Η χρονική περίοδος από το θάνατο Μεγάλου Αλεξάνδρου, στη Βαβυλώνα το 323 π.Χ., μέχρι και την κατάκτηση του Βασιλείου των Πτολεμαίων από τους Ρωμαίους, στην περίφημη ναυμαχία η οποία έγινε στο Άκτιον της Ακαρνανίας, στην είσοδο του Αμβρακικού κόλπου, στις 2 Σεπτεμβρίου 31 π.Χ., ονομάζεται στην Ιστορία «Ελληνιστική Περίοδος» ή Ελληνιστικοί Χρόνοι (σύνολο 323-31 = 292 χρόνια). Ο όρος είναι των Ευρωπαίων ιστορικών ως Hellenistic Era, όπως και το Βυζάντιο.

Κατά την περίοδο αυτή των τριών αιώνων, η ελληνική γλώσσα, η ελληνική φιλοσοφία και, γενικά, ο ελληνικός πολιτισμός, διαδόθηκαν στους λαούς της Ασίας, της Αιγύπτου, αλλά και της Ευρώπης και έγιναν διεθνείς με κύρια κέντρα την Αλεξάνδρεια και την Αντιόχεια και αντικατέστησαν σταδιακά, σε όλους τους τομείς, τις μεγάλες πόλεις της μητροπολιτικής Ελλάδας, οι οποίες παρακμάζουν. Το κέντρο βάρους της πολιτικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής μετατοπίστηκε προς την Ανατολή.

Κατά την περίοδο αυτή, το κράτος που δημιούργησε ο Μέγας Αλέξανδρος διαμελίζεται σε μεγάλα βασίλεια τα οποία διοικούνται από δυναστείες τις οποίες ίδρυσαν οι στρατηγοί του και παγιώνεται ένα νέο πολίτευμα το οποίο ονομάζεται «ελληνιστική βασιλεία». Η ελληνική γλώσσα εξελίσσεται βαθμιαία με βάση την αρχαία αττική διάλεκτο επηρεασμένη από ιωνικά στοιχεία και ονομάζεται η Κοινή ελληνική γλώσσα και ομιλείται έτσι μέχρι και τον 5ο μ.Χ. αιώνα.

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ

Ο ξαφνικός θάνατος του Μ. Αλεξάνδρου δεν του επέτρεψε να προετοιμάσει τη διαδοχή του. Οι στρατηγοί του ίδρυσαν τα λεγόμενα «ελληνιστικά βασίλεια» τα κυριότερα εκ των οποίων ήταν τέσσερα.

Α) Το Βασίλειο της Μακεδονίας. Ήταν το πιο ομοιογενές από φυλετική άποψη. Ο πληθυσμός του ήταν κυρίως Μακεδόνες. Στο θρόνο εδώ ανήλθε ο ετεροθαλής αδελφός του Μ. Αλεξάνδρου, Φίλιππος Αριδαίος, ο οποίος ήταν διανοητικά ανάπηρος, και ο γιος του στρατηλάτη από την Ρωξάνη, Αλέξανδρος Δ’, ο οποίος ήταν βρέφος. Ο Περδίκκας ανέλαβε την εποπτεία των δύο βασιλέων. Η εξουσία αυτή –των δύο βασιλέων και του Περδίκκα- αμφισβητήθηκε και γι’ αυτό ακολούθησε η δολοφονία και των τριών. Κανείς από τους διαδόχους δεν μπόρεσε να επιβληθεί και να διατηρήσει την ενότητα του κράτους και η Μακεδονία διασπάστηκε σε μικρότερα βασίλεια. Ακολούθησε μεγάλη αναρχία μέχρι που ο Αντίγονος Γονατάς ίδρυσε τη νέα μακεδονική δυναστεία. Η δυναστεία αυτή κυβέρνησε τη Μακεδονία μέχρι την εποχή που υποτάχθηκε στους κατακτητές Ρωμαίους το 168 π.Χ.
Β) Το Βασίλειο των Σελευκιδών ή το Βασίλειο της Συρίας. Ιδρυτής της δυναστείας αυτής είναι ο λεγόμενος Νικάτωρ, γιος του Αντίοχου, στρατηγός του Φιλίππου Β’, που μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου πήρε τη σατραπεία της Βαβυλωνίας. Το κράτος του ήταν το μεγαλύτερο από τα κράτη των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου και περιελάμβανε όλες τις ασιατικές εκτάσεις. Εκτεινόταν από το Αιγαίο μέχρι την Ινδία και από τον Καύκασο μέχρι τον Περσικό Κόλπο. Εδώ ζούσαν Έλληνες, Μήδοι, Πέρσες, Πάρθοι, Μεσοποτάμιοι, Φοίνικες, Ιουδαίοι και άλλοι. Στην επικράτεια τούτη ιδρύθηκαν πάμπολλες ελληνικές πόλεις.

Γ) Το Βασίλειο των Πτολεμαίων. Ιδρύθηκε από τον Πτολεμαίο Α’ ο οποίος μετά το θανάτου του Μ. Αλεξάνδρου, πήρε ως μερίδιό του την Αίγυπτο. Περιελάμβανε την Αίγυπτο, τη Λιβύη, την Κύπρο και τη νότια Συρία. Εδώ ζούσαν Έλληνες, Εβραίοι, Σημίτης, Πέρσες και άλλοι. Εδώ προστατεύτηκαν πολύ τα γράμματα και οι τέχνες από όλους τους ελληνομακεδόνες ηγεμόνες οι οποίοι έφεραν το όνομα Πτολεμαίος. Είχαν πρωτεύουσα την Αλεξάνδρεια όπου ιδρύθηκε η πιο σημαντική βιβλιοθήκη του αρχαίου κόσμου. Εδώ, επίσης, οι Εβδομήκοντα μετέφρασαν για τους ελληνίζοντες Εβραίους την Παλαιά Διαθήκη στα ελληνικά για να ικανοποιηθούν οι θρησκευτικές τους ανάγκες. Οι Αιγύπτιοι θεωρούσαν τους Πτολεμαίους διαδόχους των Φαραώ.

Δ) Το Βασίλειο της Θράκης. Ιδρύθηκε από τον Λυσίμαχο, στρατηγό του Μ. Αλεξάνδρου ο οποίος νικήθηκε και σκοτώθηκε σε μάχη με τον Σέλευκο.
Να σημειώσουμε εδώ ότι τους στρατηγούς αυτούς μιμήθηκαν και άλλοι ηγεμόνες της εποχής. Έτσι, στην Ήπειρο ο Πύρρος ίδρυσε ένα ισχυρό βασίλειο και προσπάθησε να επεκταθεί στην Ιταλία. Ηττήθηκε, όμως, από τους Ρωμαίους. Επίσης, στη Σικελία ο τύραννος Αγαθοκλής, ίδρυσε βασίλειο με την ένωση των Ελλήνων. Ο Φιλέταιρος, με τη βοήθεια του Σέλευκου, ίδρυσε το Βασίλειο της Περγάμου.

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

Σε όλο τον ελληνιστικό κόσμο ο κρατικός μηχανισμός στελεχώνεται από Έλληνες και το κυριότερο όργανο επικοινωνίας είναι η κοινή ελληνική γλώσσα, η οποία έγινε το όργανο της κρατικής γραφειοκρατίας, του στρατού, της διοίκησης και του εμπορίου. Τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα αποκτούν ελληνική παιδεία, μιλούν ελληνικά, χρησιμοποιούν ελληνικά ονόματα και ακολουθούν τον ελληνικό τρόπο ζωής. Αυτοί είναι οι ελληνίζοντες και ως συγγραφείς γράφουν μόνο στα ελληνικά. Οι Αλεξανδρινοί προωθούν την Ελληνική παντού.

Μετά την κατάκτηση του ελληνιστικού κόσμου από τους Ρωμαίους (31 π.Χ.) όλα αυτά χάνονται, όταν οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, για τη δική τους εξουσία -και ελέω θεού- νομιμοποιούν το χριστιανισμό, ο ελληνισμός, ως ελεύθερη και αντίθετη κοσμοθεωρία, σίγησε και από τότε δεν έχει προσφέρει τίποτε το αξιόλογο στον παγκόσμιο πολιτισμό μας.