Παρακολουθώντας με ενδιαφέρον τα πολιτικά δρώμενα των τελευταίων ημερών στην Ελλάδα (μια χώρα όπου υπάρχει αφθονία πολιτικής αθλιότητας, ηλιθιότητας και κοινωνικής σήψης), σκέφτηκα να επισκεφτώ, για άλλη μια φορά, την Πολιτεία του Πλάτωνα και να πούμε δυο λόγια γι’ αυτή. Γιατί τον Πλάτωνα; Διότι μου φαίνεται πως, στο κομμάτι που αφορά στην πολιτική ηγεσία, ο Αθηναίος σοφός έχει κάτι πολύ σπουδαίο να πει.

ΤΙ ΛΕΕΙ Ο ΠΛΑΤΩΝΑΣ

Στο πέμπτο Βιβλίο της Πολιτείας, διαβάζουμε:
«Εάν μη . . . ή οι φιλόσοφοι βασιλεύσωσιν εν ταις πόλεσιν ή οι βασιλείς τε νυν λεγόμενοι και δυνάσται φιλοσοφήσωσι γνησίως τε και ικανώς και τούτο εις αυτόν ξυμπέση, δύναμίς τε πολιτική και φιλοσοφία, των δε νυν πορευομένων χωρίς εφ’ εκάτερον αι πολλαί φύσεις εξ ανάγκης αποκλεισθώσιν, ουν έστι κακών παύλα . . . ταις πόλεσι, δοκώ δ’ ουδέ τω ανθρωπίνω γένει . . .» (474D).

Δηλαδή: «Αν δεν βασιλέψουν στις πόλεις οι φιλόσοφοι ή δεν φιλοσοφήσουν ειλικρινά και ικανοποιητικά αυτοί που σήμερα λέγονται βασιλιάδες και δυνάστες, και δεν συμπέσουν στο ίδιο πρόσωπο η πολιτική δύναμη και η φιλοσοφία, και δεν αποκλειστούν αναγκαστικά οι πολλές φυσικές τάσεις σε αυτούς που σήμερα ακολουθούν χωριστά τον ένα ή τον άλλο δρόμο, δεν θα πάψουν… τα κακά στις πόλεις και, νομίζω, και σε ολόκληρη την ανθρωπότητα…»

ΣΧΟΛΙΑ

Με την περίφημο αυτή παράγραφο, φυτεμένη στην «καρδιά» της Πολιτείας (δηλ. στο πέμπτο από τα δέκα βιβλία του έργου), ο Πλάτωνας έρχεται να τονίσει την ανάγκη μιας αγαστής συνεργασίας μεταξύ πολιτικής εξουσίας και φιλοσοφίας, και καταλήγει με τη διαπίστωση ότι τα κακά που δέρνουν τους ανθρώπους προέρχονται από τον διαχωρισμό πολιτικής και φιλοσοφίας. Με άλλα λόγια, αν οι πολιτικοί ηγέτες ήσαν πραγματικοί φιλόσοφοι, η ανθρωπότητα δεν θα βρισκόταν στο σημερινό της χάλι.

Και ερχόμαστε στην πολιτική κατάσταση της σημερινής Ελλάδας. Οι Νεοέλληνες πολιτικοί ηγέτες κάθε άλλο παρά φιλόσοφοι είναι. Ακούμε τον ευτραφή, διπλοσάκουλο Βαγγέλη Βενιζέλο, να λέει ότι το ΠΑΣΟΚ έχει «σαπίσει» και χρειάζεται να «αναγεννηθεί από τη μήτρα του». Αν μόνο το ΠΑΣΟΚ ήταν σάπιο, η Ελλάδα θα ήταν τυχερή. Η πολιτική σήψη έφερε την κοινωνική σήψη, και η κοινωνική σήψη έφερε την χρεοκοπία.

Είναι γνωστό ότι οι περισσότεροι Νεοέλληνες φοροδιαφεύγουν. Νομίζουν ότι κλέβοντας το κράτος κερδίζουν κάτι, θαρρούν ότι με τον τρόπο αυτό προεκτείνουν την κούφια προσωπικότητά τους στον κοινωνικό τους περίγυρο. Πολλοί οικοδομούν αυθαίρετες βίλλες σε δημόσια γη και το κράτος, αντί να στείλει αμέσως τις μπουλντόζες, κοιτάζει αλλού. Η περίπτωση Τσοχατζόπουλου είναι η κορυφή του παγόβουνου. Ο εν λόγω «πολιτικός» απειλεί μέσα από το κελί της φυλακής, λέγοντας ότι βρίσκεται σαράντα χρόνια στην πολιτική και «γνωρίζει πολλά» για πολλούς. Όμως ποτέ δεν άνοιξε το στοματάκι του, πριν βρεθεί πίσω από τα κάγκελα. Όλη αυτή η κακοδαιμονία των Νεοελλήνων προέρχεται από την έλλειψη σωστής παιδείας – και σωστή παιδεία δεν μπορεί να δώσει ένα σάπιο πολιτικό σύστημα, που κατ’ ευφημισμό ονομάζεται «δημοκρατία».

Μετά χαράς παρακολούθησα την προχθεσινή προσπάθεια του Προέδρου της Δημοκρατίας, Κάρολου Παπούλια, να σχηματιστεί κυβέρνηση ειδικών εμπειρογνωμόνων που να μην έχουν σχέση με την πολιτική και με τα πολιτικά κόμματα. Κάτι τέτοιο θα το προτιμούσε και ο Πλάτωνας. Το προτιμώ κι εγώ. Προτιμώ την αριστοκρατία (το κράτος των αρίστων πολιτών) από τη δημοκρατία που εύκολα μετατρέπεται σε οχλοκρατία. Το επιχείρημα του Πλάτωνα είναι απλό και λογικό: Όταν θέλουμε να ταξιδέψουμε με το καράβι, ποιον θα βάλουμε στη θέση του κυβερνήτη; Θα βάλουμε αυτόν που θα εκλέξουμε μη την ψήφο μας από όλους εμάς ή θα βάλουμε αυτόν που ξέρει να κυβερνά καράβια;
Η δημοκρατία είναι καλή μόνο όταν ο δήμος (ο λαός) είναι σωστά παιδευμένος. Διότι ο σωστά παιδευμένος δήμος δεν παρασύρεται εύκολα από τους πολιτικάντηδες δημοκόπους και δημαγωγούς που πάντα καραδοκούν στη γωνιά για να δράξουν την εξουσία με την πρώτη ευκαιρία. Ελάχιστοι ήσαν οι φωτισμένοι Έλληνες πολιτικοί που κυβέρνησαν αυτό τον τόπο.

Όμως δεν είμαι αισιόδοξος. Μέχρι τη στιγμή που γράφονται ετούτες οι γραμμές, διέξοδος στο πολιτικό αδιέξοδο δεν έχει βρεθεί. Οι κομματάρχες εξακολουθούν να παραμένουν αμετακίνητοι στις θέσεις τους, δείχνοντας έτσι το χαμηλό επίπεδο της πνευματικής τους καλλιέργειας. Πολιτική και φιλοσοφία έχουν πάρει διαζύγιο…