Την περασμένη εβδομάδα αναφέρθηκα στην Μικρασιατική Καταστροφή, για την οποία δικάστηκαν οκτώ υψηλόβαθμα άτομα, έξι από τα οποία καταδικάστηκαν σε θάνατο, και εκτελέστηκαν. Σήμερα θα επικεντρωθώ στο κλίμα που επικρατούσε στην Ελλάδα μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, στη σύσταση του Έκτακτου Στρατοδικείου, και στην αναθεώρηση το 2010 της καταδικαστικής απόφασης του 1922.

Όπως είδαμε την περασμένη εβδομάδα, πρώτα η Κυβέρνηση του Δημητρίου Γούναρη, και στη συνέχεια οι Κυβερνήσεις άλλων στελεχών του κόμματός του, αντί να περιορισθούν στην κατάληψη της Σμύρνης και των περιχώρων της, όπως είχε αποφασισθεί στη Συνθήκη των Σεβρών το 1920, μετά την ήττα της Γερμανίας, και της συμμάχου της Τουρκίας, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, επέκτειναν την στρατιωτική εκστρατεία και στα ενδότερα της Τουρκίας.

Η πράξη τους εκείνη αποξένωσε την Ελλάδα από τους πρώην συμμάχους της, οι οποίοι έστρεψαν τη βοήθειά τους στην Τουρκία, με αποτέλεσμα ο Μουσταφά Κεμάλ να κατορθώσει να αναδιοργανώσει τον τουρκικό στρατό, ο οποίος όχι μόνο ανέκοψε την προέλαση της ελληνικής στρατιάς προς την Άγκυρα, αλλά μετά από σειρά μαχών την υποχρέωσε σε υποχώρηση, η οποία μετατράπηκε σε άτακτη φυγή, με αποτέλεσμα την αποχώρησή της από την Μικρά Ασία στις αρχές του Σεπτεμβρίου του 1922 (με το νέο ημερολόγιο).

Ενόψει της έκρυθμης κατάστασης που είχε δημιουργηθεί στην Ελλάδα, και της ανικανότητας των κυβερνήσεων να διαχειριστούν την κοινωνική κρίση, από τα στρατιωτικά τμήματα που είχαν καταφύγει στην Χίο και στην Λέσβο ξέσπασε το Κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1922 υπό την ηγεσία των συνταγματαρχών Νικόλαου Πλαστήρα και Στυλιανού Γονατά, και του αντιπλοίαρχου Δημήτριου Φωκά, και σχηματίσθηκε Επαναστατική Επιτροπή.

Πρώτο μέλημα της Επαναστατικής Επιτροπής ήταν η σύσταση Έκτακτου Στρατοδικείου για να δικάσει τους υπεύθυνους για την Μικρασιατική Καταστροφή.

Τα ακόλουθα οκτώ άτομα συνελήφθησαν και προσήχθησαν στο Έκτακτο Στρατοδικείο, το οποίο είχε στεγασθεί σε χώρο της Βουλής:

*Δημήτριος Γούναρης (59 ετών, πρώην Πρωθυπουργός)

*Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης (68 ετών, πρώην Πρωθυπουργός)

*Νικόλαος Στράτος (50 ετών, πρώην Πρωθυπουργός )

*Νικόλαος Θεοτόκης (44 ετών, πρώην Υπουργός Στρατιωτικών)

*Γεώργιος Μπαλτατζής (56 ετών, πρώην Υπουργός Εξωτερικών)

*Γεώργιος Χατζανέστης, αντιστράτηγος (59 ετών, Αρχιστράτηγος Μικράς Ασίας και Θράκης)

*Ξενοφών Στρατηγός, υποστράτηγος, (53 ετών, πρώην Υπουργός Συγκοινωνιών)

*Μιχαήλ Γούδας, υποναύαρχος (54 ετών, πρώην Υπουργός Εσωτερικών)

Η ΔΙΚΗ, ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΩΝ ΕΞΙ

Οι παραπάνω οκτώ υποδείχθηκαν ως υπαίτιοι της Μικρασιατικής Καταστροφής από την Ανακριτική Επιτροπή υπό την Προεδρία του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου.

Η δίκη άρχισε στις 31 Οκτωβρίου 1922, υπό την Προεδρία του Υποστράτηγου Αλέξανδρου Οθωναίου, και διήρκεσε μέχρι την 15η Νοεμβρίου 1922.

Η ειρωνεία είναι ότι η δίκη έγινε στον κύριο χώρο της Βουλής των Ελλήνων, όπου οι περισσότεροι από τους οκτώ κατηγορούμενους είχαν διαπρέψει στο παρελθόν ως πολιτικοί. Σημειωτέον ότι στην σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας αυτή ήταν η πρώτη φορά που τόσο υψηλά ιστάμενα πρόσωπα είχαν προσαχθεί σε Έκτακτο Στρατοδικείο.

Όταν οι οκτώ πήραν το θέση τους στο εδώλιο του κατηγορουμένου, τους απαγγέλθηκε το ακόλουθο κατηγορητήριο, όπως είχε συνταχθεί από την Προανακριτική Επιτροπή υπό τον Θεόδωρο Πάγκαλο:

«Κατηγορείσθε ότι από 1ης Νοεμβρίου 1920 και εφεξής μέχρις της 26ης Αυγούστου 1922 συναποφασίσαντες μετά των συνυπουργών υμών περί πράξεως εσχάτης προδοσίας εκουσίως και εκ προθέσεως υπεστηρίξατε την εισβολήν ξένων στρατευμάτων, ήτοι του τουρκικού εθνικιστικού στρατού, εις την επικράτειαν του Βασιλείου, τουτέστιν εις την υπό της Ελλάδος κατεχομένην και διά Συνθήκης Σεβρών κατακεχωρημένην χώραν της Μικράς Ασίας, παραδώσαντες άμα εις τον εχθρόν πόλεις, φρούρια, μέγα μέρος του στρατού και μεγίστης αξίας υλικόν πολέμου κτλ. κτλ. διά των επομένων μέσων».

Ακολούθησαν 15 αναφορές στα εν λόγω μέσα.

Ομολογουμένως το κατηγορητήριο συντάχθηκε με τρόπο που θα επιτύγχανε την καταδίκη των κατηγορουμένων σε θάνατο. Αυτός ήταν ο απώτερος σκοπός της Επαναστατικής Επιτροπής. Εκείνο που πρέπει να έχουμε κατά νουν όταν μετά από δεκαετίες μελετάμε την συγκεκριμένη εκείνη δίκη είναι ότι το κατηγορητήριο το 1922 αντανακλούσε τα αισθήματα μιας μεγάλης μερίδας της κοινής γνώμης, και ιδιαίτερα των προσφύγων από την Μικρά Ασία που είχαν χάσει προσφιλή μέλη των οικογενειών τους, και ξεριζώθηκαν από τα πάτριά τους εδάφη. Στην Αθήνα είχαν ήδη προηγηθεί συλλαλητήρια με συνθήματα όπως «Κατάρα και ανάθεμα στους προδότες», «Θάνατος στους ένοχους». 

Το πρωί της 15ης Νοεμβρίου 1922 ο Πρόεδρος του Έκτακτου Στρατοδικείου, υποστράτηγος Οθωναίος, στην κατάμεστη από στρατιωτικούς και πολίτες αίθουσα της Βουλής διάβασε την απόφαση των στρατοδικών:

«Εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Β’ το Έκτακτον Στρατοδικείον συσκεφθέν κατα νόμον, καταδικάζει παμψηφεί τους μεν Γεώργιον Χατζανέστην, Δημήτριον Γούναρην, Νικόλαον Στράτον, Πέτρον Πρωτοπαπαδάκην, Γεώργιον Μπαλτατζήν και Νικόλαον Θεοτόκην εις την ποινήν του θανάτου. Τους δε Μιχαήλ Γούδαν και Ξενοφώντα Στρατηγόν εις την ποινήν των ισοβίων δεσμών».

Η εκτέλεση των έξι έγινε την ίδια ημέρα, ενώ ο Μιχαήλ Γούδας και ο Ξενοφών Στρατηγός μετά από ένα μικρό διάστημα αποφυλακίσθηκαν.

ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ

Στις 20 Ιανουαρίου 2008, ο Μιχαήλ Πρωτοπαπαδάκης, εγγονός του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, που ήταν ένας από τους έξι που εκτελέστηκαν στις 15 Νοεμβρίου 1922, προσέφυγε στον Άρειο Πάγο, ζητώντας αναψηλάφηση (επανάληψη) της δίκης και ακύρωση της απόφασης του Έκτακτου Επαναστατικού Στρατοδικείου της 15ης Νοεμβρίου 1922.

Για να γίνει επανάληψη μιας δίκης θα πρέπει το άτομο που κάνει την αίτηση να είναι σε θέση να προσκομίσει ευνοϊκές για τους καταδικασθέντες μαρτυρίες, οι οποίες δεν ήταν στη διάθεση των στρατοδικών που πήραν την καταδικαστική απόφαση.

Τα νέα στοιχεία που επικαλέστηκε ο Μιχαήλ Πρωτοπαπαδάκης ήταν μια επιστολή του 

Ελευθερίου Βενιζέλου από τη θέση του Πρωθυπουργού προς τον αρχηγό της αξιωματικής Αντιπολίτευσης (Ιανουάριος 1929), και ένα απόσπασμα από ομιλία πάλι του Ε. Βενιζέλου στη Βουλή στις 31 Μαρτίου 1932. Στην επιστολή του, καθώς και στην ομιλία του, ο Ε Βενιζέλος εξέφραζε την άποψη πως η κατηγορία για εσχάτη προδοσία, η οποία αποτέλεσε τη βάση για την καταδίκη των έξι σε θάνατο, δεν ευσταθούσε.

Το αίτημα του Μιχαήλ Πρωτοπαπαδάκη έγινε αποδεκτό από την πλειοψηφία του Αρείου Πάγου, ο οποίος σε απόφαση που εξέδωσε στις 15 Οκτωβρίου 2010 έκρινε πως η κατηγορία για εσχάτη προδοσία, που οδήγησε τους Έξι στο εκτελεστικό απόσπασμα, δεν ευσταθούσε, και ως εκ τούτου παραγράφεται.

Η σημασία αυτής της απόφασης, που βγήκε 88 χρόνια μετά από την εκτέλεση των Έξι, είναι ότι οι απόγονοί τους δεν θα νιώθουν ότι είχαν προγόνους που εκτελέστηκαν με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας κατά της πατρίδας τους.

Ενδιαφέρουσα είναι η ακόλουθη άποψη που εκφράζει επί του θέματος αυτού ο Θάνος Βερέμης, πρώην Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας, σε δημοσίευμά του με τίτλο «Εκτόνωση λαϊκής οργής» στις 9 Νοεμβρίου 2010:

«Το κατηγορητήριο στη Δίκη των Έξι ήταν απολύτως σαθρό. Η κατηγορία κατά των πέντε πολιτικών και του αρχιστράτηγου των ελληνικών δυνάμεων στη Μικρά Ασία Χατζανέστη, ότι παρέδωσαν με τη θέλησή τους τα ελληνικά εδάφη στον εχθρό, δεν ευσταθεί. Πρώτον διότι η Σμύρνη δεν υπήρξε ελληνικό έδαφος με καμιά συνθήκη, απλώς η Ελλάδα έλαβε εντολή να τηρήσει τον νόμο και την τάξη για μια πενταετία. Και δεύτερον διότι βεβαίως η Καταστροφή δεν υπήρξε εσκεμμένη ενέργεια των κατηγορουμένων.

{… }Η εκτέλεση των Έξι έγινε για καθαρά πολιτικούς λόγους, δηλαδή για να εκτονωθεί η αγανάκτηση του κόσμου από την κακή διαχείριση της μικρασιατικής υποθέσεως, η οποία και οδήγησε στην Καταστροφή. Όμως η ανοησία μιας κυβέρνησης δεν συνιστά εσχάτη προδοσία. Η προχθεσινή απόφαση του Αρείου Πάγου συνιστά αποκατάσταση της αλήθειας και δεν αποτελεί έκπληξη για όσους γνωρίζουν τι έγινε τότε».

Έτσι έκλεισε η πιο αμφιλεγόμενη απόφαση Έκτακτου Στρατοδικείου στην νεοελληνική ιστορία, με αποτέλεσμα την εκτέλεση πέντε πολιτικών και ενός Αρχιστράτηγου.

Δεν πρέπει όμως να μας διαφεύγει το γεγονός ότι οι Έξι κρίθηκαν αθώοι για την αστήρικτη κατηγορία της εσχάτης προδοσίας, που τους οδήγησε στο εκτελεστικό απόσπασμα. Για τα ασυγχώρητα πολιτικά, διπλωματικά και στρατηγικά λάθη που διέπραξαν, με αποτέλεσμα την απώλεια της υποστήριξης των συμμάχων της Ελλάδας, και τη Μικρασιατική Καταστροφή, παραμένουν ένοχοι στη συνείδηση του ελληνικού λαού.

Αυτό είναι ένα δίδαγμα που δεν πρέπει να διαφεύγει την προσοχή των πολιτικών της εποχής μας, κάποιοι από τους οποίους τοποθετούν την προσωπική τους προβολή πάνω από το εθνικό συμφέρον…