Ο πανεπιστημιακός καθηγητής κλασικής φιλολογίας, συγγραφέας και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών Ιωάννης Σταματάκος (1896-1968), έγραψε μια εξαιρετική εισαγωγή στη ζωή και το έργο του Πλούταρχου (βλ. «Πλουτάρχου Ηθικά», εκδ. Πάπυρος, 1975).
Όμως ο άκαμπτος συντηρητισμός του στο γλωσσικό ζήτημα τον οδήγησε σε ακραίες θέσεις: χαρακτήρισε τον δημοτικιστή γλωσσολόγο Μανόλη Τριανταφυλλίδη (1883-1959) «εγκληματία» και τον εμπόδισε (τρεις φορές!) να εκλεγεί καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Τελικά, ο Τριανταφυλλίδης βρήκε έδρα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Πραγματικά, θαυμάζω τον αείμνηστο καθηγητή Σταματάκο για τις βαθιές γνώσεις του στο χώρο της κλασσικής φιλολογίας. Όμως διαφωνώ ριζικά μαζί του όταν, χωρίς επαρκή στήριξη, επιχειρεί να παρουσιάσει τον Πλούταρχο ως τον Έλληνα φιλόσοφο που θα εγκατέλειπε την πατρώα του θρησκεία και θ’ ασπαζόταν τον Χριστιανισμό, αν τύχαινε ν’ ακούσει την ομιλία του Παύλου στον Άρειο Πάγο της Αθήνας.
Αλλά προτού σχολιάσουμε την απίθανη αυτή ιδέα του καθηγητή Σταματάκου, ας δούμε πρώτα τι ακριβώς λέει.
ΛΕΕΙ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ
«Το αξίωμα τούτο [του ανώτατου ιερέα στο Μαντείο των Δελφών] ετίμα τα μέγιστα ο Πλούταρχος, παρά δε το προκεχωρηκός της ηλικίας του επ’ ουδενί λόγω θα έστεργε να παραιτηθεί τούτου […]. Και όμως η ψυχική του σύνθεσις ήτο μάλλον χριστιανική. Τα διδάγματά του ωμοίαζον τόσον προς τα του αποστόλου Παύλου, ώστε υπεστηρίχθη υπό τινων, ότι ο Πλούταρχος είχεν αναγνώσει τα έργα των Αποστόλων, ότι ήτο χριστιανός εν κρυπτώ [… ].
»Ευρίσκεται κατ’ ουσίαν τόσον εγγύς προς τον Χριστιανισμόν, ώστε να είναι τις βέβαιος ότι, αν ετύγχανε να παρευρίσκηται εν Αθήναις κατά την επί του Αρείου Πάγου ομιλίαν του Αποστόλου Παύλου, θα εμιμείτο ασφαλώς το παράδειγμα του Διονυσίου του Αρεοπαγίτου».
ΣΧΟΛΙΑ
Οι θρησκευτικές δοξασίες του Πλούταρχου γίνονται φανερές από τις πράξεις του, όχι από τις πιθανολογίες του καθηγητή – και οι πράξεις του Πλούταρχου είναι γνωστές και συγκεκριμένες: Στα τελευταία 30 χρόνια της ζωής του διετέλεσε ανώτατος ιερέας του Απόλλωνα στο Μαντείο των Δελφών και ως επόπτης διέθεσε όλες του τις δυνάμεις για να το επαναφέρει στην παλιά του αίγλη. Ως ανώτατος ιερέας, είχε και την ευθύνη να ερμηνεύει τους χρησμούς της Πυθίας.
Η άλλη πράξη (ή, πιο σωστά, απραξία) του Πλούταρχου είναι ότι δεν αναφέρει το παραμικρό για το κήρυγμα του Χριστιανισμού, το οποίο πρέπει να είχε υπόψη του, αφού αυτό είχε επικρατήσει στην Ανατολή, είχε περάσει στη Μακεδονία κι έφτασε μέχρι την Κόρινθο (βλ. επιστολές του Παύλου «Προς Φιλιππησίους», «Προς Θεσσαλονικείς», «Προς Κορινθίους»). Κι ενώ βιογράφησε χορεία διάσημων ανδρών (Ελλήνων τε και Ρωμαίων), για τον χλομό θαυματουργό και ιδρυτή της νέας πίστης κώφευσε τελείως!
Τέλος, έχουμε και μία εξόχως εξόφθαλμη αντίφαση του Σταματάκου που εκπλήσσει. Από τη μια λέει ότι ο Πλούταρχος «επ’ ουδενί λόγω θα έστεργε να παραιτηθεί» από το αξίωμα του ανώτατου ιερέα του Απόλλωνα, επειδή «το ετίμα τα μέγιστα» και από την άλλη λέει ότι θα εγκατέλειπε το αξίωμα, αν άκουγε την ομιλία του Παύλου στην Αθήνα!
Πώς όμως συμπεραίνει ο αείμνηστος καθηγητής ότι ο Πλούταρχος δεν είχε υπόψη του την ομιλία τού Παύλου στην Αθήνα; Να θυμίσουμε εδώ ότι ο Πλούταρχος επισκεπτόταν τακτικά την Αθήνα, γιατί: α) εκεί σπούδασε μαθηματικά και φιλοσοφία 16 χρόνια μετά την επίσκεψη του Παύλου, β) εκεί είχε στενούς φίλους, γ) εκεί τιμήθηκε από τους Αθηναίους ως επίτιμος πολίτης με την εγγραφή τού ονόματός του στη Λεόντειο φυλή, και δ) εκεί έβλεπε τη δεύτερη γενέτειρά του.
Επίσης, να θυμίσουμε ότι κάποιοι Αθηναίοι Στωικοί και Επικούρειοι άκουσαν την ομιλία του Παύλου περί ενός Θεού και περί αναστάσεως των νεκρών, και χαρακτήρισαν τον Παύλο «σπερμολόγο» (φλύαρο). Συνεπώς, θεωρώ πολύ πιθανό ότι η ομιλία αυτή μεταφέρθηκε στα αφτιά του Πλούταρχου από κάποιον Αθηναίο φιλόσοφο. Η βεβαιότητα του καθηγητή Σταματάκου, ότι ο Πλούταρχος θα γινόταν χριστιανός, αν άκουγε την ομιλία του Παύλου στην Αθήνα, είναι παντελώς αστήριχτη και αποτελεί προϊόν καθαρής εικοτολογίας.
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ
Ο ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ
Ως Νεοπλατωνικός φιλόσοφος, ο Πλούταρχος δέχεται το πλατωνικό δόγμα της μετεμψύχωσης, κάτι που ο Χριστιανισμός άρδην απορρίπτει. Στον «Παραμυθητικό προς Απολλώνιον», λέει: «Ο θεϊκός Πλάτωνας έχει πει πολλά γύρω από την ψυχή και γύρω από την αθανασία της» (120 D). Στα «πολλά» βρίσκεται και το δόγμα της μετεμψύχωσης, το οποίο ο Πλούταρχος επαναφέρει στην επιστολή του προς τη γυναίκα του, όταν πληροφορήθηκε το θάνατο της κόρης του, της Τιμοξένας, ηλικίας μόλις δύο ετών.
Στην εν λόγω επιστολή διαβάζουμε: «Σκέψου λοιπόν ότι η ψυχή, που είναι άφθαρτη, πάσχει το ίδιο που πάσχουν τα εγκλωβισμένα πουλιά. Εάν έχει τραφεί για πολύν καιρό μέσα στο σώμα κι έχει τιθασευτεί σ’ αυτή τη ζωή με δράσεις πολλές και με μακρόχρονη συνήθεια, [αφού απελευθερωθεί] αμέσως πάλι κατεβαίνει και εισέρχεται σε άλλο σώμα και δεν παύει να είναι μπλεγμένη στα πάθη και στις τύχες αυτού του κόσμου, με τις διαδοχικές γεννήσεις» («Παραμυθητικός προς την εαυτού γυναίκα», 611E).
Συμπέρασμα: Ο Πλούταρχος δεν μπορεί να ήταν ανώτατος ιερέας του Απόλλωνα στην πράξη και χριστιανός στη θεωρία. Είναι σαν είμαι εγώ καπιταλιστής στην πράξη και κομμουνιστής στη θεωρία!
