ΚΩΣΤΑ ΚΙΟΜΟΥΡΤΖΗ
Τις τοποθετήσεις των παιδιών, μελέτησε και σχολιάζει ο Κωνσταντίνος Κιομουρτζής, ψυχολόγος-οικογενειακός θεραπευτής, ο οποίος στη συνέχεια εξηγεί στους αναγνώστες του «Νέου Κόσμου» με ποιο τρόπο και κατά πόσο ένα μεγάλο διάστημα εκτός σχολικού περιβάλλοντος και ουσιαστικά διαπροσωπικής επικοινωνίας δύναται να επηρεάσει την κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη των εφήβων μας.
ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΕΥΑΙΣΘΗΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΜΑΔΑ
«Καθώς βαδίζουμε προς το τέλος του 2020 πολλοί πιστεύουν ότι η χρονιά αυτή θα μείνει στην Ιστορία καθώς άλλαξε την ζωή πολλών ανθρώπων, ανεξαρτήτως ηλικίας, χώρας και κοινωνικοοικονομικής θέσης. Τα παιδιά και ιδιαίτερα οι έφηβοι αποτελούν μια ευαίσθητη κοινωνική ομάδα που επηρεάστηκε άμεσα την περίοδο του εγκλεισμού. Η Mελβούρνη ήταν μια από τις πόλεις με την μεγαλύτερα σε διάρκεια lockdown παγκοσμίως με αποτέλεσμα οι μαθητές να μείνουν εκτός σχολικού χώρου για περισσότερο από 6 μήνες.
Σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες τους, τα παιδιά φαίνεται να αναγνωρίζουν την αναγκαιότητα των μέτρων προστασίας αλλά ταυτόχρονα αναφέρουν ότι τους λείπουν πολύ οι φίλοι τους. Το διαδίκτυο φαίνεται ότι βοήθησε στην επικοινωνία και στη διατήρηση των σχέσεων αλλά δεν μπόρεσε να υποκαταστήσει τη διαπροσωπική επαφή, κάτι πολύ σημαντικό για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των εφήβων.
Η ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΔΕΝ ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΑΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ
Στην εφηβεία η επικοινωνία αποτελεί το κλειδί στην ανάπτυξη. Στη μεταβατική αυτή περίοδο συνεχίζει ο έφηβος να διαμορφώνει σχέσεις, αξίες, να αυτοπροσδιορίζεται μέσα στην κοινωνία, να βρίσκει τον ρόλο του.
Μέσω της επικοινωνίας οι έφηβοι βρίσκουν την αυτοπεποίθησή τους δηλαδή με απλά λόγια ανακαλύπτουν τις δικές του πεποιθήσεις, το ποιοι είναι και το τι πιστεύουν τη συγκεκριμένη περίοδο της ζωής τους. Αυτό συχνά γίνεται με το μοίρασμα, την ανατροφοδότηση, τον διάλογο, τις εμπειρίες.
Όλα τα παραπάνω μέχρι σήμερα γινόταν κυρίως με την φυσική παρουσία των παιδιών, στο σχολείο και σε άλλους χώρους. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να επικοινωνήσουν μέσω τηλεφώνου, τηλεδιάσκεψης κλπ. Αυτό όμως που δεν είμαστε ακόμη σίγουροι είναι αν όλοι οι παραπάνω τρόποι μπορούν να αντικαταστήσουν την ποιότητα της επικοινωνίας που υπάρχει όταν οι άνθρωποι βρίσκονται μαζί καθώς τότε οι πληροφορίες που μοιράζονται είναι πολύ περισσότερες.
Το ύφος, το χρώμα και ο τόνος της φωνής, η στάση του σώματος και τόσα άλλα δίνουν συνεχώς πληροφορίες στους συνομιλητές μας. Αρκετές έρευνες υποστηρίζουν ότι το 80-85% των πληροφοριών που μοιράζονται οι άνθρωποι μεταξύ τους είναι μη λεκτικές. Άρα όσα λέμε στους άλλους μέσω της ομιλίας αποτελούν το 15-20% των πληροφοριών που τους δίνουμε.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
«Η επικοινωνία επιπλέον, θα πρέπει να είναι ποιοτική για να μπορέσουμε να πούμε ότι είναι αποτελεσματική. Όταν έχουμε περισσότερο χρόνο να επικοινωνήσουμε στο σπίτι αλλά δεν ξέρουμε πώς να το κάνουμε αυτό σωστά, τότε συχνά τα αποτελέσματα είναι χειρότερα από το να μην υπάρχει καθόλου επικοινωνία.
Η μείωση λοιπόν της διαπροσωπικής επαφής αναμένεται να έχει επιπτώσεις τόσο στο κοινωνικό όσο και στο συναισθηματικό τομέα όσον αφορά τα παιδιά και τους εφήβους. Η ποιότητα και η ποσότητα των επιπτώσεων θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες.
Στο κοινωνικό τομέα πιθανό κάποιοι έφηβοι να έχουν δυσκολίες στη ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας καθώς αυτές αποκτούνται με την τριβή και τη διαπραγμάτευση.
Στο συναισθηματικό τομέα το χάσιμο μιας χρονιάς στο σχολείο μπορεί να σημαίνει πολλά. Η διαπροσωπική επαφή είναι ένας τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων των εφήβων.
Βρίσκονται με τους όμοιους με αυτούς που πιστεύουν ότι θα τους ακούσουν, θα τους νιώσουν και θα τους κατανοήσουν καθώς είναι στο ίδιο ηλικιακό στάδιο και περνάνε παρόμοιες αγωνίες. Κάποιοι έφηβοι πιθανό να εμφανίσουν συμπτώματα κατάθλιψης, απομόνωσης, παραίτησης ή αντιθέτως υπερεαισθησίας, άχγους και φόβου. Όχι απαραίτητα και όχι πάντα».
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ
«Αν οι γονείς παρατηρήσουν διαφορά στην συναισθηματική απόκριση των παιδιών και εφήβων θα πρέπει να μιλήσουν με τα παιδιά τους. Σε πρώτη φάση είναι καλό να επιδιώξουν να τα ακούσουν και να τα αφουγκραστούν χωρίς κριτική και υποδείξεις. Αυτό, βέβαια, θα εξαρτηθεί κατά πολύ από την σχέση που έχει ήδη οικοδομήσει ο γονιός. Αλλά και αν ακόμη δεν έχει καταφέρει να πετύχει κάτι τέτοιο, ποτέ δεν είναι αργά. Η καλή διάθεση, η καλή πρόθεση και το γνήσιο ενδιαφέρον είναι κάτι που μπορεί να μεταδοθεί στα παιδιά. Αν, ωστόσο, οι γονείς πιστεύουν ότι χρειάζονται βοήθεια, τότε η επικοινωνία με ειδικούς ψυχικής υγείας μπορεί να βοηθήσει.