ΠΟΛΛΑ τα αναγνώσματα και οι μεγάλοι των Γραμμάτων στην Ελλάδα. Ένας πλούτος γραπτών που μας φανερώνεται τμηματικά ανάμεσα στους αιώνες. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος έγραφε πως οι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που «έκαμαν οίστρο της ζωή τον φόβο του θανάτου». Ενδεχομένως, φοβούμενοι τον θάνατο διερενούσαν διαδρόμους άγνωστους για να τον νικήσουν. Περάσματα μέσα από το πνεύμα τους που έχουνε μείνει για να μας φωτίζουν.
Θα μπορούσαμε να πάμε πολύ πίσω, στους προχριστιανικούς αιώνες. Ωστόσο, η πολυκύμαντη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας πάντα γεννούσε και συνεχίζει να αναδεικνύει μεγάλες προσωπικότητες στις τέχνες, τη σκέψη, τα Γράμματα και τις Επιστήμες. Προφανώς, άκρως υποκειμενικό και δύσκολο να επιλέξει κάποιος ανάμεσα σε τόσα αριστουργηματικά έργα. Ωστόσο, τα δύο παρακάτω βιβλία, φρονώ, αποτελούν κορυφαία έργα, άμεσα συνυφασμένα με την Ελληνικότητα όπως αυτή τουλάχιστον μας αποκαλύπτεται θεμελιωμένη σε μία οικουμενική διάσταση.
«Τα δημόσια και τα ιδιωτικά» (εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1990) του Οδυσσέα Ελύτη είναι ένα έργο-επιτομή για τον Ελληνικό πολιτισμό και το τοπίο. Ο κοινοτισμός, ο ανθρωπισμός και η συμβίωση επάνω στο γεωμορφολογικό ήθος της πατρίδας μας, κατατάσσουν το δοκίμιο αυτό σε έναν εμπειρικό στοχασμό. Γράφει ο Ελύτης «οι νόμοι της τέχνης είναι και νόμοι της ζωής. Ο πολιτικός οφείλει να μη διαφέρει σαν αντίληψη απ’ τον καλλιτέχνη. Και στην αντίληψη του καλλιτέχνη ο αγώνας για τη σωτηρία του ανθρώπου είναι αγώνας για την ορθή έκφραση, και τίποτε άλλο. Σε τέτοιο σημείο, που θα έλεγα ότι και οι πλέον αντίθετες τοποθετήσεις απέναντι στο ίδιο πρόβλημα εξισώνονται αν η εν τέχνη δικαίωσή τους είναι του αυτού υψηλού βαθμού».
Από τον Οδυσσέα Ελύτη, στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μέσα από το βλέμμα της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ. Το βιβλίο «Γιατί το Βυζάντιο» (εκδοτικός οίκος Μεταίχμιο) πρωτοδημοσιεύτηκε το 2009. Το παρεξηγημένο Βυζάντιο, που παραμένει ως παρένθεση στη παιδεία του τόπου μας, ιστορείται μέσα από έναν πλούτο πηγών, γεγονότων και μεστής γραφής μίας ακαδημαϊκού διεθνούς κύρους. Η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ δίνει ζωή στη μακροβιότερη αυτοκρατορία της ανθρωπότητας που σχεδόν διήρκησε 1.080 χρόνια. Είμαι πεπεισμένος πως οι μαθητές της Α’ Λυκείου θα αγαπούσανε το βιβλίο αυτό, αποκομμώντας γνώσεις για το Βυζάντιο και το πως συνεχίζει να προσφέρει στην ανθρωπότητα μέσα από τη γνώση, το μικτό οικονομικό του σύστημα, τις στρατηγικές, τη διπλωματία και τις τέχνες του. Επίσης, συνυφασμένη θεωρείται και η διαμόρφωση της Γηραιάς Ηπείρου μέσα από την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, καθώς και οι διαφορετικές ανάγνωσεις των ιστορικών ενοχών ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση για την πτώση της Κωνσταντινούπολης.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι «δύσβατη» η επιλογή των βιβλίων για τη διδασκαλία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης δεν είναι δυνατόν να επιλέγονται βιβλία αυτούσια, καθώς πολλά τα μεγάλα κείμενα του Ελληνισμού καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του. Ωστόσο, τα παραπάνω βιβλία προσδίδουν πολλά στη γνώση και στα ένστικτα των αναγνωστών απ’ όσα παραμένουν ανέκφραστα (ή εκφραστικώς στρεβλά), θέτοντας τα σε μία δίκαιη διάσταση.
