Την 25η Απριλίου συμπληρώθηκαν 103 χρόνια από την άφιξη των στρατιωτών ANZACs στην Καλλίπολη. Η αναγνώριση ωστόσο της Καλλίπολης ως τόπος ιερού προσκυνήματος για τους Αυστραλούς επισκιάζει τη συνεισφορά της Ελλάδας στην εκστρατεία και συγκεκριμένα αυτήν της Ελληνοκρητικής Λεγεώνας, συμβολή την οποία μάλιστα αγνοούν πολλοί σημερινοί Αυστραλοί και Ελληνοαυστραλοί.
Συνολικά 8.709 Αυστραλοί πέθαναν το έτος 1915 σε τουρκικό έδαφος, στο πλευρό των οποίων πολέμησαν 900 Έλληνες εθελοντές, μέλη της Ελληνοκρητικής Λεγεώνας, υπό την ηγεσία του Κρητικού Παύλου Γύπαρη, από το χωριό Ασί Γωνιά Αποκορώνου Χανίων. Οι περισσότεροι εξ αυτών βρίσκονται θαμμένοι στην Καλλίπολη μαζί με στρατιώτες των ANZACs.
Ο Παύλος Γύπαρης κουβαλούσε στην πλάτη του πολλές μάχες και, μάλιστα, είχε τραυματιστεί κατά τον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908) και τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913. Θεωρείτο ένας από τους πιο έμπειρους πολεμιστές του αντάρτικου αγώνα.
Ο Γύπαρης είχε σταλεί στην Κρήτη για να καταρτίσει σώμα εθελοντών. Μετέβη στα Χανιά, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο και μέχρι το τέλος του Φλεβάρη είχε στρατολογήσει γύρω στους 300 εθελοντές. Κατόπιν αυτοί επιβιβάστηκαν σε πλοίο φτάνοντας στον Πειραιά την επομένη, όπου ο Γύπαρης είχε συγκεντρώσει περί τους 600 ακόμη άνδρες από διάφορα μέρη της Ελλάδας με επόμενο σταθμό την Καλλίπολη.
Εν τω μεταξύ, η εκστρατεία στην Καλλίπολη είχε ξεκινήσει και οι στρατιώτες των ANZAC συναντούσαν ισχυρή αντίσταση. Ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας, Ελευθέριος Βενιζέλος, είχε πραγματοποιήσει περιοδεία στα Δαρδανέλια και είχε επισκεφτεί τα νησιά Λήμνο και Τένεδο. Εκεί βρέθηκε με τους Βρετανούς ναυάρχους, οι οποίοι τον ενημέρωσαν ότι οι δυνάμεις τους που είχαν αποβιβαστεί εκεί αντιμετώπιζαν συνεχώς νυχτερινές επιδρομές από τουρκικές συμμορίες που έφερναν μεγάλη αναταραχή στον στρατό τους. Τότε ο Βενιζέλος μίλησε στους ναυάρχους για την εμπειρία του Παύλου Γύπαρη στην αντάρτικη δράση και την ικανότητά του να αντιμετωπίσει τις συμμορίες των Τούρκων.
Περί τα τέλη του Ιουνίου 1915, ο Γύπαρης και η ΕλληνοΚρητική Λεγεώνα αποβιβάστηκαν στην Καλλίπολη, στον κόλπο του “Ξηρού”, με στόχο την αντιμετώπιση του τουρκικού στρατού που βάδιζε προς κατάληψη των οχυρών “Σούβλα”. Έπειτα από επτά εβδομάδες μαχών, ο Γύπαρης και όσοι στρατιώτες είχαν επιζήσει κατέφυγαν στο νησί της Τενέδου και επέστρεψαν στην Ελλάδα μέχρι και το τέλος Αυγούστου.
Είναι καθήκον απέναντι στους προγόνους μας να προβάλλουμε τις θυσίες τους στην Καλλίπολη και τις κοινές προσπάθειες Ελλήνων και Αυστραλών που είχαν ξεκινήσει κατά τον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο και συνεχίστηκαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μάχη της Κρήτης.
Πρέπει επίσης να αναφέρουμε ότι στο πλευρό των αυστραλιανών στρατευμάτων κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο πολέμησαν τουλάχιστον 57 Ελληνοαυστραλοί, εκ των οποίων 6 σκοτώθηκαν και 18 τραυματίστηκαν. Μερικοί από αυτούς παρασημοφορήθηκαν για την ανδρεία τους. Από αυτούς οι 36 ήταν γεννημένοι στην Ελλάδα και οι υπόλοιποι Ελληνόπουλα δεύτερης γενιάς, ενώ 12 πολέμησαν στην Καλλίπολη.
Ακολουθούν τα ονόματα ορισμένων εξ αυτών: Henry, Harry και Alexander Crocos, Constantine, Lacelot και George Vafiopoulos, Leonidas και Gordon Manusu, David και James Jannese, Leonard και Albert Procopis, Arthur Kyriakos, Nikolaos Paidas, Jack Mark, John Zavitsanos, Constantine Aroney, Robert Crocos, Arthur Halkas, Peter Rados, Roy Ralph, Anastasios Rebea, Basil Makriyiannis, George Paxinos, Ioakeim Zannis, Emmanuel Tsalikis, Pantelis Kosopodiotis, Michael Gounelas, Themistoklis Copeleas, Dimitrios Lykiardopoulos, John Congear, Nicholas Magoulas, Minas Aslanis, Nicholas Capitaneas, Constantine Kailis, Dean Casos, Constantine Koufas, George Dermas, Agapitos Michael, Spyros Ebonomy, Antonios Eleftheriou, Dimitrios Emanovel, George Georgantis, Joseph Karkoe, Nicholas Maniakis, Panayiotis Matorikos, John Polisos, Harry Polites, Andrew Samios, George Papas (Papadakis), George Cretan (Μπικουβαράκης), Emos Lakis (Androulakis), Percy Koukousakis, Joseph Morris (Σήφης Βογιατζής). Οι πέντε τελευταίοι ήταν Κρητικοί.
*Ο Σωκράτης Τσουρδαλάκης είναι συγγραφέας και ιστορικός. Για το παραπάνω κείμενο έχουν χρησιμοποιηθεί αποσπάσματα απο το βιβλίο “Αναμνήσεις από τη Γενιά μου” του αντισυνταγματάρχη Ανδρέα Γυπαράκη, που έζησε από κοντά τα ιστορικά γεγονότα.
