Μια μοναδική συναυλία που μετέφερε τη μουσική παράδοση του Πόντου στην Αυστραλία, είχε την ευκαιρία να απολαύσει την περασμένη εβδομάδα το κοινό της Μελβούρνης.
Ο λόγος για την εμφάνιση των Θεσσαλονικιών, Χρήστου Καλιοντζίδη και Αντώνη Πιλαλίδη, στο Ελληνικό Κέντρο, με τη συνοδεία ντόπιων καλλιτεχνών.
Η άφιξή τους στην Αυστραλία έγινε μετά από πρόσκληση της Ποντιακής Εστίας, πιστή στην παράδοσή της να φέρνει τα καλύτερα μουσικά δείγματα του Πόντου στον ελληνισμό της διασποράς.
Οφείλω να ομολογήσω ότι αυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο στη συναυλία τους ήταν η τεχνική, ο τρόπος με τον οποίο πέτυχαν την αρμονική αλληλεπίδραση μεταξύ του τραγουδιού και των οργάνων, ιδιαίτερα της ποντιακής λύρας και των κρουστών.
Το μουσικό μας ταξίδι ξεκίνησε με τη λύρα του Χρήστου, με τη μελωδική φωνή του Αντώνη σαν φυσικό επακόλουθο να περιγράφει την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, το ορεινό της τοπίο και τις ιστορίες αγάπης και απώλειας που έχουν καταγραφεί σε αυτήν ανά τα χρόνια.
Λίγες ημέρες μετά τη συναυλία, είχα την τύχη να γνωρίσω από κοντά και να συνομιλήσω με το καλλιτεχνικό δίδυμο.
Μπορεί να έχουν γεννηθεί στη Θεσσαλονίκη, όμως η ιστορία του Χρήστου και του Αντώνη συνδέεται με αυτήν της διασποράς του Πόντου και της Μικράς Ασίας, με τις οικογένειές τους να έχουν ξεριζωθεί από τις πατρίδες τους κατά την Μικρασιατική Καταστροφή, αναζητώντας νέο τόπο εγκατάστασης σε πόλεις και χωριά της Μακεδονίας.
Η οικογένεια του Αντώνη από τη μεριά της μητέρας έχει καταγωγή από τα περίχωρα της Σμύρνης, ενώ και οι δύο συνδέονται μέσω των προγόνων τους με την Τραπεζούντα
Ακούγοντας τις ιστορίες τους, είναι ολοφάνερο πως η μουσική αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ταυτότητάς τους. Ο Αντώνης τραγουδά εδώ και χρόνια, ενώ για τον Χρήστο το “μικρόβιο” της μουσικής είναι… υπόθεση οικογενειακή! Ο παππούς του ήταν ψάλτης στην εκκλησία του χωριού του και ο πατέρας του επίσης μουσικός.
Το συμπέρασμά μου επιβεβαιώνουν και οι ίδιοι, λέγοντας μάλιστα ότι η μουσική συνιστά συνδετικό κρίκο με την μακρινή πατρίδα του Πόντου. Τα λόγια των τραγουδιών, τους μεταφέρουν στη γη των προγόνων τους. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο το γεγονός ότι η μουσική έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να διατηρηθεί ζωντανή η ποντιακή διάλεκτος.
Αυτή η σύνδεση έρχεται έμπρακτα στην επιφάνεια όταν τους ρωτώ για το αγαπημένο τους τραγούδι. Μου αναφέρουν και οι δυο τον παραδοσιακό βουκολικό σκοπό ‘μακρύν καϊτέ’ που μεταφράζεται ως μεγάλη μελωδία. Έρχεται από το χωριό Ματσούκα, στην καρδιά του Πόντου μεταξύ Τραπεζούντας και Αργυρούπολης, και η ιστορία αναφέρει πως χρησιμοποιούνταν από τους βοσκούς καλώντας ο ένας τον άλλον, τις ημέρες που περνούσαν στα βουνά φυλάγοντας ζώα.
Το ορεινό τοπίο έχει κεντρική θέση στην οικογενειακή ιστορία του Χρήστου. Από τα στόματα των διωκόμενων προγόνων του έφτασαν στα αυτιά του μαρτυρίες, όπως αυτές των γυναικών του Πόντου που περνούσαν ώρες ατελείωτες δουλεύοντας στα βουνά, αρμέγοντας τις αγελάδες, προετοιμάζοντας το φαγητό για τον χειμώνα. Ήταν αυτές που διατηρούσαν ενωμένη την κοινότητα.
Ο Χρήστος μου μιλά ακόμη για το ιστορικό παρελθόν της περιοχής και την εγκατάσταση πληθυσμών στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας φτάνοντας μέχρι και τη γη της σημερινής Γεωργίας.
Η μουσική του Πόντου αντικατοπτρίζει την γεωμορφολογική ποικιλότητα και την πλούσια πολιτισμική κληρονομιά της περιοχής. Ενδεικτικό είναι ότι μουσικολόγοι έχουν εντοπίσει στοιχεία της ποντιακής μουσικής που προέρχονται από την περσική παράδοση και πράγματι ο Χρήστος μου αναφέρει ως παράδειγμα τις ομοιότητες στο σχήμα της ποντιακής λύρας και την τεχνική που χρησιμοποιείται για το παίξιμό της.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει αναμφίβολα η ποντιακή διάλεκτος. Τόσο πλούσια και ζωντανή, με ρίζες στα αρχαία ελληνικά και επιρροές που μαρτυρούν τους δεσμούς με τις γύρω περιοχές, για πολλούς αποτελεί πρόκληση να την κατανοήσουν ή πόσο μάλλον να τη μάθουν.
Σύμφωνα με τον Χρήστο, ο μόνος τρόπος να τη μάθει κανείς είναι μέσω του τραγουδιού.
Όπως συμβαίνει με πολλά είδη παραδοσιακής ελληνικής μουσικής, η ποντιακή μουσική, αλλά και η κουλτούρα γενικότερα έχει επιβιώσει χάρη στην αφοσίωση των ανθρώπων, οι οποίοι και αντιστάθηκαν στις όποιες προσπάθειες επιβολής πολιτιστικής ομοιογένειας, που μάταια επιχείρησαν να καταπνίξουν τις διαφορετικές συνεισφορές που συνθέτουν την ελληνική κουλτούρα και παράδοση.
Το ίδιο επισημαίνει και ο ιστορικός Neal Ascherson γράφοντας για τη διατήρηση της ποντιακής κουλτούρας, από την ιστορική περιοχή του Πόντου, της Κωσταντινούπολης και της Ρωσίας έως τη σημερινή Ελλάδα και διασπορά ανά τον κόσμο, ως μια ιστορία επιβίωσης παρά τις αντιξοότητες.
Γι’ αυτό και οι δύο μουσικοί, Χρήστος και Αντώνης, δηλώνουν χωρίς δεύτερη σκέψη τη στήριξή τους στο έργο της Επιτροπής Μνήμης George Treloar, τιμώντας έναν άνθρωπο που βοήθησε σημαντικά στη μετεγκατάσταση των προσφύγων της Μικράς Ασίας στον ελλαδικό χώρο.
Ο Χρήστος Καλιοντζίδης μαγεύει τους θαμώνες με τις μελωδίες της ποντιακής λύρας. Φωτογραφία: Jim Claven
“Οφείλουμε να διατηρήσουμε ζωντανή στη μνήμη των Ελλήνων και των Αυστραλών αυτή την ιστορία ανθρωπιάς που συνδέει τις δύο χώρες. Άνθρωποι σαν τον George Treloar διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο για την επιβίωση του μοναδικού πολιτισμού των Μικρασιατών, συμπεριλαμβανομένων αυτών του Πόντου. Είμαστε όλοι εξαιρετικά ευγνώμονες για αυτό”, λέει χαρακτηριστικά ο Χρήστος.
Είναι τιμή μου που γνώρισα τους δύο νεαρούς μουσικούς, που άκουσα τις ιστορίες τους, που μοιράστηκαν μαζί μου τις πηγές έμπνευσής τους. Πρόκειται για καλλιτέχνες που φέρνουν το δικό τους μοναδικό ταμπεραμέντο στη μουσική παράδοση του Πόντου. Συστήνω ανεπιφύλακτα σε όποιον ενδιαφέρεται για τα διαφορετικά είδη της ελληνικής μουσικής παράδοσης να ακούσει τις δημιουργίες του Χρήστου και του Αντώνη.
*O Jim Claven είναι ιστορικός, συγγραφέας και μέλος της Επιτροπής Μνήμης George Treloar. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στους Λίτσα και Σάκη Αθανασιάδη που τον έφεραν σε επαφή με τον Χρήστο Καλιοντζίδη και τον Αντώνη Πιλαλίδη. Ο πιο πρόσφατος δίσκος του Χρήστου φέρει τον τίτλο ‘Ση Χαλκόβας τα στράτας’ και διατίθεται προς πώληση στην Ποντιακή Εστία Μελβούρνης. Για αγορά του δίσκου επικοινωνήστε με τη Λίτσα Αθανασιάδη στη διεύθυνση litsa007@hotmail.com