Το Kangerlussuaq δεν είναι ακριβώς αυτό που περίμενα να δω όταν η πτήση της Air Greenland από την Κοπεγχάγη προσγειώθηκε μετά από 4.30 ώρες πάνω από τον Βόρειο παγωμένο Ωκεανό. Κατεβαίνοντας από το αεροπλάνο, φαντάστηκα ότι η πόλη με το μοναδικό -σε ολόκληρη την Γροιλανδία- διάδρομο προσγείωσης και απογείωσης ικανό να δεχτεί διεθνείς πτήσεις- θα έμοιαζε έστω και αμυδρά με πόλη. Στην ουσία όμως πρόκειται για μια κοινότητα 500 ανθρώπων που αναπτύχθηκε σταδιακά γύρω από το αεροδρόμιο -το οποίο έχτισαν Αμερικανοί στρατιώτες το 1941 για να ανεφοδιάζονται τα αεροπλάνα τους. Όσο και να κοιτάξεις γύρω σου το μόνο που βλέπεις είναι πάγος, μικρά ελικοφόρα αεροπλάνα και το αεροδρόμιο. Ακόμα και το μοναδικό ξενοδοχείο/εστιατόριο της πόλης βρίσκεται μέσα στο αεροδρόμιο. Το ίδιο και το μουσείο. Και το σούπερ μάρκετ.
Το Kangerlussuaq πάντως είναι γνωστό και για άλλους λόγους. Εκτός από το μοναδικό «διεθνές» αεροδρόμιο της Γροιλανδίας, διαθέτει και το μοναδικό γκολφ κλαμπ του νησιού– το οποίο αριθμεί δύο μέλη- αλλά και τον μοναδικό δρόμο που οδηγεί απευθείας στους παγετώνες. Και αυτός ο τελευταίος λόγος, είναι αρκετός για να σε κρατήσει στην περιοχή περισσότερο από 12 ώρες. Οι παγετώνες της Γροιλανδίας σκεπάζουν το 80% τη επιφάνειας της και περιέχουν το 7% του γλυκού νερού ολόκληρου του πλανήτη. Ο μεγάλος παγετώνας ξεκινάει λίγα χιλιόμετρα έξω από το Kangerlussuaq και για καλή μας τύχη υπάρχει ο δρόμος για να σε πάει μέχρι εκεί οδικώς. Και λέω καλή τύχη γιατί η Γροιλανδία δεν έχει δρόμους. Ο μόνος τρόπος για να πας από τη μια περιοχή στην άλλη είναι με τα μικρά ελικοφόρα της Air Greenland τα οποία – εφόσον ο καιρός το επιτρέπει- πετάνε σε καθημερινή βάση.
Το 1998 όμως η Volkswagen- ναι η γνωστή εταιρεία- θέλοντας να δοκιμάσει το νέο μοντέλο της στις αρκτικές συνθήκες, κατασκεύασε μαζί με τη σουηδική Volvo στο Kangerlussuaq τον δρόμο που οδηγεί στον παγετώνα. Το νέο μοντέλο όμως δεν είχε τις αναμενόμενες πωλήσεις και η Volkswagen το 2006 εγκατέλειψε τις δοκιμές αφήνοντας τον δρόμο στην αυτόνομη Γροιλανδική κυβέρνηση.
Το αεροδρόμιο του Kangerlussuaq είναι πρώτη εικόνα που αντικρίζει ο ταξιδιώτης. Διαθέτει τον μοναδικό μεγάλο (3000 μ) διάδρομο προσγείωσης και απογείωσης στη χώρα και γι αυτό οι διεθνείς πτήσεις (Κοπεγχάγη και Ρευκιεβικ) προσγειώνονται εκεί και όχι στην πρωτεύουσα Νουκ.
Τα πλοία δεν βγήκαν στη στεριά απλά η θάλασσα πάγωσε στο κλειστό σημείο του κόλπου του Ilulussat
Φτάνοντας στην αρχή του παγετώνα σε περιμένουν εκατοντάδες χιλιόμετρα πάγου που καλύπτουν το 80% της Γροιλανδίας. Εδώ ο αέρας είναι παγωμένος αλλά στεγνός κάνοντας την ανάβαση σχετικά πιο εύκολη
Το τοπίο μέχρι τον παγετώνα είναι ιδιαίτερο. Ο δρόμος διασχίζει την αρκτική έρημο, μια ατέλειωτη έκταση ξερής γης όπου ο πάγος σχηματίζει δαιδαλώδη ποτάμια στις άκρες των οποίων φυτρώνουν κοντοί αγκαθωτοί θάμνοι. Πλησιάζοντας προς τον παγετώνα, η έρημος δίνει τη θέση της στις παγωμένες λίμνες, τα όρια των οποίων χάνονται κάτω από παχιά στρώματα πάγου. Λευκοί τάρανδοι μας κοιτάνε βαριεστημένα καθώς κρεμόμαστε έξω από τα παράθυρα του λεωφορείου να τραβήξουμε φωτογραφίες. Αναρωτιέμαι πόσο γελοίοι να τους φαινόμαστε καθώς τους σημαδεύουμε με φακούς, τηλεφακούς και κινητά. Με τα πρώτα κλικ, οι τάρανδοι γυρίζουν μεγαλόπρεπα το κεφάλι τους και με αργά βήματα απομακρύνονται μέχρι να γίνουν ένα με το λευκό τοπίο.
Αν και η απόσταση μέχρι την αρχή του παγετώνα είναι μόνο 34 χιλιόμετρα, χρειάζεται 1.30 με 2 ώρες για να φτάσεις. Ο δρόμος έχει συνεχόμενες στροφές, είναι απότομος και γεμάτος πέτρες και μαύρο χαλίκι. Το λεωφορείο –στην πραγματικότητα ένα isobox με ρόδες- κινείται αργά χοροπηδώντας άτσαλα στα χαλίκια. Είναι αδύνατον να σταθείς όρθιος, πόσο μάλλον να τραβήξεις φωτογραφίες. Αυτό όμως δεν πτοεί κανέναν επίδοξο φωτογράφο, με αποτέλεσμα να πέφτει ο ένας πάνω στον άλλο σε κάθε στροφή. Σκέφτομαι ότι οι περισσότερες φωτογραφίες αντί για αρκτικό τοπίο και ταράνδους θα έχουν μέσα το χέρι και το πόδι του διπλανού και σχεδόν με πιάνει ένα νευρικό χαιρέκακο γέλιο. Αρχίζω να πιστεύω ότι οι χαμηλές θερμοκρασίες πρέπει να με έχουν επηρεάσει… Και ενώ παλεύω να παραμείνω στη θέση μου, να αποφύγω χέρια, πόδια και φακούς αλλά και να πείσω τον γιο μου ότι σε λίγο φτάνουμε – πρέπει να του το έλεγα αυτό κάθε 10 λεπτά οπότε είχα χάσει πλέον κάθε αξιοπιστία- το λεωφορείο σταμάτησε. Ο Κλάους- ο δανός οδηγός- κατέβηκε χοροπηδώντας, άνοιξε την πόρτα και μας ανήγγειλε ότι φτάσαμε. Κατεβήκαμε σχεδόν εκστασιασμένοι αλλά αυτό που πατήσαμε δεν ήταν πάγος. Εκατοντάδες μέτρα ξερής γης απλώνονταν μπροστά μας. Ο Κλάους μας εξήγησε ότι έπρεπε να περπατήσουμε γύρω στα 500 μέτρα ακόμα και να ανέβουμε τον λοφίσκο για να φτάσουμε στην αρχή του παγετώνα. Δυστυχώς αυτό που εξελισσόταν εκεί μπροστά μας δεν ήταν παρά οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής σε πραγματικό χρόνο.
Είκοσι χρόνια πριν ο δρόμος σταματούσε εκεί που ξεκινούσε ο πάγος. Έκτοτε όμως η θερμοκρασία στη Γροιλανδία έχει ανέβει σχεδόν 3 βαθμούς. Το αποτέλεσμα είναι οι πάγοι να έχουν συρρικνωθεί και να λιώνουν και η ξερή γη να καταπίνει το κάποτε λευκό τοπίο. Η Γροιλανδία χάνει 281 δισεκατομμύρια μ. τόνους πάγου κάθε χρόνο και οι πάγοι στη χώρα λιώνουν 4 φορές πιο γρήγορα από κάθε άλλη περιοχή του πλανήτη. Το αποτέλεσμα είναι, μεταξύ 1992 και 2011- να ανέβει η στάθμη της θάλασσας κατά 7.5 χιλιοστά και η πορεία συνεχίζει να είναι ανοδική.
Οι παγετώνες της Γροιλανδίας σχηματίστηκαν πριν 100.000 χρόνια. Αν λιώσουν θα ανέβει η στάθμη της θάλασσας κατά 7.3 μέτρα
Ο δρόμος προς τον Παγετώνα, διασχίζει χιλιόμετρα παγωμένης γης όπου οι συνθήκες είναι παρόμοιες με εκείνες που συναντάμε στην Αρκτική Έρημο
Η δυτική ακτή της Γροιλανδίας όπως φαίνεται από τον κόλπο του Ilulussat
Καθώς σκαρφαλώνουμε στις μαύρες πέτρες για να φτάσουμε στον παγετώνα, δεν μπορώ παρά να σκεφτώ ότι κάποτε αυτό το άνυδρο μαύρο τοπίο θα είναι ο μόνος κόσμος που θα γνωρίσουν τα παιδιά και τα εγγόνια μας. Όσο μπορεί να φτάσει το βλέμμα μου απλώνεται ο κατάλευκος πάγος. Όμως ο πάγος είναι τόσο διάφανος, τόσο εύθραυστος που σχεδόν βλέπεις το νερό να τρέχει μέσα του. Το βουητό του παγωμένου αέρα φτάνει στα αυτιά μας σχεδόν σαν μοιρολόι.
Οι ντόπιοι Ινουίτ, που σήμερα αριθμούν μόνο 56,000, λένε ότι ο πάγος και τα ζώα δημιουργήθηκαν από τα κομμένα δάχτυλα της Μητέρας της Θάλασσας. Γι’ αυτό και είναι κομμάτι του εαυτού της και τα πονάει σαν παιδιά της. Η Μητέρα υποφέρει για κάθε λάθος του ανθρώπου. Όταν εκείνος δεν σέβεται τη γη και τα πλάσματα της, τα μαλλιά της Μητέρας βρωμίζονται και παγιδεύουν τα ζώα. Τότε ο άνθρωπος υποφέρει από ασθένειες και πείνα. Ο μόνος τρόπος να επιστρέψει η ισορροπία είναι να καθαρίσει ο άνθρωπος τα μαλλιά της Μητέρας ώστε να τον συγχωρέσει για την απληστία του.
Αναρωτιέμαι αν υπάρχει ακόμα χρόνος για συγχώρεση…
H ΔΥΤΙΚΗ ΟΧΘΗ
Το Ilulissat είναι η τρίτη πόλη της Γροιλανδίας και η απαραίτητη στάση για να επισκεφτούμε τα παγόβουνα που εδώ και χιλιάδες χρόνια στέκονται αγέρωχα στις δυτικές ακτές του νησιού. Για να φτάσεις εδώ- όπως και παντού στη Γροιλανδία- ο μόνος τρόπος είναι το αεροπλάνο. Η πτήση από το Kangerlussuaq θα σε φέρει σε 45 λεπτά περίπου (καιρού θέλοντος…) και θα πετάξει πάνω από μια κάτασπρη θάλασσα πάγου.
Φτάνοντας στο Ilulissat – εκτός από το έντονο κρύο λόγω της θάλασσας- αυτό που εντυπωσιάζει είναι το χρώμα της μικρής πόλης. Πολύχρωμα σπιτάκια διακόπτουν το λευκό τοπίο δίνοντας μια νότα ζεστασιάς στους πάγους. Σκούρο κόκκινο, έντονο πράσινο, μπλε του ωκεανού και λαμπερές αποχρώσεις του κίτρινου φωτίζουν την πόλη, η οποία είναι χτισμένη γύρω από τον μικρό κόλπο και το λιμάνι. Δεκάδες βάρκες μοιάζουν ακίνητες στο χρόνο καθώς σκεπασμένες από τον πάγο περιμένουν το καλοκαίρι για να ξεκινήσει πάλι η ζωή. Η θάλασσα στο εσωτερικό του κόλπου του Ilulissat παγώνει 7 μήνες στο χρόνο και μαζί της παγώνει κάθε δραστηριότητα. Φυσικά δεν μπόρεσα να αντισταθώ στον πειρασμό και το πρώτο που έκανα ήταν να τρέξω στην επιφάνεια της. Εντάξει, δεν έτρεξα ακριβώς, καθώς σε κάθε βήμα, με φανταζόμουν παγιδευμένη στο παγωμένο νερό, όπως σε κάτι ταινίες επιβίωσης αλλά χωρίς το αίσιο τέλος. Ο πάγος όμως ήταν αρκετά μέτρα παχύς και περπατούσες χωρίς κίνδυνο, αρκεί να αγνοήσεις το γεγονός ότι σε μερικά σημεία μπορούσες να δεις το σκούρο νερό που κυλούσε από κάτω.
Γλάροι πετούν γύρω από τα παγόβουνα
Οι πάγοι μετακινούνται απροειδοποίητα δημιουργώντας κύματα ικανά να αναποδογυρίσουν τα πλοία που θα βρεθούν εκεί
Ατέλειωτα παγόβουνα σε κάθε σου βλέμμα
Το λιμάνι σφύζει από ζωή. Χοντρά κεφάλια από τόνο, βασιλικές γαρίδες και τεράστιοι μπακαλιάροι γεμίζουν δεκάδες καφάσια σε κάθε γωνία. Εργάτες ντυμένοι με μπλε στολές ξεφορτώνουν ψάρια από τα μεγάλα αλιευτικά και τα μεταφέρουν στις μεγάλες αποθήκες. Από εκεί θα ταξιδέψουν σε ολόκληρη την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Λευκοί γλάροι παραμονεύουν γύρω από τα αλιευτικά, για να αρπάξουν κάποιο ψάρι στην πρώτη ευκαιρία.
Τα ψάρια είναι η μοναδική παραγωγή της Γροιλανδίας. Κάτι απόλυτα λογικό, όταν το 80% του εδάφους καλύπτεται από μόνιμο πάγο, ο χειμώνας διαρκεί 7 μήνες και οι διάσπαρτες πόλεις δεν επικοινωνούν μεταξύ τους καθώς δεν υπάρχουν δρόμοι.
Οι Ινουίτ της Γροιλανδίας επιβίωσαν για αιώνες τρώγοντας σχεδόν αποκλειστικά κρέας και ψάρια. Φώκιες, φάλαινες, τάρανδοι και βούβαλοι ήταν το καθημερινό κυνήγι. Το φαγητό ήταν περισσότερο επιβίωση παρά γαστρονομία. Σήμερα όμως οι συνθήκες έχουν αλλάξει. Οι Ινουίτ έχουν εγκαταλείψει τις παραδοσιακές τους συνήθειες και το κυνήγι δεν αποτελεί παρά περιστασιακή ασχολία. Αν και η φάλαινα και η φώκια αποτελούν ακόμα μέρος της διατροφής, το κυνήγι τους είναι ελεγχόμενο από την κυβέρνηση και επιτρέπεται μόνο ορισμένες φορές το χρόνο και σε πολύ συγκεκριμένα είδη. Πλέον σχεδόν όλα τα τρόφιμα εισάγονται από τη Δανία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να είναι ιδιαίτερα ακριβά αλλά και να υπάρχουν αρκετές ελλείψεις καθώς ο καιρός δεν επιτρέπει πάντα τις εισαγωγές. Στα δύο σουπερμάρκετ του Ilulisssat, βρήκα μπανάνες που έμοιαζαν σαν να είχαν βγει από την κατάψυξη και τρία είδη από λαχανικά, όλα εισαγόμενα και πακεταρισμένα από τη Δανία στο τριπλάσιο της τιμής τους. Ακόμα και στα εστιατόρια οι ποικιλίες στα πιάτα περιορίζονται στα βασικά υλικά και πάντα πρέπει να ρωτάς τι υπάρχει στο μενού. Η ζωή είναι τόσο ακριβή στη Γροιλανδία σε σημείο που κάνει τη Δανία – μια από τις ακριβότερες χώρες της Ευρώπης -να φαντάζει φθηνή. Παραδόξως η άνοδος της θερμοκρασίας έχει και μια απροσδόκητη συνέπεια για την ντόπια παραγωγή. Το ηπιότερο κλίμα και η μεγαλύτερη διάρκεια του καλοκαιριού, επιτρέπει την καλλιέργεια σιτηρών και κάποιων λαχανικών , που θα μπορούσαν να κάνουν το νησί λιγότερο εξαρτημένο από τη Δανία.
Από τους 56.000 Ινουίτ που έχουν απομείνει στη Γροιλανδία, μόνο οι 27.000 είναι ενεργοί, 10.000 από τους οποίους απασχολούνται στον δημόσιο τομέα. Οι υπόλοιποι ασχολούνται με την αλιεία τον τουρισμό και τις εξορύξεις στα ορυχεία. Τα ποσοστά αλκοολισμού, ναρκωτικών ουσιών αλλά και HIV-AIDS στη Γροιλανδία είναι τα υψηλότερα σε δανέζικο έδαφος. Όπως συνέβη σε όλους σχεδόν τους γηγενείς πληθυσμούς, που έχασαν σταδιακά τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους και τη σύνδεση με το παρελθόν τους, οι σημερινοί Ινουίτ παλεύουν να προσαρμοστούν σε ένα κόσμο που αλλάζει γρήγορα και σε μια κοινωνία που είναι περισσότερο δανέζικη παρά δική τους.
Γλάροι πετούν γύρω από τα παγόβουνα
Η πόλη του Ilulissat
Η πόλη του Ilulissat
Στη Γροιλανδία δεν υπάρχουν άστεγοι και φυλακές. Αν κάποιος διαπράξει έγκλημα, ακόμα και φόνο, η κοινότητα του τον τιμωρεί με την απομόνωση του από τα υπόλοιπα μέλη της. Μόνο αν διαπράξει σοβαρό αδίκημα δεύτερη φορά θα σταλεί στη Δανία για να εκτίσει ποινή σε κάποια φυλακή. Αντίστοιχα δεν υπάρχουν επιδόματα ανέργων ή οποιαδήποτε πρόνοια για ανθρώπους που δεν τα καταφέρνουν και τόσο καλά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα μεγάλο ποσοστό Ινουίτ με ψυχολογικά, οικονομικά ή προβλήματα υγείας να καταφεύγει στη Δανία όπου έχει πρόσβαση σε επιδόματα πρόνοιας. Όμως και εκεί, οι περισσότερες πιθανότητες είναι δυστυχώς να καταλήξουν στο περιθώριο της κοινωνίας.
Η Δανία, σε μια προσπάθεια να μειώσει τον αριθμό των άστεγων Γροιλανδών στο έδαφός της, αποφάσισε να χτίσει φυλακή στη Γροιλανδία ώστε όσοι διαπράττουν αδικήματα στην Δανία θα στέλνονται στη φυλακή στη Γροιλανδία. Έτσι η πρώτη φυλακή στην ιστορία του νησιού, θα ξεκινήσει να λειτουργεί τον Ιούλιο του 2019 με την χορηγία των Δανών…
Θα επανέλθουμε στο θέμα των Ινουίτ όμως τώρα, θα μεταφερθούμε στο Disco Bay, στο παγωμένο φιορδ του Ilulissat, όπου στέκουν επιβλητικά, εδώ και 3000 χρόνια τα μοναδικά παγόβουνα. Η πρόσβαση σε αυτά γίνεται μόνο με πλοίο και αυτό μόνο κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Μόλις οι θερμοκρασίες ανέβουν, το φιόρδ πλημμυρίζει από το νερό που ελευθερώνουν οι πάγοι και γίνεται απροσπέλαστο για τα πλοία.
Το ταξίδι με το πλοίο διαρκεί περίπου 3 ώρες και περνάει τόσο κοντά στα παγόβουνα που έχεις την εντύπωση ότι θα τα αγγίξεις. Ενθουσιασμένη διάλεξα μια θέση στην άκρη της πλώρης με πλήρη θέα στον κόλπο και περίμενα να δω από κοντά τα παγόβουνα. Στο σκούρο μπλε της θάλασσας καθρεφτίζονται οι επιβλητικοί όγκοι πάγου και οι γλάροι πετάνε δίπλα σου αφήνοντας δυνατές φωνές. Ο δυνατός ήλιος εναλλάσσεται με άσπρα σύννεφα χρωματίζοντας την ατμόσφαιρα με μια σχεδόν διάφανη λευκή χροιά. Σε αυτό τη σημείο το κρύο σου κόβει την ανάσα. Καθώς περνάμε ανάμεσα από τα παγόβουνα, νιώθω ότι δεν μπορώ να αναπνεύσω. Η κάμερα μου δεν λειτουργεί, τα χέρια μου – παρ’ όλα τα ειδικά ρούχα- δεν μπορούν πλέον να αγγίξουν τίποτα- και τρέμω τόσο πολύ που δεν αισθάνομαι ούτε το κούνημα του πλοίου. Ο καπετάνιος μας λέει ότι καμιά φορά οι πάγοι μετακινούνται απροειδοποίητα δημιουργώντας μεγάλα κύματα και αυτό μπορεί να αναποδογυρίσει τα πλοία που διασχίζουν τον κόλπο. Συμπληρώνει ότι αν κάποιος πέσει στο παγωμένο νερό έχει ακριβώς 1.30 λεπτό μέχρι να πεθάνει. Δε νομίζω ότι είναι αυτό που θα ήθελα να ακούσω εκείνη τη στιγμή.
Χιλιάδες χρόνια χρειάστηκαν για να δημιουργηθούν αυτοί οι επιβλητικοί όγκοι πάγου που μέσα τους κρύβουν τα μυστικά της επιβίωσης του ανθρώπου. Η ζωή μας είναι τόσο άρρηκτα δεμένη μαζί τους και το τέλος τους θα σημάνει και το δικό μας τέλος . Και όμως ότι έφτιαξε η φύση με υπομονή σε χιλιάδες χρόνια, η απληστία του ανθρώπου το καταστρέφει μέσα σε λίγες δεκαετίες. Οι πάγοι στη Γροιλανδία λιώνουν με ταχύτατους ρυθμούς.
Η αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη ξεκινήσει…