Ήταν μεγάλη τιμή για μένα η συμμετοχή μου στο ετήσιο μνημόσυνο για την επέτειο της μάχης της Καλαμάτας ως εκπρόσωπος του Συντονιστικού Συμβουλίου Μνήμης για τη Μάχη της Κρήτης και την Υπόλοιπη Ελλάδα.

Η τελετή έγινε στο Μνημείο των πεσόντων που έφτιαξαν οι Βρετανοί βετεράνοι της Ελληνικής Εκστρατείας το 1994 και βρίσκεται πολύ κοντά στην πανέμορφη προκυμαία της Καλαμάτας. Περπατώντας στην αποβάθρα, έβλεπα τους ανθρώπους να κάνουν βόλτα στην προκυμαία ή να απολαμβάνουν τον φραπέ και το ούζο τους χαζεύοντας το λιμάνι.

Όμως, όπως στάθηκα εκεί, φαντάστηκα τις σκοτεινές μέρες στο τέλος του Απρίλη του 1941, όταν όταν αυτός ο παραλιακός δρόμος ήταν γεμάτος κουρασμένους συμμαχικούς στρατιώτες. Είχαν φτάσει από όλα τα σημεία της Ελλάδας – με φορτηγά, τρένα και με τα πόδια – κάποιοι πολεμώντας ως την τελευταία στιγμή του Γερμανούς εισβολείς που κέρδιζαν έδαφος. Και το έκαναν για να προστατεύσουν τις παραλίες που λειτουργούσαν ως σημεία αναχώρησης των στρατευμάτων για την Κρήτη όπου θα συνέχιζαν τη μάχη.

Η τελευταία από αυτές τις παραλίες που λειτούργησαν ως σημείο εκκένωσης ήταν στην προκυμαία της Καλαμάτας. Το απόγευμα της 26η Απριλίου σχεδόν 20,000 συμμαχικοί στρατιώτες είχαν φτάσει εκεί ελπίζοντας να καταφέρουν να φύγουν. Αποβιβάζονταν στα περίχωρα της πόλης, και βάδιζαν κατά μήκος της οδού Αριστομένους με κατεύθυνση τους ελαιώνες και τα χωράφια με τα εσπεριδοειδή στα ανατολικά της Καλαμάτας, για να ξεκουραστούν και να ανασυνταχθούν -αποφεύγοντας τις εναέριες γερμανικές επιθέσεις-ανάμεσα στα δέντρα.

Φωτογραφίες της εποχής δείχνουν τους Anzacs και άλλους συμμαχικού στρατιώτες να βαδίζουν κατά μήκος του δημόσιου δρόμου κάτω από το βλέμμα των κατοίκων της περιοχής. Οι στρατιώτες αφηγήθηκαν αργότερα ότι γυναίκες τους πρόσφεραν κοτόπουλο, γλυκά και ρετσίνα.

Ένας από αυτούς του στρατιώτες ήταν και ένας νέος άνδρας από την βορειοδυτική Βικτώρια. Ο Albert William Gray γεννήθηκε στο Kensington της Μελβουνης αλλά όταν κατατάχθηκε το 1939 η οκογένειά του είχε μετακομίσει στο Red Cliffs στον ποταμό Murray. Σε εκείνη τη φάση της ζωής του ο Albert ήταν παντρεμένος με την Hazel και εργαζόταν ως πωλητής.

Χάρη στην ηγετική του ικανότητα του Albert έγινε υπολοχαγός πριν την αναχώρησή του από την Αυστραλία στις 13 Οκτωβρίου 1939. Όταν έφτασε στην Καλαμάτα, ο Άλμπερτ ήταν λοχαγός στο 2 / 6ο τάγμα της Αυστραλίας.

Στην Ελλάδα.

Τα αρχεία του τάγματος καταγράφουν την άφιξη στον Πειραιά από την Αλεξάνδρεια στις 12 Απριλίου ενώ ως τις 15 είχαν προωθηθεί βόρεια, πρώτα στη Λάρισα και στα Ορφανά, μόνο για να υποχωρήσουν στη συνέχεια. Κατέλαβαν διάφορες αμυντικές θέσεις κατά τη διάρκεια της υπαναχώρησης. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής ο Albert και το τάγμα υπέστησαν απώλειες λόγω των εναέριων επιθέσεων του εχθρού. Καθώς περνούσαν τον Ισθμό της Κορίνθου τη νύχτα της 25ης Απριλίου, ένα τμήμα του τάγματος αποσπάστηκε. Κάποιοι από τους στρατιώτες πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Ο Albert και το υπόλοιπο τάγμα έφτασαν τελικά στην Καλαμάτα στις 6.45 π.μ. της επόμενης μέρας.

Η εκκένωση ήταν προγραμματισμένη σε καθορισμένες περιοχές κατά μήκος της προκυμαίας, με τα στρατεύματα να ετοιμάζονται κάθε νύχτα, περιμένοντας τη σειρά τους. Ένας μάρτυρας περιέγραψε τους άνδρες που ευθυγραμμίζονταν στις ουρές και παρέμεναν ακίνητοι χωρίς να μιλάνε ή να καπνίζουν. Τη σειρά στην προκυμαία επέβλεπε ένας βετεράνος της Καλλίπολης, ο ταξίαρχος Stanley Savige μαζί με Αυστραλούς στρατιώτες. Το Τάγμα του Albert χωρίστηκε σε ομάδες των πενήντα ανδρών υπό την καθοδήγηση του αξιωματικού. Και καθώς οι ομάδες περίμεναν την αναχώρηση, ο Albert διατάχθηκε να επιβλέπει την καταστροφή των συμμαχικών οχημάτων. Η διαδικασία επιβίβασης ήταν τόσο καλά οργανωμένη που ένας στρατιώτης ανέφερε αργότερα ότι του θυμιζε το “πορθμείο στο Σίδνεϊ”.

Ο Albert και η Μάχη στην προκυμαία της Καλαμάτας. 

Ήταν νωρίς το απόγευμα της επόμενης μέρας -στις 28 Απριλίου – όταν η Καλαμάτα μεταμορφώθηκε σε κόλαση. Δύο Γερμανοί του 5ου Τάγματος με τα όπλα τους κατάφεραν κάνοντας επιδρομή στο κέντρο της Καλαμάτας, να καταλάβουν το Τελωνείο και να αιχμαλωτίσουν τον συμμαχικό αξιωματικό που ήταν επιφορτισμένος με τις εκκενώσεις. Μία από τις αμυντικές θέσεις που κατέλαβαν οι Γερμανοί ήταν στην προκυμαία, στη γωνία των οδών Ναυαρίνου και Κορώνης. Εγκατέστησαν πολυβόλο και πυροβολικό για να υπερασπιστούν το Τελωνείο από οποιαδήποτε επίθεση από τα συμμαχικά στρατεύματα που είχαν στρατοπεδεύσει στα ανατολικά.

Τα συμμαχικά στρατεύματα, αγνοώντας την κατάληψη των Γερμανών, δέχτηκαν πυρά καθώς προχωρούσαν στην οδό Ναυαρίνου πηγαίνοντας προς επιβίβαση. Σύντομα ξέσπασε μάχη γύρω από την αποβάθρα και όσοι ήταν στα συμμαχικά πλοία έβλεπαν τα πυρά. Πολύ σύντομα Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιώτες μπήκαν στη μάχη στο λιμάνι.

Ήταν η στιγμή που το θάρρος αλλά και οι ηγετικές ικανότητες του Albert έλαμψαν. Παρά το γεγονός ότι χειριζόταν περίπου τέσσερις εκατοντάδες στρατιώτες από διάφορες μονάδες, λόγω έλλειψης όπλων και πυρομαχικών μόνο 70 μπορούσαν να πάρουν μέρος στη μάχη. Ο Albert μοίρασε τις δυνάμεις σε δύο διμοιρίες. Η μία εντάχθηκε στο σώμα των Νεοζηλανδών που κινήθηκε στον παραλιακό δρόμο παράλληλα με την προκυμαία με σκοπό να επιτεθεί στους Γερμανούς απο μια πίσω πλευρική θέση.

Ο Albert και η ομάδα του κινήθηκαν κατά μήκος της οδού Ναυαρίνου, κάνοντας κατά μέτωπο επίθεση στους Γερμανούς. Παρά το γεγονός ότι ήταν διαρκώς κάτω από πυρά, ο Albert κατάφερε να καταλάβει πρώτα αμυντικές θέσεις σε ένα χαντάκι. Ο στρατιώτης Bowler από το τάγμα του, τραυματίστηκε. Στις 8.45 μ.μ. άρχισε η επίθεση.

Ο Albert και οι άντρες του έκαναν τότε μια μετωπική επίθεση στη θέση που βρίσκονταν οι Γερμανοί στην προκυμαία. Ένας απολογισμός εκείνης της επίθεσης περιγράφει μια πολύ έντονη κατάσταση με τους άνδρες σε “τρελή σύγχυση” να αγωνίζονται “σαν αγριόγατες”. Η μόνη σκέψη στο μυαλό των στρατιωτών ήταν να “διώξουν τους Γερμανούς από την αποβάθρα με οποιοδήποτε κόστος”. Σε κάποια φάση, οι Αυστραλοί οδήγησαν ένα φορτηγό γεμάτο στρατιώτες που “φώναζαν, ούρλιαζαν και πυροβολούσαν”, κατευθείαν προς τη θέση των Γερμανών.

Ταυτόχρονα, η συνδυαστική δύναμη των Anzac υπό τον Λοχία Hinton του 20ου Τάγματος της Νέας Ζηλανδίας – με το πιστόλι στο χέρι – επιτέθηκε στα γερμανικά στρατεύματα από το βορρά, κάνοντας καλή χρήση ενός πολυβόλου Vickers. Ο Hinton επιτέθηκε σε αρκετές γερμανικές θέσεις, εκτοξεύοντας χειροβομβίδες και αιχμαλωτίζοντας ένα κομμάτι του πυροβολικού. Στην επίθεση τραυματίστηκε σοβαρά στο στομάχι και αργότερα πιάστηκε αιχμάλωτος.

Η μάχη κράτησε λιγότερο από μια ώρα. Όμως στο τέλος οι Γερμανοί κατακλύστηκαν από τις συνδυαστικές επιθέσεις των Anzac και το λιμάνι άλλαξε ξανά χέρια. Πάνω από 100 Γερμανοί στρατιώτες σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν και άλλοι 100 πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Την ίδια ώρα, ένας άλλος συνδυασμός Βρετανικών δυνάμεων και Anzac, υπό τον Ταγματάρχη Geddes νίκησε τους Γερμανούς στη βόρεια πλευρά της πόλης, αιχμαλωτίζοντας 150 στρατιώτες.

Νίκη και στη συνέχεια Αιχμαλωσία. 

Λόγω της γενναιότητας του Albert και των άλλων στρατευμάτων που πήραν μέρος στη μάχη, οι εκκενώσεις μπόρεσαν να συνεχιστούν για μια ακόμα νύχτα. Στο τέλος περίπου 9.217 συμμαχικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν με ασφάλεια από την Καλαμάτα, συμπεριλαμβανομένων 8.650 αυστραλιανών στρατευμάτων. Όταν το 2 / 6ο τάγμα έφτασε στην Παλαιστίνη στις 2 Μαΐου, είχε μόνο 10 αξιωματικούς και 220 στρατιώτες από άλλες τάξεις – από μια δύναμη που αρχικά μετρούσε περίπου 900 άνδρες.

Ο Άλμπερτ έλαβε τον Στρατιωτικό Σταυρό ως παράσημο “για την παραδειγματική συμπεριφορά και την ηγεσία του στην Καλαμάτα.” Ο στρατιώτης Max Wood του 2 / 6ου Τάγματος που ήταν γεννημένος στο Albury πήρε το Στρατιωτικό Μετάλλιο “για το μεγάλο του θάρρος και την αφοσίωση που έδειξε κατά την διάρκεια εκκένωσης από την Ελλάδα. Ο Ταγματάρχης Geddes έλαβε τη Διακεκριμένη Τάξη Υπηρεσιών. Ο λοχίας Jack Hinton έλαβε την υψηλότερη τιμή, κερδίζοντας τον Σταυρό της Βικτώριας για την ανδρεία του που έδειξε εκείνη τη νύχτα.

Ενώ περίπου 330 συμμαχικά στρατεύματα απομακρύνθηκαν στην τελική εκκένωση στις πρώτες πρωινές ώρες της 29ης Απριλίου, ο Albert δεν ήταν ένας από αυτούς – ένας αξιωματικός δεν έπρεπε να εγκαταλείψει τους άντρες του. Όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν τελικά την Καλαμάτα το πρωί της 29ης Απριλίου, ο Άλμπερτ ήταν ένας από τους 7.500 στρατιώτες που πιάστηκαν αιχμάλωτοι και φυλακίστηκαν – συμπεριλαμβανομένου ενός τετάρτου του Τάγματος του. Εκείνος που διέφυγε από τη σύλληψη ήταν ο στρατιώτης Max Wood, ο οποίος κατέβηκε στα χωριά της Μάνης και κατάφερε να φύγει με ένα συμμαχικό πολεμικό πλοίο δύο ημέρες αργότερα.

Η γενναιότητα του Albert δεν τελείωσε εκεί. Έκανε τουλάχιστον τέσσερις απόπειρες διαφυγής από τους γερμανικούς καταυλισμούς των αιχμαλώτων πολέμου και βοήθησε σε πολλά άλλα. Μετά τη την απελευθέρωση, ο Albert επέστρεψε στην Αυστραλία -πρώτα στο Black Rock και στη συνέχεια στους αγαπημένους του στο Red Cliffs. Το όνομά του χαράσσεται με περηφάνια στο τοπικό μνημείο του πολέμου.

Αναρωτιέμαι τι θα σκεφτόταν ο Albert αν βρισκόταν σε εκείνο το σημείο εκείνο το βράδυ χωρίς την απειλή του φοβερού εισβολέα. Ίσως να χάζευε τον κόλπο της Καλαμάτας καθώς το τελευταίο πλοίο εκκένωσης απέπλεε για την Κρήτη. Και αναρωτιέμαι αν το νερό -με τις ασημένιες αντανακλάσεις του- θα τον ταξίδευε πίσω στην πόλη του και τον τον ποταμό Murray.

Όταν στέκεται κανείς σήμερα στην οδό Ναυαρίνου στην Καλαμάτα βλέπει πολύ λίγες υπενθυμίσεις για εκείνη τη μάχη. Το 1994 οι Βρετανοί Βετεράνοι της Ελληνικής Εκστρατείας αφιέρωσαν ένα εξαιρετικό μνημείο σε αυτήν. Ελπίζω ότι αυτό το μνημείο θα συμπληρωθεί μία μέρα και από ένα δεύτερο στο χώρο της μάχης στην προκυμαία που να τιμά την υπηρεσία του Λοχαγού Albert Gray και των άλλων γενναίων συμμαχικών στρατιωτών που νίκησαν τις γερμανικές δυνάμεις στην Καλαμάτα εκείνη την τρομερή νύχτα τον Απρίλιο του 1941. Lest we forget.

Ο Jim Claven είναι εκπαιδευμένος ιστορικός, κάτοχος μεταπτυχιακού από το Πανεπιστήμιο Monash της Μελβούρνης και ανεξάρτητος συγγραφέας. Είναι Γραμματέας της Επιτροπής Μνήμης Λήμνου Καλλίπολης και μέλος της Συντονιστικού Συμβουλίου Μνήμης για τη Μάχη της Κρήτης και την Υπόλοιπη Ελλάδα. Εκτός από τη συμμετοχή στο μνημόσυνο στην Καλαμάτας στις 8 Μαΐου, συμμετείχε στην τελετή αποκάλυψης δύο νέων μνημείων του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου στην Πύλο και το Μεθώνη στις 6 Μαΐου. Σήμερα εργάζεται για την ανέγερση μιας αναμνηστικης πλακέτας στην Καλαμάτα προς τιμήν του Λοχαγού Gray και των συντρόφων του που πολέμησαν εκεί.