Μεγαλώνοντας στην Αθήνα, στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου,  ο κορυφαίος Έλληνας φωτορεπόρτερ Αριστοτέλης Σαρρηκώστας, παρά τις αντιξοότητες της εποχής, απολάμβανε να αφηγείται ιστορίες.

«Από πιτσιρίκος ήμουν ο παραμυθάς της γειτονιάς μου…», θυμάται, κληθείς να μιλήσει στον «Νέο Κόσμο» για τη ζωή του. Ίσως οι αφηγήσεις αυτές ήταν ένας τρόπος να «αποδράσει» από τις κακουχίες και τα χτυπήματα της μοίρας από τα άγουρα ακόμη χρόνια του.

Γεννήθηκε το 1937 στις φτωχογειτονιές της Καισαριανής. Ήταν ο βενιαμίν της οικογένειας, έχοντας 5 μεγαλύτερα αδέρφια. Ο πατέρας τους πέθανε το 1941. Η μητέρα τους, μόνη, εργαζόμενη ως οικιακή βοηθός κατάφερε να γλιτώσει τα παιδιά της από τον θάνατο λόγω ασιτίας.

Ο κ. Σαρρηκώστας δεν μας είπε κάποια από τις ιστορίες που έπλαθε όταν ήταν μικρός, αλλά σχεδόν 70 χρόνια μετά, τα 40+ από αυτά ως φωτορεπόρτερ με διεθνή καταξίωση, έχει «αφηγηθεί», διεθνώς, μέσω των φωτογραφιών του μόνο αληθινά γεγονότα.

Στα δύο του βιβλία  «Αναμνήσεις ενός Έλληνα φωτορεπόρτερ»* και «Ζην επικινδύνως – 40 χρόνια φωτορεπορτάζ»**, μπορεί να διαβάσει κανείς ένα απόσταγμα μόνο της επαγγελματικής πορείας του «Sarris», όπως είναι γνωστός στους συναδέλφους του στο εξωτερικό, έχοντας εργαστεί επί σειρά ετών για το πρακτορείο Associated Press.

Δε λείπουν από τις σελίδες των πονημάτων βέβαια σημαντικές φωτογραφίες του. Πολλές εκ  των οποίων ιστορικές. Όπως για παράδειγμα από το ξημέρωμα της 17ης Νοεμβρίου 1973 με το άρμα μάχης να εισβάλει στο Πολυτεχνείο.

Εχει απαθανατίσει κορυφαίους πολιτικούς και αρχηγούς κομμάτων, σημαντικούς καλλιτέχνες και αθλητές, Ολυμπιακούς Αγώνες, πολέμους, διαδηλώσεις, όπως τα Ιουλιανά το 1965.

Έχει φωτογραφήσει, ανάμεσα σε άλλους τους Beatles, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τη Σοφία Λόρεν, τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Αλέκο Παναγούλη, τη Λίζα Μινέλι, τον Αγιατολάχ Χομεϊνί, τον Μουαμάρ Καντάφι, τη Μαρία Κάλλας, τον Νέλσον Μαντέλα, τη Μελίνα Μερκούρη, τον Ανδρέα Παπανδρέου, τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τον Φρανκ Σινάτρα, τον Τέλι Σαβάλα, τον Άντονι Κουίν, τον Μάρλον Μπράντο, τον Αριστοτέλη Ωνάση, τον Πελέ. O κατάλογος με τα ονόματα δεν έχει τέλος.

Είναι εκατοντάδες οι προσωπικότητες που έχουν περάσει μπροστά από τον φωτογραφικό του φακό. Ζητήσαμε από τον κ. Σαρρηκώστα κάτι δύσκολο, να ξεχωρίσει μόνο 5 από αυτές. «Από πολιτικούς ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και Ανδρέας Παπανδρέου μου έρχονται στο νου, σαν τους πιο δημοφιλείς και χαρισματικούς, από καλλιτέχνες και διανοούμενους, τον Γιώργο Σεφέρη, τη Μελίνα Μερκούρη και τους Beatles», είπε.

«Τι χρειάζεται για να είναι καλός ένας φωτορεπόρτερ;» τον ρωτήσαμε. «Πρέπει να είσαι και συνετός, πρέπει να είσαι και λίγο τρελός», απάντησε, αλλά τόνισε πως επί το πλείστον είναι η συγκυρία. «Να είναι στο σωστό μέρος, την κατάλληλη στιγμή». «Εκείνο που βοηθάει πάρα πολύ», πρόσθεσε, «είναι η εμπειρία που αποκτάς με τα χρόνια που περνάνε. Υπάρχουν και πολλές περιπτώσεις που κινδυνεύει η ζωή σου, αλλά πρέπει να το ρισκάρεις…η δουλειά τα έχει αυτά».

Ο κ. Σαρρηκώστας έζησε επικίνδυνα για 40+ πλέον χρόνια. «Αν κλείσετε τα μάτια σας, ποια στιγμή σας έρχεται στο μυαλό;» ήταν η επόμενη ερώτηση. Η απάντηση του αφοπλιστική:

«Πολύ φοβάμαι ότι αν έκλεινα τα μάτια μου για να θυμηθώ τα γεγονότα που έχω καλύψει, δεν θα τα άνοιγα ποτέ γιατί είναι τόσα πολλά και οι στιγμές που κινδύνεψε η ζωή μου αμέτρητες…Από καθαρή συγκυρία δεν πάτησα μια νάρκη, από τύχη δεν μου πήρε το κεφάλι η οβίδα ενός RPG, από κακή σκόπευση πέρασε η σφαίρα ξυστά από το κεφάλι μου και πολλές άλλες περιπτώσεις που πίστεψα ότι δεν θα έβλεπα ξανά τα παιδιά μου και την γυναίκα μου». Επεσήμανε δε πως το ότι ήταν Έλληνας, αλλά και η συμπεριφορά του τον γλίτωσαν από πολλές επικίνδυνες και δύσκολες καταστάσεις.

Θαρρείς και τα δύσκολα παιδικά χρόνια τον «ατσάλωσαν» για τη ζωή που ακολούθησε. Από πιτσιρικάς ακόμη, όπως λέει, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου έβλεπε νεκρούς γύρω του. «Είχα εξοικειωθεί κατά κάποιο τρόπο. Είχα συμβιβαστεί με την ιδέα ότι ο πόλεμος είναι… πόλεμος και η ζωή είναι… ζωή. Μία σφαίρα σε στέλνει στο θάνατο και τελειώνεις. Όλα αυτά νομίζω ήταν ο σταθερός παράγοντας που με βοήθησε να κάνω αυτό το επάγγελμα».

Υπήρχαν ευχάριστες στιγμές στο φωτορεπορτάζ; «Ευτυχώς υπήρχαν και οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Αυτό πιστεύω ήταν η επιβράβευση της συνολικής δουλειάς μου στο Associated Press καθώς οι συνάδελφοί μου φρόντιζαν να με ξεκουράζουν από τις συνεχείς αποστολές στους πολέμους. Έτσι μου δόθηκε η ευκαιρία να καλύψω τους Ολυμπιακούς αγώνες του Μονάχου το 1972, του Μόντρεαλ το 1976 και της Μόσχας το 1980. Ήταν για μένα ευχάριστες αποστολές που με έκαναν να αγαπήσω ακόμη περισσότερο τον αθλητισμό».

Ο κ. Σαρρηκώστας θυμήθηκε και ένα διαφορετικό ευχάριστο περιστατικό μετά από μία δύσκολη αποστολή ως φωτορεπόρτερ. «Σε έναν καταστρεπτικό σεισμό στη βόρεια Περσία, με 22.000 νεκρούς, ήρθε με μια στρατιωτική Ντακότα, ειδικά κατασκευασμένη, η αυτοκράτειρα Φαράχ. Ντυμένη στα μαύρα, επισκέφθηκε τις πληγείσες περιοχές και λίγο πριν αναχωρήσει για την Τεχεράνη, παρακάλεσα τον υπασπιστής της αν μπορούσαν να με πάρουν μαζί τους, γιατί αλλιώς έπρεπε να περιμένω πολλές ώρες για να μας πάρει το αεροπλάνο που θα ερχόταν για τον Τύπο. Αφού ρώτησαν την Αυτοκράτειρα μου επέτρεψαν να επιβιβαστώ στην Ντακότα.

»Πριν απογειωθεί το αεροσκάφος άρχισαν να σερβίρουν την Φαράχ και όλους τους επιβάτες. Η ίδια βγάζοντας τα μαύρα φάνηκε ότι φορούσε από μέσα ένα ωραίο και άνετο τζιν. Οι σαμπάνιες και το μαύρο χαβιάρι ερχόταν το ένα πίσω από το άλλο. Δεν προλάβαινα να αδειάσω το ποτήρι μου και οι σερβιτόροι μου το γέμιζαν. Σε εκείνο το ταξίδι ήπια τη σαμπάνια και έφαγα το χαβιάρι της ζωής μου. Αυτό ήταν ένα από τα λίγα τυχερά του επαγγέλματος.

Ο Έλληνας φωτορεπόρτερ ήταν παρών και στην κάλυψη του γάμου του βασιλιά Χουσεΐν της Ιορδανίας με την Νουρ, το 1978 στο Αμάν. «Παραμυθένια χλιδή και εκείνο που μου άρεσε ήταν ευγένεια από τον ίδιο τον Χουσεΐν», σχολίασε.

Σίγουρα δεν ήταν εύκολο όταν του ζητήσαμε να μας αφηγηθεί, συνοπτικά, την καριέρα του ξεχωρίζοντας 10 μόνο από τις δεκάδες χιλιάδες -αν όχι εκατοντάδες χιλιάδες- φωτογραφίες που έχει τραβήξει, με τις πολλές από αυτές να έχουν δημοσιευτεί στα μεγαλύτερα μέσα ενημέρωσης ανά τον Κόσμο.

«Πώς είναι δυνατόν να αφηγηθώ μια καριέρα 40 χρόνων με μόνο 10 φωτογραφίες…», σχολίασε, αλλά δεν μας χάλασε το χατήρι:

1)Η πρώτη που μου έρχεται στο μυαλό είναι οι πρώτοι νεκροί στρατιώτες στον πόλεμο των 6 ημερών μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ.

2)Η αιχμαλωσία Ισραηλινών αθλητών στους Ολυμπιακούς του Μονάχου,του 1972.

3)Η αεροπειρατεία της TWA το 1985.

4)Τα αθώα θύματα των αμάχων στο Λίβανο.

5)Ο γάμος του Αριστοτέλη Ωνάση με την Τζάκι Κένεντι στον Σκορπιό.

6)Η πρώτη φωτογραφία που τράβηξα την 21η Απριλίου 1967, τις πρώτες πρωινές ώρες της χούντας με το πολυβόλο στημένο στο κεντρικό μπαλκόνι της βουλής.

7)Το τανκ μπροστά στην πόρτα του Πολυτεχνείου, λίγο πριν την εισβολή στις 17 Νοεμβρίου 1973.

8)Η ορκωμοσία του Κωνσταντίνου Καραμανλή στις 24 Ιουλίου 1974, μετά την κατάρρευση της Χούντας.

9)Η διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ από τον Ανδρέα Παπανδρέου στις 3 Σεπτέμβρη 1974.

10) Η Μελίνα Μερκούρη, στην Ακρόπολη με το κουλούρι και το τυρί.

Η μητέρα του, ήταν αυτή που στάθηκε η… αιτία ο κ. Σαρρηκώστας να πιάσει τη φωτογραφική μηχανή. «Στην προσπάθειά της να με κρατήσει στην Ελλάδα για να μη φύγω και πάλι στην Αμερική, ζήτησε από τον γείτονα μας φωτορεπόρτερ Κλεισθένη Δασκαλάκο, να με πάρει στην δουλειά του. Ο Κλεισθένης είχε τότε ένα από τα καλύτερα φωτογραφικά πρακτορεία στην Αθήνα. Με δέχθηκε ευχαρίστως. Δεν θα ξεχάσω την στιγμή που του είπα στα κρυφά: ‘Κλεισθένη, θα έρθω για μια εβδομάδα και θα πεις στην μητέρα μου ότι αυτός δεν κάνει γι αυτή την δουλειά’. Έτσι πίστευα ότι θα έφευγα με πιο ελαφρά την συνείδηση. Όταν όμως εμφάνιζα την πρώτη φωτογραφία στο σκοτεινό θάλαμο και είδα να παρουσιάζεται ένα πρόσωπο από το πουθενά στο άσπρο χαρτί, έκανε κάτι μέσα μου και άρχισα να δίνω μόνος μου παρατάσεις παραμονής μου. Εν τέλει αυτό κράτησε 40 ολόκληρα χρόνια».

«Βεβαίως», συμπλήρωσε, «η αγάπη μου για την φωτογραφία παραμένει δυνατή μέχρι σήμερα. Η φωτογραφική μηχανή είναι να μην την πιάσεις στα χέρια σου, γιατί αν την πιάσεις την ερωτεύεσαι και αν την ερωτευτείς, ερωτεύεσαι άσχημα. Λένε ότι οι ‘φωτορεπόρτερ φεύγουν αγκαλιά με την φωτογραφική τους μηχανή’ και μάλλον αυτό είναι αλήθεια…».

Η τεχνολογία έχει αλλάξει πολλά και στο επάγγελμα του φωτορεπόρτερ. «Είμαι υπέρ των εξελίξεων», θα πει ο κ. Σαρρηκώστας. «Αλοίμονο αν μέναμε με τα δεδομένα του 1961, όταν σε κάθε ταξίδι μου στο εξωτερικό ήμουν υποχρεωμένος να κουβαλάω 6-7 βαλίτσες με όλο τον σκοτεινό θάλαμο: χημικά, χαρτιά, στεγνωτήρες, εκτυπωτικές μηχανές. Ακόμη το μηχάνημα για να κάνω τις μεταδόσεις. Μέχρι μαύρα χοντρά πανιά για να κλείνω τα παράθυρα του μπάνιου του ξενοδοχείου που πιθανόν να είχε. Ζητούσα μεγάλο μπάνιο χωρίς παράθυρο, το οποίο μετέτρεπα σε σκοτεινό θάλαμο».

Επεσήμανε πάντως ότι σε πολλες περιπτώσεις σήμερα, «τα πράγματα έχουν υπερβεί το μέτρο. Ειδικά όταν βλέπω να τρέχουν να βγάλουν φωτογραφίες με τα κινητά τηλέφωνα, δίπλα στους επαγγελματίες τρελαίνομαι».

Ακόμη, είπε πως «όταν δεν υπάρχει δεοντολογία, ο καθένας μπορεί να αναπαράγει ότι θέλει. Αυτό είναι ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα για τους επαγγελματίες φωτορεπόρτερ, καθόλου ευχάριστο, γιατί κάθε φωτογραφία εκτός του κόπου, τα έξοδα, υπάρχει και ο κίνδυνος που κάθε επαγγελματίας αντιμετωπίζει καθημερινά…».

Κάνοντας μία ανασκόπηση της ζωή του, εκείνο που τον κάνει να απορεί είναι πως τα κατάφερε, παρότι ξεκίνησε με ελάχιστα εφόδια. Όπως του είπε η μητέρα του, όταν γεννήθηκε το 1937 ήταν καχεκτικό και αδύναμο μωρό. Έφτασαν στο σημείο να του κάνουν αεροβάπτιση, καθώς πίστευαν ότι δεν θα επιβιώσει. Ο μικρός Αριστοτέλης τους διέψευσε.

Σήμερα, τη ζωή του θα τη ζήλευαν πολλοί άνθρωποι που αγαπούν τη δράση, που θέλουν να είναι παρόντες στις εξελίξεις. Ακόμη και ο ίδιος καμία φορά αναρωτιέται πώς τα έφερε εις πέρας.

Χρήματα δεν υπήρχαν, ούτε για την εγγραφή στο σχολείο. Φοίτησε σε νυχτερινό. Μετά έφυγε μετανάστης για τη Βραζιλία. Στη συνέχεια το έσκασε από πλοίο και βρέθηκε στις ΗΠΑ. Γύρισε στην Ελλάδα και ξεκίνησε μετά τη θητεία του να εργάζεται ως φωτορεπόρτερ.  «Ήμουν παράτολμος, ότι έβαζα στο κεφάλι μου το έκανα, και στο γάμο μου και στο επάγγελμά μου», ανέφερε.

Στήριγμά του, όταν δημιούργησε τη δική του οικογένεια, ήταν η γυναίκα του η οποία, στάθηκε στο πλευρό μου όχι απλώς ως σύζυγος και μητέρα, αλλά και σαν πατέρας. «Έλειπα 7-8 μήνες το χρόνο σε διάφορες αποστολές. Άντεξε σε όλες τις δυσκολίες που παρουσιάστηκαν, έχοντας παράλληλα τη μεγάλη ευθύνη να μεγαλώσει τα τρία παιδιά μας, σχεδόν μόνη της».

Ο ίδιος δεν το έχει μετανιώσει ούτε στιγμή που επέλεξε αυτό το επάγγελμα. Ακόμη δηλώνει «αδειούχος» και όχι «συνταξιούχος».

«Παρόλους τους κινδύνους, είναι το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο, αν αντέξεις βέβαια. Μαθαίνεις πράγματα τα οποία δεν θα στα διδάξει κανένας. Συναντάς κόσμο, πολιτικούς καλλιτέχνες, επιχειρηματίες, μέχρι αυτοκράτορες. Εμένα μου άρεσε, με ‘τράβαγε’ ξέροντας ότι την άλλη μέρα θα πάω κάπου αλλου. Ήταν πολύ ωραίο, ένα όμορφο όνειρο το οποίο το ζούσα πραγματικά».

Υπογράμμισε μάλιστα ότι είναι σα να έχει έχει ζήσει… πολλές ζωές. «Αν κάποιος ασκεί ένα άλλο επάγγελμα, θα έχει μία κανονική ζωή. Αυτά που έχω κάνει εγώ και έχω δει και δεν περιαυτολογώ, απλώς λέω την αλήθεια, έχω ζήσει 15 ζωές. Κάπως έτσι το βλέπω».

«Μια αστραπή είναι η ζωή, μα προλαβαίνουμε», είχε πει ο Νίκος Καζαντζάκης. «Πρόλαβα και έχω και περίσσευμα», σχολίασε ο κ. Σαρρηκώστας, ο οποίος απολαμβάνει να μοιράζετε τις εμπειρίες του με τον κόσμο, ειδικά τα παιδιά, να τους λέει τις δικές του εμπειρίες για γεγονότα, όπως τις έζησε και τις κατέγραψε με τη φωτογραφική του μηχανή.

Κάποτε θυμάται, ήταν να μιλήσει σε πάνω από 130 μαθητές, από δύο Λύκεια. Οι περισσότεροι έπαιζαν με τα κινητά τους. Όταν έπιασε το μικρόφωνο ο κ. Σαρρηκώστας να τους πει για το Πολυτεχνείο και τις άλλες αποστολές του, τα τηλέφωνα μπήκαν στην τσέπη. Τους συνεπήρε με τον ρεαλισμό, αλλά και το συναίσθημα στην αφήγησή του.

Την ίδια επιρροή έχει σε όλες τις ηλικίες, όπως έχουμε διαπιστώσει, προ λίγων ετών σε παρουσίαση του βιβλίου του «Ζην επικινδύνως – 40 χρόνια φωτορεπορτάζ», στην Ένωση Ανταποκριτών Ξένου Τύπου στην Αθήνα, της οποίας είναι επίτιμο μέλος.

Υπήρξαν στιγμές που σκέφτηκε να…πετάξει τη μηχανή;  «Ναι. Είπα τι στο καλό κάνω εγώ εδώ». Αλλά αυτό ήταν για μερικά δευτερόλεπτα. «Είσαι εκεί για ένα μεγάλο σκοπό: Είσαι εκεί που άλλοι δεν μπορούν να είναι και είσαι εκεί ακριβώς για να δείξεις το γεγονός. Ό,τι και αν συμβαίνει, είμαι κάθετος, θα τραβήξεις τη φωτογραφία», συμπλήρωσε.

Ο κ. Σαρρηκώστας έχει γυρίσει όλο τον Κόσμο στα πλαίσια της δουλειάς του. Ωστόσο δύο είναι οι χώρες που του έχουν «ξεφύγει». Η Κίνα και η Αυστραλία.

Ειδικά για την Αυστραλία, ανέφερε, πως αφού περάσει όλο αυτό με την πανδημία, θα ερχόταν με μεγάλη χαρά. Όχι όμως για τουρισμό. Όνειρο του, εδώ και χρόνια είναι να παρουσιάσει μία ολοκληρωμένη φωτογραφική έκθεση που θα μείνει αξέχαστη στους ομογενείς.

Το φωτογραφικό έργο του άλλωστε καλύπτει μεγάλο μέρος της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας, αλλά και των διεθνών εξελίξεων από τη δεκαετία του ’60 μέχρι και του ’90.

Και αν όπως λένε μία εικόνα, ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις, ο κ. Σαρρηκώστας έχει πολλά γεγονότα να ανασύρει από το χρονοντούλαπο, μέσα από τις φωτογραφίες του, αλλά και τις καθηλωτικές αφηγήσεις του.

«Ευελπιστώ το όνειρό μου να γίνει πραγματικότητα και σύντομα», τόνισε, κλείνοντας τη συνέντευξή μας.

Φωτογραφίες: Αριστοτέλης Σαρρηκώστας/Αρχείο Ε.Ρ.Τ.

*Το βιβλίο «Αναμνήσεις ενός Έλληνα φωτορεπόρτερ» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ποταμός.

**Το βιβλίο «Ζην επικινδύνως – 40 χρόνια φωτορεπορτάζ» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μένανδρος.