Από τις αρχές του 20ού αιώνα, και πριν ακόμα, η Αίγυπτος ήταν προορισμός αρκετών Ελλήνων που αναζητούσαν μία νέα ζωή. Η μετανάστευση ήταν τόσο διαδεδομένη που υπήρχε ακόμα και πλοίο γραμμής που ξεκίναγε από τη Λήμνο και από άλλα νησιά του Αιγαίου, με προορισμό την Αλεξάνδρεια.
Ένα από τα χωριά της Λήμνου που είχε μοναδική σύνδεση με την Αυστραλία ήταν το Κοντοπούλι. Σε αυτό το χωριό γεννήθηκε ο Βασίλης Δημήτρης Πασσάς τον Απρίλιο του 1874, όταν ακόμα το νησί ήταν υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Βασίλης μετανάστευσε με τη γυναίκα του Ρόζα στο Πορτ Σάιντ, όπου έζησε μερικά χρόνια πριν πάρει πάλι μόνος του αυτή τη φορά, το δρόμο της ξενιτιάς για την Αυστραλία.
Ο Βασίλης ήταν μορφωμένος και δεν άργησε να βρει δουλειά ως διερμηνέας στην πολυσύχναστη τότε, προπολεμική πόλη του Σίδνεϊ. Μπορεί να μην γνωρίζουμε πολλά για τη ζωή του εκεί, αλλά είναι σίγουρο ότι θα συνάντησε αρκετά μέλη της ελληνικής παροικίας, βοηθώντας μέσω της δουλειάς του τους νέους μετανάστες να προσαρμοστούν στην καινούργια ζωή τους. Μπορεί ακόμα και να συναναστράφηκε με τον Πέτρο Ράδο, ο οποίος έφτασε τότε στην Αυστραλία από τη Μικρά Ασία.
Ο Βασίλης μαζί με τον Πέτρος κατατάχθηκαν εθελοντικά με τις Αυστραλιανές Αυτοκρατορικές Δυνάμεις (AIF) κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Βασίλης ως σκαπανέας ή μηχανικός στον τομέα Μηχανικών Μονάδων της Αυστραλίας. Το ταξίδι του για Γαλλία και Αγγλία ξεκίνησε από την Αυστραλία στις 30 Σεπτεμβρίου 1916, με το πλοίο «Αινείας». Κατά τη διαδρομή, το πλοίο μπάρκαρε και στο λιμάνι του Πορτ Σάιντ, όπου ίσως και να συνάντησε τη γυναίκα του Ρόζα.
Εκπαιδεύτηκε πρώτα στην Αγγλία πριν ταξιδέψει στη Γαλλία τον Μάρτιο του 1917, όπου οι Αυστραλιανές δυνάμεις προετοίμαζαν το έδαφος για μελλοντικές επιθέσεις, κατασκευάζοντας δρόμους, γέφυρες, χαρακώματα. Τόσο κοντά στο μέτωπο του πολέμου, ο Βασίλης θα ήταν ευάλωτος στα πυρά του εχθρού, όπου τόσοι μηχανικοί σκοτώθηκαν και τραυματίστηκαν. Στην επιστροφή του στην Αυστραλία του απονεμήθηκε το αστέρι 1914/15, το Βρετανικό Μετάλλιο Πολέμου.
Πριν από μερικά χρόνια, περπατούσα στους δρόμους του Κοντοπουλίου μαζί με την Χριστίνα Δεσποτέρη, την αντιπρόεδρο της Επιτροπής Μνήμης Λήμνου-Καλλίπολης, η οποία στη ζωή της, ακολούθησε τον ίδιο δρόμο που πήρε και ο Βασίλης πριν από τόσα χρόνια, φτάνοντας με την οικογένειά της στην Αλεξάνδρεια, σε μια χώρα που το 1940 φιλοξενούσε 25,000 Έλληνες. Ο πατέρας της υπηρέτησε μαζί με άλλους 6,000 Έλληνες της Αιγύπτου τις Συμμαχικές Δυνάμεις κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Κι εκείνη όπως και ο Βασίλης άφησε μαζί με την οικογένειά της την Αίγυπτο για την Αυστραλία.
Η Χριστίνα με ξενάγησε στα σοκάκια του Κοντοπουλίου, στα μεγαλοπρεπή σπίτια με τις περίτεχνες πύλες. Μία από τις πιο κεντρικές εκκλησίες του χωριού, ο ναός του Αγίου Δημητρίου, χτίστηκε με προσφορά του Εμμανουήλ και της Δέσποινας Δημητριάδη, μία οικογένεια εμπόρων που ζούσε στην Αλεξάνδρεια. Ένας ακόμα επιφανής Αλεξανδρινός Έλληνας ήταν ο Γιώργος Αβέρωφ, που μεταξύ των προσφορών του στην Ελλάδα ήταν και το πολεμικό πλοίο που απελευθέρωσε τη Λήμνο και άλλα νησιά από την Οθωμανική αυτοκρατορία τον Οκτώβριο του 1912. Ενώ πολλά χωριά της Ελλάδας φιλοξενούν στις πλατείες τους μνημείο στη μνήμη του Αβέρωφ, δυστυχώς δεν υπάρχει καμία αναφορά στον Βασίλη Πασσά.
Κι έτσι η Λήμνος, η βάση απ’ όπου γινόταν η εκστρατεία της Καλλίπολης το 1915, φιλοξένησε δεκάδες χιλιάδες Συμμαχικές Δυνάμεις, μεταξύ τους και τους ΑΝΖΑCs, καθώς και δύο τουλάχιστον άντρες που καταγόταν από το ίδιο το νησί. Ήταν κι άλλοι σκαπανείς που υπηρέτησαν στη Λήμνο, οι οποίοι όταν επέστρεψαν στην Αυστραλία διεκδίκησαν την ίδρυση ενός οικισμού για τους νέους στρατιώτες στο Shepparton της Βικτώριας, ο οποίος και ονομάστηκε «Λήμνος», για να τιμήσουν το νησί που τους φιλοξένησε και τους προστάτευσε.
Παραδόξως εάν κοιτάξει κανείς τον φάκελο υπηρεσίας του Βασίλη, θα δει ότι στον τόπο γέννησης αναγράφεται «Λήμνος, Βικτώρια» και όχι «Λήμνος, Ελλάδα». Ένα διοικητικό λάθος που όμως δείχνει τη σύνδεση που είχαν οι ANZACs με τη Λήμνο, συνδέοντας τον Βασίλη με τους σκαπανείς που αγάπησαν τόσο το νησί της γενέτειρας του.
Η ιστορία του Βασίλη και του Πέτρου είναι μόνο δύο μικρά βότσαλα στην ιστορία της ελληνικής μετανάστευσης και το ταξίδι των Ελλήνων προς την Αίγυπτο και μετά προς την Αυστραλία. Η επιθυμία τους να καταταχθούν με το στρατό της Αυστραλίας δείχνει πόσο είχαν ταυτιστεί με την καινούργια τους πατρίδα. Παρ’ όλα αυτά δεν υπάρχει ούτε μία αναμνηστική πλακέτα, και καμία δημόσια καταγραφή που να αναγνωρίζει την προσφορά τους κατά τον πόλεμο.
Τα καλά νέα είναι ότι η Χριστίνα και εγώ, ως μέλη του Συμβουλίου Επιτροπής Μνήμης Λήμνου-Καλλίπουλη, κάνουμε προσπάθειες για να αναγνωριστεί η προσφορά του με την ανέγερση μίας αναμνηστικής πλακέτας στο χωριό όπου γεννήθηκε.
*Ο Jim Claven είναι ιστορικός και συγγραφέας του βιβλίου που κυκλοφόρησε φέτος «Λήμνος και Καλλίπολη: Η αποκάλυψη», μία φωτογραφική αποτύπωση της Ιστορίας των Anzacs στο Αιγαίο το 1915-1916.
