Από τη στήλη αυτή στις 31/5/2018 είχα γράψει για τους διάφορους τρόπους, με τους οποίους Φιλέλληνες από την Ευρώπη και από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) είχαν συμβάλει στην ενίσχυση των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Επανέρχομαι στο θέμα αυτό στο πλαίσιο των 200 χρόνων μετά την Επανάσταση, με επιπρόσθετες πληροφορίες. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης πολλοί άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών από διάφορες χώρες, μέσω των συγγραφικών και των καλλιτεχνικών τους δραστηριοτήτων, είχαν συμβάλει στη διαμόρφωση ενός φιλελληνικού πνεύματος, το οποίο επηρέασε έντονα την κοινή γνώμη των χωρών τους.

Οι ηρωισμοί των αγωνιζομένων Ελλήνων, αλλά και τα δραματικά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης, όπως οι καταστροφές της Χίου και των Ψαρών, και η πολιορκία του Μεσολογγίου με την τραγική της κατάληξη, προκάλεσαν ισχυρή συμπάθεια στην κοινή γνώμη κάποιων κρατών της Ευρώπης, αλλά και της Αμερικής. Το κίνημα του φιλελληνισμού προσέλαβε τότε μεγάλες διαστάσεις, και διαπέρασε όλα τα κοινωνικά στρώματα.

Εκτός όμως από την ανθρώπινη συμπάθεια για τα δεινά του αγωνιζόμενου ελληνικού λαού, υπήρξαν και ειδικότεροι παράγοντες που τροφοδότησαν το κίνημα του φιλελληνισμού, όπως οι ακόλουθοι δύο:

*Το γεγονός ότι οι αγωνιζόμενοι Έλληνες ήταν απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι με τις πολιτισμικές, λογοτεχνικές και τις καλλιτεχνικές τους δραστηριότητες είχαν συμβάλει στη δημιουργία του μετέπειτα δυτικού πολιτισμού.

Δεν πρέπει, άλλωστε, να λησμονούμε ότι η πνευματική ζωή στην Ευρώπη την εποχή εκείνη χαρακτηριζόταν από το έντονο στοιχείο του κλασικισμού, και η αναφορά στα πρόσωπα και στα έργα της ελληνικής αρχαιότητας ήταν ιδιαίτερα συχνή στα φιλολογικά κείμενα, καθώς και στις εικαστικές τέχνες.

*Το γεγονός ότι ένας λαός επιχειρούσε, με σκληρές θυσίες, να επιτύχει την εθνική του αποκατάσταση.

Από τη στιγμή που η Ελληνική Επανάσταση είχε γίνει γνωστή στη δυτική και στην κεντρική Ευρώπη, οι εφημερίδες κατακλύζονταν από ειδήσεις για τα γεγονότα, που μεταδίδονταν είτε από πρόσωπα που διέμεναν στα κέντρα της Ανατολής, όπως στην Κωνσταντινούπολη και στη Σμύρνη, και τα οποία έπαιζαν ρόλο ανταποκριτών, είτε από ναυτικούς και άλλους διερχόμενους.

Μαζί με τις αναφορές στα πολεμικά γεγονότα, οι εφημερίδες δημοσίευαν και πολλές άλλες πληροφορίες για την κατάσταση των υπόδουλων Ελλήνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, και όσο ο χρόνος περνούσε και η Επανάσταση εδραιωνόταν, και για τους ηγέτες των επαναστατημένων Ελλήνων.

Οι πληροφορίες εκείνες για γεγονότα και πρόσωπα έξαπταν το λαϊκό ενδιαφέρον στους λαούς της Ευρώπης, ενώ τα δεινά των Ελλήνων αφύπνιζαν την ανθρώπινη συμπάθεια.

Ήδη από το 1821, αλλά ακόμη περισσότερο κατά τα αμέσως επόμενα χρόνια, κυκλοφορούσαν στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ κείμενα που αναφέρονταν στον Ελληνικό Αγώνα, ή εμπνέονταν από αυτόν.

Την Ελληνική Επανάσταση ύμνησαν και γνωστοί ποιητές της εποχής, όπως ο Βίκτωρ Ουγκώ και ο Αλφόνσος Λαμαρτίνος.

Παράλληλα, κυκλοφορούσαν φυλλάδια ιστορικού και πολιτικού περιεχομένου, τα οποία εξηγούσαν την κατάσταση των Ελλήνων, και υποστήριζαν τον αγώνα τους.

Το σύνολο των έργων που δημοσιεύτηκαν στην Ευρώπη και στην Αμερική, και τα οποία σχετίζονταν με την Ελληνική Επανάσταση, υπολογίζεται ότι υπερβαίνει τις 2.000. Την ίδια περίοδο δημιουργήθηκαν και εικαστικά έργα, με θέματα εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση.

Ο ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Η αλληλεγγύη προς τους αγωνιζόμενους Έλληνες εκδηλώθηκε αρχικά με τη σύσταση σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης φιλελληνικών επιτροπών, στις οποίες συμμετείχαν διακεκριμένες προσωπικότητες της εποχής, και οι οποίες απέβλεπαν στην παροχή βοήθειας με ποικίλες μορφές στους αγωνιζόμενους Έλληνες.

Συγκεκριμένα, οι επιτροπές εκείνες περιέθαλπαν τους Έλληνες πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στην Ευρώπη, διευκόλυναν με χρηματικά ποσά τη μετάβαση εθελοντών στην Ελλάδα, και διοργάνωναν εράνους για τη συλλογή χρημάτων που αποστέλλονταν στην Ελλάδα ή χρησιμοποιούνταν για την εξαγορά Ελλήνων αιχμαλώτων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τις φιλελληνικές δραστηριότητες στη δυτική Ευρώπη προώθησαν και Έλληνες που διέμεναν εκεί, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής και ο κύκλος του στο Παρίσι, καθώς και οι Έλληνες σπουδαστές σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια.

Οι πρώτες φιλελληνικές επιτροπές συγκροτήθηκαν από τον Αύγουστο μέχρι τον Νοέμβριο του 1821 στην Ελβετία και στη Γερμανία. Στην Ελβετία, έδρα των επιτροπών ήταν η Βέρνη, η Ζυρίχη, η Λωζάννη και η Γενεύη, που διέθεταν παραρτήματα και σε μικρότερες πόλεις.

Στη Γερμανία, η φιλελληνική δραστηριότητα επικεντρωνόταν στα κρατίδια της νότιας και της κεντρικής Γερμανίας, που ευνοούσαν τον ελληνικό αγώνα.

Τον Φεβρουάριο του 1825 ιδρύθηκε στο Παρίσι μια νέα φιλελληνική επιτροπή με την ονομασία «Φιλανθρωπική Επιτροπή υπέρ των Ελλήνων», η οποία απέβλεπε στη συλλογή χρημάτων με εράνους για την παροχή βοήθειας στους Έλληνες σε όλους τους τομείς.

Φιλελληνική κίνηση είχε αναπτυχθεί και στη Μεγάλη Βρετανία με τη σύσταση, στις αρχές του 1823, της «Ελληνικής Επιτροπής» του Λονδίνου, στην οποία συμμετείχαν επιφανή μέλη της αγγλικής κοινωνίας που διακρίνονταν για τη δραστηριότητά τους, όπως ο Τζων Μπάουρινγκ, ο Εδουάρδος Μπλάκιερ, και ο Λόρδος Βύρων, ο οποίος με την παρουσία του και το θάνατό του στο Μεσολόγγι είχε δώσει νέα ώθηση στο φιλελληνικό κίνημα.

Εκτός από τις συνήθεις δραστηριότητες για τη διενέργεια εράνων και την αποστολή βοήθειας προς τους Έλληνες, η «Ελληνική Επιτροπή» του Λονδίνου έπαιξε σημαντικό ρόλο και στη σύναψη των αγγλικών δανείων προς την Ελλάδα, γεγονός το οποίο αποτέλεσε έμμεση, αλλά σαφή, βρετανική αναγνώριση της υπόστασης του ελληνικού κράτους.

Ο ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ

Εκτός από τα ευρωπαϊκά κράτη, το φιλελληνικό κίνημα εκδηλώθηκε και στη Βόρεια Αμερική. Σε μια χώρα όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, που είχε ιδρυθεί πρόσφατα ως αποτέλεσμα ενός επαναστατικού αγώνα, η προσπάθεια των Ελλήνων, που έφεραν επιπλέον ένα ιστορικό όνομα, ήταν φυσικό να μην αφήσει ασυγκίνητους πολλούς από τους πολίτες της.

Χαρακτηριστικό της φιλικής διάθεσης της αμερικανικής κοινής γνώμης απέναντι στους αγωνιζόμενους Έλληνες ήταν το γεγονός ότι ο Πρόεδρος Μονρόε, στα ετήσια μηνύματά του το Δεκέμβριο του 1822, του 1823 και του 1824, είχε εκφράσει ευχές υπέρ της ελληνικής ανεξαρτησίας.

Από την Αμερική πήγαν στην Ελλάδα να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους διακεκριμένοι άνδρες, μεταξύ των οποίων και ο γιατρός Σαμουήλ Χάου, ο οποίος παρέμεινε στην Ελλάδα επί μία εξαετία, προσφέροντας τις ιατρικές του υπηρεσίες.

Μετά την επιστροφή του στην Αμερική, ο Σαμουήλ Χάου δημοσίευσε τις εντυπώσεις του σε ένα έργο του για την Ελληνική Επανάσταση, που απόβηκε πολύ χρήσιμο για την ενημέρωση των Αμερικανών.

Στο πνεύμα παροχής ανθρωπιστικών υπηρεσιών κινήθηκε και η δράση ιεραποστόλων λίγα χρόνια μετά την Επανάσταση. Τότε έφθασαν στην Ελλάδα και Αμερικανοί εκπαιδευτικοί με σκοπό την ίδρυση σχολείων.

Μεταξύ αυτών ήταν και το ζεύγος Τζον Χένρι Xιλλ και Φράνσις Xιλλ, στο οποίο αναφέρθηκα σε προηγούμενο άρθρο μου.

Το ζεύγος Χιλλ εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1830, στην οποία αργότερα ίδρυσε ελληνικά σχολεία και ένα παρθεναγωγείο, το οποίο λειτουργεί ακόμη και σήμερα.

Όταν μιλάμε για Φιλέλληνες δεν πρέπει να ξεχνάμε και τις Φιλελληνίδες, πολλές από τις οποίες δραστηριοποιήθηκαν δυναμικά στα τοπικά κομιτάτα των χωρών τους, συνεργαζόμενες υποδειγματικά με τους άρρενες συνοδοιπόρους τους.

Σήμερα κλείνω την αναφορά μου στον Φιλελληνισμό στην Ευρώπη και στην Αμερική με κάποιες στροφές από το ποίημα του Βίκτωρ Ουγκώ «Το Ελληνόπουλο», το οποίο γράφτηκε το 1828, και αναφέρεται στην καταστροφή της Χίου και των Ψαρών από τους Οθωμανούς Τούρκους στις 30 Μαρτίου 1822.

Το ποίημα το μετέφρασε στην ελληνική γλώσσα ο ποιητής Κωστής Παλαμάς.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΟΠΟΥΛΟ

Τούρκοι διαβήκαν, χαλασμός, θάνατος πέρα ως πέρα.
Η Χίος, τ’ όμορφο νησί, μαύρη απομένει ξέρα,
με τα κρασιά, με τα δεντρά
τ’ αρχοντονήσι, που βουνά και σπίτια και λαγκάδια,
και στο χορό τις λυγερές καμιά φορά τα βράδια,
καθρέφτιζε μεσ’ τα νερά.

Ερημιά παντού. Μα κοίταξε επάνω εκεί στο βράχο,
στου κάστρου τα χαλάσματα κάποιο παιδί μονάχο
κάθεται, σκύβει θλιβερά
το κεφαλάκι, στήριγμα και σκέπη του απομένει
μόνο μια άσπρη αγράμπελη σαν αυτό ξεχασμένη
μεσ’ την αφάνταστη φθορά.

-Φτωχό παιδί, που κάθεσαι ξυπόλυτο στις ράχες,
για να μην κλαις λυπητερά, τ’ ήθελες τάχα νά ‘χες
για να τα ιδώ τα θαλασσιά
ματάκια σου ν’ αστράψουνε, να ξαστερώσουν πάλι,
και να σηκώσεις χαρωπά σαν πρώτα το κεφάλι,
με τα μαλλάκια τα χρυσά;
…………………………………………………….
– Διαβάτη,
μου κράζει το Ελληνόπουλο με το γαλάζιο μάτι:
Βόλια, μπαρούτι θέλω. Να!