Παρέκβαση: Κυρία Βούλα Λούστα, η κατάληξή σου, «και ο νοών νοείτω», είναι μια άθλια υπεκφυγή. Τι σ’ εμπόδισε να πεις καθαρά ότι είμαι «άσχετος», να το ευχαριστηθείς; Σου υπενθυμίζω ότι η διδακτορική μου διατριβή έχει να κάνει με την αρχαία Μακεδονία. Αν διαφωνείς μαζί μου σε κάτι, παράθεσε στοιχεία, όχι λάσπη. Ούτε ανέχομαι, πολύτολμη κυρία μου, να βάζεις στο κεφάλι μου «καπέλα υστερίας». Αυτά είναι πονηρόφθαλμα τερτίπια της δεκάρας! Τέλος παρέκβασης.

Φίλοι και φίλες, το σημερινό άρθρο συμπληρώνει την τριλογία μου περί αρχαίας Μακεδονίας και Μακεδόνων. Γνωρίζω ότι τέτοια άρθρα είναι κάπως «δυσκολοχώνευτα» για τον μέσο αναγνώστη. Αλλά, λόγω της τρέχουσας επικαιρότητας, θεώρησα πως έπρεπε να θίξω κάποια ζητήματα που «δεν πρέπει» να θίγονται.

Ο ιστορικός από την ΠΓΔΜ Alexander Donski, στο βιβλίο του Ancient Macedonian Heritage in Today’s Macedonian Nation, επιχειρεί να δείξει τη σλαβική προέλευση όχι μόνο της αρχαίας μακεδονικής γλώσσας αλλά και των αρχαίων Μακεδόνων!

Σχετικά με τη γλώσσα, για να στηρίξει την επιχειρηματολογία του, χρησιμοποιεί (μεταξύ άλλων) και τον Πλούταρχο.

Είναι γεγονός ότι ο Πλούταρχος μιλά για «μακεδονική γλώσσα» στις βιογραφίες του, «Ευμένης» και «Αλέξανδρος». Στην πρώτη λέει ότι, μόλις οι Μακεδόνες στρατιώτες είδαν τον στρατηγό Ευμένη, αμέσως τον χαιρέτησαν «Μακεδονιστί τη φωνή» (Ευμένης 14). Στη δεύτερη λέει ότι, στον άγριο καβγά με τον Κλείτο, ο Αλέξανδρος «αναπηδήσας ανεβόα Μακεδονιστί» (Αλέξανδρος 51).

Αναμφίβολα ο Μ. Αλέξανδρος και όλη η βασιλική αριστοκρατία μιλούσε την αττική διάλεκτο, αλλά παράλληλα και τη μακεδονική ντοπιολαλιά, που προφανώς οι άλλοι Έλληνες δυσκολεύονταν να την καταλάβουν. Αυτή τη ντοπιολαλιά χρησιμοποίησε ο Αλέξανδρος σε στιγμές φόρτισης στο επεισόδιο με τον Κλείτο. Ας δούμε μερικά από τα χαρακτηριστικά της.

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Οι Μακεδόνες πρόφεραν το «φ» ως «β»: «Βερενίκη» αντί Φερενίκη, «Βέροια» αντί Φέροια, «κεβαλή» αντί κεφαλή, «βαλακρός» αντί φαλακρός, «Βρίγες» αντί Φρύγες, «Βίλιππος» αντί Φίλιππος. Η τροπή τού «φ» σε «β» ασφαλώς δεν σηματοδοτεί μια ξένη, μη ελληνική, γλώσσα.

Έχουμε όμως κάποιες ανετυμολόγητες λέξεις, με ελληνικές καταλήξεις, όπως: «άβγανα», «άδδαι, «άδισκον», «άλιζα», «βατάρα», «βέδυ», «βίρροξ», «γάρκαν», «γόδα», «γοτάν», «δρήες», «εστερικάς», «ιζέλα», «κοίος», «λακεδάμα», «ρούτο», «σιγύνη», «σκοίδος» (Θαβώρης, «Ο χαρακτήρας και η χρονολόγηση του λεξιλογίου της ελληνικής διαλέκτου των αρχαίων Μακεδόνων», Αρχαία Μακεδονία, Έκτο Διεθνές Συμπόσιο, 1999, τόμ. 2 σ. 1137).

Οι λέξεις αυτές ήσαν ξενικά δάνεια από όμορους λαούς, με τους οποίους οι Μακεδόνες έρχονταν σε επαφή. Τέτοιες δάνειες λέξεις έχουν όλες οι ελληνικές διάλεκτοι, π.χ. η λέξη «παράδεισος» είναι περσικό δάνειο, φερμένο στην αττική διάλεκτο από τον Ξενοφώντα. Επίσης οι λέξεις «βασιλεύς», «ίρις», «ξίφος» κ.ά. είναι δάνεια. Η αγγλική γλώσσα βρίθει ελληνικών λέξεων, αλλά δεν παύει να είναι αγγλική. Συνεπώς, η μακεδονική ντοπιολαλιά ήταν ελληνική διάλεκτος με κάποια ξενικά δάνεια.

Ο ΚΑΤΑΔΕΣΜΟΣ

Το 1986, στην Πέλλα, βρέθηκε ένας κατάδεσμος (defixio), που χρονολογείται στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. Τι είναι ο κατάδεσμος; Είναι κατάρα γραμμένη (συνήθως) πάνω σε λεπτή πλάκα από μολύβι. Αφού γραφτεί η κατάρα, η μολύβδινη πλάκα τυλίγεται και θάβεται. Όταν ξετυλίχτηκε ο κατάδεσμος της Πέλλας (βλ. πιο πάνω εικόνα), εμφανίστηκε το παρακάτω κείμενο:

[Θετί]μας καὶ Διονυσοφῶντος τὸ τέλος καὶ τὸν γάμον καταγράφω καὶ τᾶν ἀλλᾶν πασᾶν γυ-

[ναικ]ῶν καὶ χηρᾶν καὶ παρθένων, μάλιστα δὲ Θετίμας, καὶ παρκαττίθεμαι Μάκρωνι καὶ

[τοῖς] δαίμοσι· καὶ ὁπόκα ἐγὼ ταῦτα διελε<ί>ξαιμι καὶ ἀναγνοίην πάλ{ε̣}ιν ἀνορ<ύ>ξασα,

[τόκα] γᾶμαι Διονυσοφῶντα, πρότερον δὲ μή· μὴ γὰρ λάβοι ἄλλαν γυναῖκα ἀλλ’ ἢ ἐμέ,

[ἐμὲ δ]ὲ συνκαταγηρᾶσαι Διονυσοφῶντι καὶ μηδεμίαν ἄλλαν· ἱκέτις ὑμῶ<ν> γίνο-

[μαι· φίλ]αν οἰκτίρετε δαίμονες φίλ[ο]ι∙ δαπ̣<ε>ινὰ γάρ ἰμε φίλων πάντων καὶ ἐρήμα· ἀλλὰ

[—-]α φυλάσσετε ἐμὶν ὅ[π]ως μὴ γίνηται ταῦ̣[τ]α καὶ κακὰ κακῶς Θετίμα ἀπόληται·

[․․․․].ΑΛ[ ]․ΥΝΜ․.ΕΣΠΛΗΝ ἐμός, ἐμὲ δὲ [ε̣]ὐ[δ]αίμονα καὶ μακαρίαν γενέσται·

[— — —]ΤΟ․[— — —]․․․Ε․ΕΩ[]Α․[․]Ε..ΜΕΓΕ[— — —].

Δηλαδή: «Της [Θετί]μας και του Διονυσοφώντα την τελετή και το γάμο καταριέμαι εγγράφως, και όλων των άλλων γυναικών και χήρων και παρθένων, αλλά ειδικά της Θετίμας, και εμπιστεύομαι τον Μάκρωνα και τους δαίμονες, και μόνο όταν τα ξεθάψω πάλι και τα ξετυλίξω και τα διαβάσω αυτά, τότε θα μπορέσει να παντρευτεί τον Διονυσοφώντα, όχι πριν, γιατί θέλω να μην πάρει άλλη γυναίκα παρά εμένα, και να γεράσω με τον Διονυσοφώντα και με κανέναν άλλον. Είμαι ο ικέτης σας. Λυπηθείτε την φίλη(;), αγαπημένοι μου δαίμονες, γιατί είμαι μια Δαγίνα (;) όλων των αγαπημένων μου και είμαι εγκαταλειμμένη. Αλλά φυλάξτε το αυτό για χάρη μου, ώστε να μη συμβούν αυτά και η άθλια Θετίμα να χαθεί ελεεινά […] αλλά εγώ να γίνω ευτυχισμένη κι ευλογημένη…]

Εδώ έχουμε το εκτενέστερο (απ’ ό,τι γνωρίζω) κείμενο σε βορειοδυτική διάλεκτο, που συγγενεύει περισσότερο με τη δωρική παρά με την αιολική των Θεσσαλών. Ερώτημα: Είναι άραγε η διάλεκτος του κατάδεσμου της Πέλλας ίδια με αυτή που ο Πλούταρχος αναφέρει ως «Μακεδονική γλώσσα»; Νομίζω πως όχι, γιατί στον κατάδεσμο δεν έχουμε ανετυμολόγητες ξενικές λέξεις – τουλάχιστον στο ευανάγνωστο κομμάτι του κειμένου. Αν η μακεδονική ντοπιολαλιά περνούσε στον γραπτό λόγο, θα λύναμε την απορία.