Λειψοί, Αρκιοί, Μαράθι και ένα σωρό βραχονησίδες σπαρμένες στο αρχιπέλαγος γύρω από την Πάτμο. Μια γοητευτική πολυνησία, ελάχιστα κατοικημένη, που ενδείκνυται για τις καλοκαιρινές περιπλανήσεις των όψιμων θαλασσινών εξερευνητών.

Ο πέτρινος σκούφος του Μοναστηριού στην Πάτμο, πάνω από τα λευκά σπιτάκια της Χώρας, χάνεται σιγά-σιγά μέσα στους αφρούς του ταραγμένου νερού που αφήνει πίσω το πλεούμενό μας. Η θάλασσα είναι γλυκιά, ήμερη και ροδαλή. Μπροστά μας, όπου φτάνει το μάτι, ολοένα εμφανίζονται μέσα από το πρωινό πούσι σαν σκούρες κηλίδες οι βραχονησίδες – σαν να ανθίζουν στο νερό μικρά πέτρινα λουλούδια… Ολόγυρα καΐκια αργοσέρνουν το ντούκου ντούκου της ντιζελομηχανής τους και γλάροι πετούν γύρω τους, για να τσιμπήσουν καμιά, παραζαλισμένη από το ξεψάρισμα, αντσούγια. Ανοίγω τον ναυτικό χάρτη για να δω αυτήν τη γοητευτική πολυνησία που γειτονεύει με το νησί της Αποκάλυψης: Αρέφουσσα, Καλόβολος, Ψαθονήσι, Αγρελούσσα, Μαράθι, Αρκιοί, Κουλούρα, Μακρονήσι, Λειψοί, Μανόλη, Φράγκος και πολλά άλλα μέρη ακόμη.

 «Να, τα Ασπρονήσια», λέει ο καπετάνιος μου. Ζωνάρια από σχιστόλιθο δημιουργούν μιαν αλλόκοτη εικόνα στις βραχονησίδες, την οποία ξεχνάμε μόλις φτάνουμε στη μικρή αμμουδιά με τα σμαραγδένια νερά. Ολόδροσα νερά επίσης…  Όσο η ημέρα προχωράει και άλλα σκάφη γεμίζουν τον ορίζοντα. Το μικρό αυτό αρχιπέλαγος είναι ό,τι πρέπει για τους όψιμους θαλασσινούς εξερευνητές: κοντινές στεριές, εκπληκτικές αμμουδιές, υπήνεμοι κόρφοι και νησιά ελάχιστα κατοικημένα, με μια αίσθηση ότι αυτή η γωνιά του Αιγαίου βρίσκεται σαράντα χρόνια πριν από την έλευση των τσάρτερ και των tour operators. Βάζουμε ρότα νότια για Αρκιούς. Παραπλέουμε τις άγονες ακτές του με τα βάτα και το φρυγμένο χώμα και φτάνουμε στα Τηγανάκια. «Τι είναι αυτό, μεγαλοδύναμε;», αναρωτιέμαι. Ρηχά, αμμουδερά νερά, με χρώματα εξωτικά στον υπερθετικό βαθμό, όμως μόνο για «σκαφάτους». Δεν υπάρχει αμμουδιά στην ακτή ούτε δρόμος για να έρθεις ώς εδώ! Κι άλλα μικρά cruisers και φουσκωτά σκάφη μπαίνουν ολοένα στον όρμο. Οι σκιές τους μαυρίζουν γοητευτικά τη λαμπερή άμμο του βυθού, δημιουργώντας εκείνες τις εξωτικές εικόνες που βλέπουμε στα περιοδικά. Ενθουσιαζόμαστε αλλά σύντομα φεύγουμε, καθώς δεν έχουμε άλλα κουράγια για βουτιές.

 «Είμαστε σχεδόν σαν μια οικογένεια εδώ. Καμιά πενηνταριά κάτοικοι», μου δηλώνει ο Μανόλης Μελανιός – όλοι τον φωνάζουν Τρύπα – στην ταβέρνα του, στο λιμανάκι των Αρκιών, όπου πίνουμε μερικές μπίρες να συνέλθουμε από τη θάλασσα. Οι εικόνες είναι εντελώς ροκ (όπως ο ίδιος ο Τρύπας) και όλα κινούνται σε κάτι ράθυμους ρυθμούς που δεν πιστεύεις ότι υπάρχουν ακόμη στο Αιγαίο. Μερικοί ψαράδες, μερικοί κτηνοτρόφοι, δυο – τρεις ταβέρνες κι αυτό είναι όλο το νησί. Ερημόνησο στο μεγαλύτερο μέρος του, δίχως αμμουδιές, με το μοναδικό οικισμό και λιμανάκι να βρίσκεται στο Πόρτο Αυγούστα.

«Μαθαίνονται πολύ οι Αρκιοί», ομολογεί ανήσυχος ο Μανόλης, μιλώντας για μεγάλες αγοραπωλησίες γης που ήδη γίνονται στο νησί. «Πρέπει να υπάρξει προσοχή εδώ. Να ξέρουμε τι θα γίνει. Κουφονήσι; Μύκονος; Τι θέλουν να κάνουν;», αναρωτιέται. Πάνω από το λιμανάκι, το κάτασπρο εκκλησάκι της Παναγιάς στην κορυφή του λόφου, ορίζει τη θέση του πρώτου οικισμού. Εκεί όπου κάποτε ζούσαν καμιά 200αριά άτομα, σήμερα πλέον τα πέτρινα σπιτάκια τους έχουν γίνει ερείπια. Πριν από περίπου 30 χρόνια κατηφόρισαν στο λιμανάκι και έφτιαξαν τον οικισμό. Τώρα πια οι Αρκιώτες ζουν μόνοι τους σε ένα περιθώριο, θαρρείς, του κράτους και του αιγαιοπελαγίτικου κοσμοπολιτισμού. «Όταν έχει παιδιά, υπάρχει και δάσκαλος στο νησί. Είναι ό,τι αποδεικνύει πως εδώ είναι ελληνική επικράτεια: δεν υπάρχει ούτε αστυνομία ούτε στρατός ούτε πυροσβεστική ούτε λιμεναρχείο», τονίζει γελώντας ο Αντώνης, από την ωραία παρέα που μαζεύτηκε κοντά μας κάτω από τα αρμυρίκια.
Λύνουμε κάβους δίπλα στα κότερα και φεύγουμε για το διπλανό Μαράθι. Σκεφτείτε ένα νησόπουλο, έρημο και μόνο, γεμάτο αγριομάραθα (ώς σήμερα), όπου πριν καμιά τριανταριά χρόνια στήθηκε μια ταβέρνα απ’ όπου περνάει για φαγητό όλο το διεθνές jet set που κατοικοεδρεύει τα καλοκαίρια στην Πάτμο! Σήμερα, αν και οι ταβέρνες έχουν γίνει τρεις και βρίσκει κανείς (προς ενοικίαση) και λίγα δωμάτια, το Μαράθι διατηρεί ακόμη την αίσθηση γλυκού καταφυγίου, μέσα στο μικρό αυτό ανατολικό αρχιπέλαγος. Ακόμη δεν έχει ρεύμα και όλα κινούνται με γεννήτριες. Δένουμε στον ξύλινο μόλο. Στα πράσινα νερά της αμμουδιάς είναι αγκυροβολημένα καμιά δωδεκαριά ιστιοφόρα. Τα χαζεύουμε ακούγοντας τα τζιτζίκια κάτω από τη σκιά ενός πελώριου φίκου μπέντζαμιν, μασουλώντας τα καππαρόφυλλα μιας δροσερής σαλάτας. Το Αιγαίο συνεχίζει να με εκπλήσσει…

ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΛΕΙΨΟΙ

Όπως οι Αρκιοί είναι το μεγάλο κατοικημένο νησί με καμιά δεκαριά βραχονησίδες ολόγυρα, έτσι και οι Λειψοί είναι το μεγάλο νησί, με την απαραίτητη συντροφιά των ερημονήσων του. Το μεγάλο νησί λέγεται Λειψώ (η Λειψώ ή το Λειψώ, παλαιότερα). «Γεωφυσικά, σαν να του λείπει ένα κομμάτι του νησιού, στη θέση όπου είναι ο μεγάλος κόλπος του λιμανιού», μας λέει ο δήμαρχος Λειψών, Μπενέτος Σπύρου, θέλοντας να δώσει μια ερμηνεία για το όνομα. Κουβεντιάζοντας μαζί του στη δροσερή πλατεία Ξάνθου καταλαβαίνω ότι πλέον από το νησί δεν λείπει τίποτα. Για την ακρίβεια οι Λειψοί έχουν τόσα, που πολλά μεγαλύτερα σε μέγεθος νησιά του Αιγαίου θα ζήλευαν. Είχα ακούσει κάτι για το «θαύμα των Λειψών».

«Αυτό το θαύμα ήταν στοίχημα ζωής για το νησί», ομολογεί ο -επί έξι τετραετίες!- δήμαρχος. «Πιστεύω ότι δεν υπάρχουν άγονα νησιά. Υπάρχουν άγονα μυαλά στα υπουργεία. Οι Λειψοί σήμερα παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή αύξηση την τελευταία δεκαετία: ποσοστό 40%! Ζουν στο νησί 700 άτομα, πολλοί νέοι. Εχουμε 135 παιδιά στα σχολεία (μέχρι και Λύκειο!). Εξάλλου στους Λειψούς έχουμε ολοήμερο σχολείο από το 1995, προτού αυτό ακόμη θεσμοθετηθεί…». Τι συνέβη λοιπόν στους Λειψούς και κρατάνε τον κόσμο τους; «Έπρεπε να ξεφύγουμε από τη λογική «το συγκριτικό πλεονέκτημα είναι ο τουρισμός». Αυτό είναι εποχικό. Έπρεπε να οικοδομήσουμε κοινωνία 365 ημερών. Το πετύχαμε στηρίζοντας τον τουρισμό πάνω στην τοπική οικονομία. Η βιώσιμη ανάπτυξη, εξάλλου, στηρίζεται πάνω στην ιστορία της παραγωγής του τόπου».

Μαζί με την ήπια τουριστική ανάπτυξη (απαγορεύεται να δημιουργηθεί στο νησί μονάδα με περισσότερες από 60 κλίνες), ζωντανεύει στους Λειψούς η αγροτική παραγωγή, η αλιεία, η κτηνοτροφία, η τυροκομία και αναδημιουργείται η αμπελοκαλλιέργεια. Μάλιστα υπολογίζεται πως στο νησί υπάρχουν 14.000 κλήματα με το ιστορικό φωκιανό σταφύλι, ενώ εδώ και 20 χρόνια πραγματοποιείται Γιορτή του Κρασιού. Ολοι οι κάτοικοι κάνουν λίγο απ’ όλα: ο κτηνοτρόφος θα έχει και λίγα ενοικιαζόμενα δωμάτια, ο οικοδόμος μπορεί να έχει και ταβέρνα, ο γεωργός θα έχει και μπακάλικο κ.λπ. H βιώσιμη οικονομία του τόπου στηρίζεται στα μικτά επαγγέλματα και αυτό γίνεται μάθημα στα σχολεία. Μάλιστα, στήθηκε η Τεχνοληψία στο Λύκειο, μια εταιρεία για την προώθηση τοπικών προϊόντων. Και με την επέλαση του real estate, τι γίνεται; «Προχωράμε στα χωροταξικά σχέδια των νησιών», απαντάει ο δήμαρχος. «Αλλιώς όλα θα γίνουν παραθεριστικές κατοικίες Βορειοευρωπαίων.

Ποια αειφορία τότε και ποια ανάπτυξη; Μπαίνουμε πολύ δυναμικά. Έτσι βγήκε τότε στον αέρα η υπόθεση με το σπίτι του Γιωτόπουλου (η γνωστή υπόθεση με τη ροζ βαμμένη βίλα, πάνω από τον κατάλευκο οικισμό). Τότε είχε ξεκινήσει στο νησί η Επιτροπή Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης. Αν χάναμε το παιχνίδι, τώρα θα ήταν άλλο το νησί. Είπαμε σε κάποιους από τότε, ότι εδώ δεν μπορείτε να κάνετε ό,τι θέλετε…». Εδώ και δύο χρόνια, εξάλλου, έχουν σταματήσει οι κατατμήσεις οικοπέδων εκτός οικισμού ώσπου να τελειώσει το χωροταξικό. Υπάρχει βλέπετε και εδώ τεράστια ζήτηση για γη – κυρίως από Ιταλούς, Γερμανούς, Βέλγους, Γάλλους και οι τιμές εκτοξεύονται στα ύψη.

Οδηγούμε στο νησάκι, πρωί, με μαλακό φως και λίγη ζέστη. Χαμηλοί λόφοι απ’ άκρη σ’ άκρη, απλώνονται σκεπασμένοι με αστοιβές, σκίνα, λίγους ελαιώνες, μπαξέδες, αμπέλια. Ολα είναι σπαρμένα με μικρά, λευκά ξωκλήσια με γαλανούς τρούλους και καμπαναριά. Γύρω στα 10.000 γιδοπρόβατα βόσκουν στο νησάκι. «Το νότιο κομμάτι είναι πιο εύφορο και με πιο πολλά νερά. Στα βορινά είναι άγονος τόπος», μας δηλώνει ο Γιώργος Λαουντός, υπεύθυνος Τουρισμού του Δήμου και επίτροπος της Μονής της Πάτμου στη Λειψώ. Η Μονή κάποτε διέθετε στην περιοχή τεράστια περιουσία.

Σήμερα έχει στην κατοχή της μόνο ένα χωράφι και τρία ξωκλήσια. Πηγαίνουμε να δούμε ένα από αυτά, το πιο αγαπημένο στο νησί, την περιλάλητη Παναγία του Χάρου. Το εξαιρετικής αρχιτεκτονικής ξωκλήσι είναι τριγυρισμένο από αμπέλια και συκιές. «Ήρθαν εδώ Κολλυβάδες από το Άγιον Όρος και έφεραν την εικόνα», μας λέει. Η μοναδική στην ορθόδοξη αγιογραφία σύνθεση της εικόνας παριστά την Παναγία να κρατάει στα χέρια της έναν μικρό Εσταυρωμένο και να κλαίει. Ο Γιώργος μάς δείχνει τους Παρθενόκρινους που τη στολίζουν. «Τους βάλαμε άνοιξη και είναι ξεροί, μα θα ανθίσουν μόνοι τους στη γιορτή της, στις 23 Αυγούστου…». Στο μεγάλο πανηγύρι που γίνεται ανήμερα της γιορτής, μοιράζεται στον κόσμο ψωμί και σταφύλι. Πιο κάτω από την εκκλησία, ο Μανόλης Βαβουλάς μάς τρατάρει φρέσκα βερίκοκα. Έχει θερμοκήπια και αμπέλια αλλά και ένα μανάβικο – μπακάλικο στη Χώρα.

Κατηφορίζουμε στο χωριό και βολτάρουμε στα στενά του σοκάκια. Λίγα παλιά σπίτια υπάρχουν ακόμη εκεί. Κάποια από αυτά θυμίζουν την παρουσία των Ιταλών. Ψηλά στο Καστέλι, λένε οι ντόπιοι, έμενε η Καλυψώ και κατέβαινε στο Κουσέλιο για κολύμπι. Και τι σύμπτωση. Η αρχαιολογική σκαπάνη στην περιοχή αυτή βρήκε τα περισσότερα αρχαία! Νύχτωσε και έβγαλε ένα δροσερό αεράκι. Ο Παντελής μάς σερβίρει μια μεγάλη ψητή συναγρίδα στην ταβέρνα του. Το άσπρο κρασί παγώνει στην κανάτα. Εντυπωσιάστηκα από την ποιότητα του νησιού. Σκέφτομαι πώς ένας εμπνευσμένος άνθρωπος και μια συνετή κοινωνία μπορούν να κάνουν τη διαφορά. «Με απλές κινήσεις μπορείς να κάνεις θαύματα στις μικρο-κοινωνίες του Αιγαίου», αυτό μου έλεγε ο δήμαρχος, ο ονειροπόλος, δυναμικός και πεισματάρης κύριος Μπενέτος. Όπως ο Άγιος Βενέδικτος (έχουν το ίδιο όνομα) προσπάθησε να ενώσει τις δύο εκκλησίες, αυτός προσπαθεί να ταιριάξει τη σύγχρονη ανάπτυξη με τη βιωσιμότητα και την αειφορία στο μικρόκοσμο του Αιγαίου.
 
KOΛΥΜΠΙ

Στα γύρω νησάκια τις καλύτερες παραλίες έχουν τα Ασπρονήσια και το Μακρονήσι, ενώ τα Τηγανάκια στους Αρκιούς είναι καλοκαιρινή εμπειρία μεγατόνων!
Στο Μαράθι θα βρείτε την ομώνυμη μεγάλη υπέροχη αμμουδιά. Στους Λειψούς η καλύτερη αμμουδιά είναι ο Πλατύς Γιαλός. Σημειώστε επίσης τις πολύ καλές αμμουδιές Λιεντού (κοσμοπολίτικη, δίπλα στη Χώρα), Κατσαδιά, Παπανδριά, τη βοτσαλωτή Χοχλιαδούρα και το Μονοδένδρι.