Ενώ έψαχνα στη βιβλιοθήκη μου για ένα συγκεκριμένο βιβλίο, μπροστά μου βρέθηκε το περιοδικό «Ελληνική Δημιουργία», τεύχος 90, 1η Νοεμβρίου 1951.

Το περιοδικό αυτό το είχα βάλει στη βαλίτσα μου τον Δεκέμβριο του 1957, όταν ετοιμαζόμουν για το ταξίδι στην Αυστραλία.

Η σύμπτωση ήταν καταπληκτική, γιατί η έκδοση της 1ης Νοεμβρίου 1951 του περιοδικού είναι αφιερωμένη στην 28η Οκτωβρίου 1940, και το πρώτο άρθρο της έχει τίτλο «Το πρώτο χαμόγελο της νίκης» του Σπύρου Μελά της Ακαδημίας Αθηνών.

Λέω σύμπτωση, γιατί μόλις είχα τελειώσει δύο άρθρα για την 28η Οκτωβρίου, τα οποία δημοσιεύθηκαν τις δύο προηγούμενες εβδομάδες στον «Νέο Κόσμο», με κύριο θέμα τον ρόλο που είχε διαδραματίσει ο Ιωάννης Μεταξάς στην απόφαση της Ελλάδας να πει το ιστορικό ΟΧΙ στην Ιταλία τον Οκτώβριο του 1940.

Σκέφτηκα λοιπόν να δώσω την ευκαιρία στους αναγνώστες της στήλης να διαβάσουν πώς ο Σπύρος Μελάς, ένας Έλληνας διανοούμενος, προσέγγισε το θέμα του ΟΧΙ το 1951.

Κατά τη γνώμη μου ο καλύτερος τρόπος για να το επιτύχω αυτό είναι να σας δώσω το άρθρο του Σπύρου Μελά αυτούσιο, όπως είχε δημοσιευθεί στο περιοδικό «Ελληνική Δημιουργία» τον Νοέμβριο του 1951.

Ακολουθεί το εν λόγω άρθρο.

Σπύρου Μελά, της Ακαδημίας Αθηνών:

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ
(Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΕΤΕΙΟΣ)

Τι προσφέραμε, αυτή τη μεγάλη μέρα, στον αγώνα της ελευθερίας των λαών της γης; Το παν, τη Νίκη, το πρώτο θείο χαμόγελο.
Ήταν νύχτα σκοτεινιασμένη. Τα έθνη, τρομαγμένα, σκυφτά, παράδιναν μονάχα τους τα χέρια στις αλυσίδες. Και φως ελπίδας τα μάτια δεν αντίκρυζαν πουθενά.

Μια φούχτα Έλληνες σκαρφάλωσαν ξαφνικά σε κορυφές απάτητες. Και εγερτήρια φωνή αντιλάλησε, που ερχόταν από τα βάθη δυόμισι χιλιάδων χρόνων κι έλεγε στους γονατισμένους λαούς:

-Ψηλά το κεφάλι. Δεν είμαστε υποζύγια. Ο άνθρωπος έχει πλασθεί ελεύθερος… Ακολουθήστε μας… Η Νίκη είναι δική μας…
Κι εκεί πάνω, ανάμεσα ουρανού και γης, στάθηκαν, δημιουργοί νέων Μαραθώνων, να δώσουν στο δράμα της ανθρωπότητας την αποφασιστική του στροφή προς μια υπέροχη κάθαρση. Σ’ ένα κομμάτι του Νότιου κλάδου των Ιουλιανών Άλπεων, αυτό που εισχωρεί στην Ελλάδα, παίχτηκε και κερδήθηκε η ελευθερία της Ευρώπης.

Η Δόξα διάλεξε γι’ αυτό το υψηλό επεισόδιο της παγκόσμιας τραγωδίας το πιο αντάξιο τοπίο: Τα πιο άγρια, τα πιο σκυθρωπά βουνά, Σμόλικα και Γράμμο, που τινάζουν τις φοβερές κορυφές τους στα σύγνεφα – 2520 έως 2636 μέτρα ύψος – δυο βουνά με βαθιά δασωμένα φαράγγια, σαν τεράστιες σπαθιές Τιτάνων, με κορυφογραμμές θαμμένες σε προαιώνια χιόνια, τυλιγμένες με αντάρες, όπου φέρνουν, περνώντας από τα χείλη αβύσσων με στροφές ιλίγγου, απίθανες γιδόστρατες.

Αυτού έβαλε τη Νίκη να δείξει, σ’ ένα πρώτο χαμόγελο, την αστραπή των δοντιών της. Αυτού αντιλάλησε μετά εικοσιπέντε αιώνες, ο αρχαίος παιάν:

– Ίτε παίδες Ελλήνων…
Ελευθερούτε πατρίδα!…
Ελευθερούτε λαούς!…
Νυν υπέρ πάντων αγών!…

***
Οχτώ ελληνικοί λόχοι αντιπροσώπευαν την ανθρωπότητα, την τραγική αυτή, αλλά και περίλαμπρη στιγμή της παγκόσμιας Ιστορίας. Οχτώ ελληνικοί λόχοι δέχτηκαν την πρώτη φοβερή κρούση των φαλάγγων της Αυτοκρατορίας. Οχτώ λόχοι μ’ οχτώ κανόνια κι εφόδια τιποτένια. Με κουρελιασμένες στολές, σκισμένες αρβύλες, δυο γαλέτες κι ένα κομμάτι τυρί στο σακίδιο, αλλά με την ψυχή γεμάτη Ελλάδα.

Σ’ αυτούς τους οχτώ λόχους έλαχε ο σκληρός και δοξασμένος κλήρος, σκεπάζοντας ένα έδαφος αχανές από εβδομήντα χιλιόμετρα μάκρος και δέκα ως δεκαπέντε βάθος, ν’ αντιμετωπίσουν και να κρατήσουν τη μάζα των εισβολέων, τους όλμους, τα βαριά και πυκνά πολυβόλα, τα κανόνια, τ’ αεροπλάνα, ως που να φτάσουν βοήθειες, να χτυπήσουν τον εισβολέα στο πλευρό, να τον ρίξουν στα φαράγγια της Πίνδου και να τον λιανίσουν.

Αν αυτό δεν γινόταν, ο εχθρός θα έκοβε το στρατό της Μακεδονίας από το στρατό της Ηπείρου, θα έμπαινε βαθιά στα εδάφη μας, θα εμπόδιζε την επιστράτευσή μας, ο πόλεμος θα χανόταν, η τύχη του Σουέζ θα ήταν άλλη, το Στάλιγκραντ δεν θα γινόταν ποτέ, και κανείς δεν μπορεί να ξέρει ποια θα ήταν σήμερα η τύχη του κόσμου.

***

Καμιά πέννα – και η πιο δυνατή – δεν μπορεί να συνθέσει άξιο ύμνο στους άνδρες που επιτέλεσαν αυτόν τον άθλο. Ένας ανθυπασπιστής, ένας λοχίας, μια διμοιρία, επί μέρες απομονωμένοι, άγρυπνοι, νηστικοί, χωρίς επαφή με τον άλλο στρατό, χωρίς καμιά εγκαρδίωση, καρφωμένοι στη χιονισμένη κορυφογραμμή της Κιάφας – 2398 μέτρα ύψος – δέχονται τις εφόδους των Αλπινιστών.

Όταν τα άλλα τμήματα μπόρεσαν τέλος να επικοινωνήσουν μαζί τους βρήκαν τον ανθυπασπιστή, το λοχία και τους περισσότερους άνδρες παγωμένους, αναίσθητους, στρωμένους στα χιόνια. Και τους κατέβασαν με τα φορεία.

Με τέτοιες αφάνταστες περιπέτειες πέταξε η Νίκη από την Πίνδο στη Μοράβα και στον Ιβάν, στην Κορυτσά και στα τρομερά υψόμετρα της Κάμας, στη Νεμέρσκα και στην Τρεμπεσίνα, στο Πογκραδέτς, στο Μάλι-Γκαρονίν και στην Κλεισούρα. Έτσι πέταξε στην Αδριατική και στο Αιγαίο.

Σηκώνοντας το ηθικό των λαών που αγωνίζονται για την ελευθερία, πέταξε στην έρημο, στη Σικελία, στην Ιταλία, στη Νορμανδία, στο Ρήνο…

Να τι πρόσφερε η Ελλάδα! Το πρώτο χαμόγελο της Νίκης, που διέλυσε το θρύλο για το αήττητο των φαλάγγων του ολοκληρωτισμού, και φώτισε το δρόμο για τον οριστικό θρίαμβο της ελευθερίας και του ποδοπατημένου δικαίου.

Επικεφαλής του μεγάλου αγώνος της ανθρωπότητας μπήκαν, αναστημένοι στα βουνά της Ηπείρου, σε όλη την αίγλη τους, ο Μιλτιάδης, ο Αριστείδης, ο Λεωνίδας και ο Θεμιστοκλής.

Οι σημαίες των εθνών ας προσκλίνουν μ’ ευλάβεια μπροστά στη γαλανόλευκη, την ημέρα της 28ης Οκτωβρίου – τη μεγάλη ημερομηνία του «ΟΧΙ».

Μετά από το άρθρο του Σπύρου Μελά θα κλείσω με ένα ποίημα του επιστήμονα, και λογοτέχνη, Στέλιου Σπεράντσα, δημοσιευμένο στο ίδιο τεύχος της «Ελληνικής Δημιουργίας»:

28 Οκτωβρίου

Τα φώτα της ψυχής αβούλων
εσύ άναψες, Ελλάδα, Φως της πλάσης.
Και συ – μονάχα Πνεύμα – ήταν γραμμένο
τη βία την υλική για να ντροπιάσεις.

Πιστέψαμε βαθιά στον εαυτό μας,
στη θεία συμπαράσταση. Μια φλόγα
στα στήθη μας. Κι αυτό ήταν των προγόνων
η αθάνατη αρετή, που μας ευλόγα.

Γλυκόθωρη, καθάρια ως η ψυχή μας,
η κρίσιμη ξημέρωσε ημέρα.
Το δίκιο ήταν μαζί μας. Κι απ’ τον τόπο
τον άδικο εχθρό διώξαμε πέρα.

Πολύφεγγη για μας ας είναι η δόξα,
κι ως στ’ άστρα να πυργώνεται κι ακόμα…
Σ’ εχθρό εμείς, με θέληση δική μας,
δε δώσαμε ποτέ νερό και χώμα.