Ο Νέος Κόσμος της περασμένης Πέμπτης, 12/9, δημοσίευσε άρθρο του Μαρκ Μαζάουερ με τίτλο «Υπάρχει μέλλον για το έθνος-κράτος;».
Ο Μαρκ Μαζάουερ είναι Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κολούμπια των ΗΠΑ. Στο άρθρο του εξετάζει τη θέση του κράτους-έθνους στο πλαίσιο του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, το οποίο έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις τις τελευταίες δεκαετίες. Όμως δεν απαντάει ευθέως στην ερώτηση που θέτει, αν και εκφράζει τις ανησυχίες του για το μέλλον του έθνους-κράτους, όπως διαπιστώνουμε από το κλείσιμο του άρθρου του:
«Η απουσία ιστορικής προοπτικής στις μέρες μας σημαίνει ότι ξεχάσαμε τι πρέπει να εκτιμούμε και τι πρέπει να αγωνιστούμε για να προστατεύσουμε».
Πριν προχωρήσω στη συζήτηση του σημερινού θέματος κρίνω πως απαιτούνται κάποιες διευκρινίσεις στους όρους «έθνος – κράτος» και «νεοφιλελευθερισμός».
Ο όρος έθνος – κράτος είναι ευρύτερα γνωστός ως εθνικό κράτος, με την έννοια ότι προσδιορίζει το κράτος που έχει συγκροτήσει ένα έθνος σε έναν συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο.

Ο όρος «νεοφιλελευθερισμός» δεν πρέπει να συγχέεται με τον όρο «φιλελευθερισμός», γιατί είναι ένας νεολογισμός που επινοήθηκε για να περιγράψει το φαινόμενο, και τις συνέπειες, της παγκοσμιοποίησης.
Ενώ ο φιλελευθερισμός αποτέλεσε ιστορικά την ιδεολογία της νεογέννητης αστικής τάξης τον 18ο αιώνα και είχε προοδευτικά για την εποχή του χαρακτηριστικά, κύριο δόγμα του νεοφιλελευθερισμού είναι η απόσυρση του κράτους από την οικονομική δραστηριότητα, και παράλληλα η μείωση του παραδοσιακού εποπτικού ρόλου του κράτους στη λειτουργία της αγοράς.
Οι κύριες αρχές του νεοφιλελευθερισμού είναι:
*Μια αγορά χωρίς κανόνες είναι ο καλύτερος τρόπος για την αύξηση της οικονομικής ανάπτυξης.
*Περικοπές στις δημόσιες δαπάνες και στις δημόσιες υπηρεσίες.
*Περικοπές στους μισθούς και στις συντάξεις.
*Κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους.
*Απορρύθμιση της εργασιακής νομοθεσίας.
*Αποκρατικοποιήσεις.

Στο βιβλίο του «Το Μεγάλο Ρήγμα – Η Αποδόμηση του κόσμου», Εκδοτικός Οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 2008, ο Κώστας Βεργόπουλος, Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, γράφει τα ακόλουθα:
«Η συγκρότηση και η χειραφέτηση ενός διεθνούς συστήματος πολυεθνικών επιχειρήσεων υπεράνω των εθνικών οικονομιών σηματοδοτούν την εξασθένηση ελέγχων της αμερικανικής οικονομίας και την ανάδειξη άλλων γεωπολιτικών πόλων στο παγκόσμιο σύστημα, όπως της Κίνας και της Ινδίας. Δεν διεθνοποιούνται τόσο εθνικές οικονομίες, όσο κυρίως συγκροτείται μια νέα υπερεθνική οικονομία, υπεράνω εθνικών ελέγχων, που με την ασυδοσία της υπονομεύει όχι μόνον την ομαλή λειτουργία των εθνικών οικονομιών, αλλά και την δυνατότητα άσκησης πολιτικής με ηγεμονικό σταθεροποιητικό περιεχόμενο», σελ. 18-19.

ΠΩΣ ΑΠΟΔΥΝΑΜΩΝΕΤΑΙ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ-ΕΘΝΟΣ

Η ανεξέλεγκτη διακίνηση του διεθνούς κεφαλαίου, κυρίως κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, έχει ως αποτέλεσμα την σταδιακή αποδυνάμωση του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους επί της οικονομίας της χώρας. Οι συνέπειες που απορρέουν από την αποδυνάμωση αυτή στο χώρο της οικονομίας επεκτείνονται και στον κοινωνικό τομέα, καθότι η παρέμβαση του κράτους στην οικονομία αποσκοπεί, σε μεγάλο βαθμό, στη χαλιναγώγηση των ακραίων κοινωνικών ανισοτήτων που παράγει η χωρίς έλεγχο ελεύθερη αγορά.

Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το κράτος, μέσω της κοινωνικής πρόνοιας που ασκεί, φροντίζει μέρος του οικονομικού πλούτου να αναδιανέμεται προς όφελος των κοινωνικών στρωμάτων με χαμηλά εισοδήματα.

Η ειρωνεία είναι ότι ενώ ο νεοφιλελευθερισμός προβλήθηκε ως υπέρμαχος του ελεύθερου ανταγωνισμού και της ελεύθερης αγοράς, αυτό που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια είναι η συγκέντρωση του κεφαλαίου στις πολυεθνικές εταιρείες, και η κυριαρχία στην αγορά των ολιγοπωλιακών και μονοπωλιακών επιχειρήσεων.

Αυτό που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια είναι η μεγαλύτερη συσσώρευση πλούτου στην ιστορία της ανθρωπότητας σε όλο και πιο λίγα χέρια, με αποτέλεσμα την έξαρση στις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Δεν είναι συμπτωματικό το ότι ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων τα τελευταία χρόνια έχει πολλαπλασιασθεί. Και το παράδοξο είναι ότι οι δισεκατομμυριούχοι έχουν κάνει την εμφάνισή τους ακόμα και στην «κομουνιστική» Κίνα!

Τα τελευταία χρόνια στρατηγικοί τομείς της οικονομίας, όπως η ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες, οι μεταφορές, κ. ά, οι οποίοι μέχρι πρόσφατα βρίσκονταν κάτω από κρατικό έλεγχο, περιέρχονται στο διεθνές κεφάλαιο.

Δύο είναι οι κύριες αρνητικές επιπτώσεις από αυτές τις εξελίξεις: από τη μια δεν υπάγονται στις κρατικές ρυθμίσεις, και από την άλλη τα κέρδη τα καρπώνεται το διεθνές κεφάλαιο. Με άλλα λόγια, οι αποφάσεις για τον τρόπο λειτουργίας ζωτικών τομέων μιας χώρας θα λαμβάνονται, όλο και μεγαλύτερο βαθμό, από τις πολυεθνικές εταιρείες, με κριτήριο την αύξηση των κερδών τους, και όχι την εξυπηρέτηση των αναγκών των κρατών-εθνών.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΜΙΝΩΤΑΥΡΟΣ Ο ΝΕΟΦΙΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ

Οι επιπτώσεις από την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, και κατά συνέπεια η συρρίκνωση του ρόλου των εθνικών κυβερνήσεων, δεν περιορίζονται μόνο στον οικονομικό τομέα αλλά επιτείνουν και τις κοινωνικές ανισότητες, και επηρεάζουν αρνητικά την κοινωνική αλληλεγγύη.

Μια άλλη πολιτική του νεοφιλελευθερισμού με αρνητικές κοινωνικές επιπτώσεις είναι οι περικοπές των φόρων για τις εταιρείες και τα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα, με αποτέλεσμα τη μείωση των δημοσίων εσόδων, και κατά προέκταση τις περικοπές των δημοσίων δαπανών σε προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας.
Από τα παραπάνω προκύπτει πως ο νεοφιλελευθερισμός αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο που αντιμετωπίζουν τα έθνη-κράτη στην εποχή μας, γιατί έχει παγκόσμιες διαστάσεις, και έτσι συμβάλλει στη συρρίκνωση του έθνους-κράτους.

Ο νεοφιλελευθερισμός προβάλλει το επιχείρημα πως οι εθνικές οικονομίες λειτουργούν πιο αποτελεσματικά από την απορρύθμιση της αγοράς και από την σταδιακή κατάργηση των εργασιακών διατάξεων και των συλλογικών διαπραγματεύσεων για τα ημερομίσθια.

Η πραγματικότητα είναι ότι ο νεοφιλελευθερισμός, καταργώντας πολλές από τις κρατικές ρυθμίσεις στην οικονομία και τους περιορισμούς στη διακίνηση του διεθνούς κεφαλαίου, δεν υποσκάπτει μόνο την εθνική κυριαρχία, αλλά καταργεί και εργασιακές διατάξεις που με σκληρούς αγώνες εξασφάλισε η εργατική τάξη για μια αξιοπρεπή ζωή.

Στο παρελθόν ένας από τους σημαντικότερους ρόλους του κράτους ήταν η χαλιναγώγηση των ακραίων κοινωνικών ανισοτήτων που παράγει η ελεύθερη αγορά. Με τα κοινωνικά προγράμματα το κράτος είχε τη δυνατότητα να εξασφαλίζει ανεκτά επίπεδα διαβίωσης για τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα.
Αυτή η δυνατότητα σταδιακά συρρικνώνεται υπό την πίεση του διεθνούς κεφαλαίου, με αποτέλεσμα την περιθωριοποίηση ενός μεγάλου μέρους της κοινωνίας.
Στο βιβλίο της «Σύγχρονος καπιταλισμός και παγκοσμιοποίηση», Εξάντας Εκδοτική, Αθήνα 2008, η Σοφία Ν. Αντωνοπούλου, Καθηγήτρια του Εθνικού Μετσόβιου Πανεπιστημίου, κάνει τη ακόλουθη επισήμανση:
«Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η επιδιωκόμενη διάλυση της συλλογικότητας πολιτισμού και ταυτότητας, η διάλυση της συλλογικής συνείδησης, η διάλυση του έθνους-κράτους ως πολιτικού, οικονομικού και πολιτισμικού πλαισίου εντός του οποίου διαμορφώνεται η συλλογική συνείδηση, συνεπάγεται την υπονόμευση των κοινωνικών αγώνων, την αδυναμία των λαών να προβάλουν συλλογική αντίσταση», σελ. 293.

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια τα εισοδήματα του κεφαλαίου έχουν απογειωθεί, με ρυθμό πολλαπλάσιο της οικονομικής ανάπτυξης, εις βάρος των εργαζομένων και των καταναλωτών.

Εάν η κατάσταση αυτή συνεχισθεί, με αποτέλεσμα την περαιτέρω αποδυνάμωση του κράτους-έθνους, και ως εκ τούτου την αδυναμία του να εκτελεί αποτελεσματικά τον ρυθμιστικό του ρόλο, το κόστος για την κοινωνία, και ιδιαίτερα για τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα, αλλά και για τους νέους, θα είναι ανυπολόγιστο.

Σε μια τέτοια περίπτωση μπορούμε να πούμε πως ο νεοφιλελευθερισμός στην εποχή μας γίνεται ο σύγχρονος Παγκόσμιος Μινώταυρος, για να χρησιμοποιήσω τον τίτλο του βιβλίου του Καθηγητή Γιάννη Βαρουφάκη «Παγκόσμιος Μινώταυρος – Οι πραγματικές αιτίες της Κρίσης», Αθήνα 2011, που κατασπαράσσει τα κράτη-έθνη. Με το εν λόγω βιβλίο θα ασχοληθώ την ερχόμενη εβδομάδα.