Επιμελής μαθήτριά μου -πριν από χρόνια- παραπονιόταν για την ορθογραφία: «Γιατί στο επεισόδιο γράφεται με -ει- το επί, ενώ όλες οι άλλες λέξεις γράφονται ομαλά όπως: επιγραφή, επίδραση, επίλογος, επινόηση και χίλιες άλλες;». Όντως, η μαθήτρια είχε δίκιο και ήταν, πράγματι, επιμελής και είχε τον επίζηλο τίτλο «της καλύτερης στην ορθογραφία».
Εξήγησα τότε στην τάξη και σήμερα θα το επαναλάβω, ίσως σε ένα μεγαλύτερο ακροατήριο, που ενδιαφέρεται για την ελληνική γλώσσα. Η λέξη μας επεισόδιο είναι σύνθετη. Αποτελείται από τρεις λέξεις: επί + εις + οδός. Όταν έγινε σύνθετη το -ι- στην επί αποβλήθηκε και έμεινε το –εις- και έτσι μας έδωσε το επεισόδιο. Σημαίνει εδώ επάνω (επί) στην είσοδο. Εδώ όμως και η είσοδος είναι σύνθετη. εις+οδός=είσοδος όπως και έξοδος, καθοδός, μέθοδος, σύνοδος, πρόοδος, έφοδος και πάμπολλες άλλες μια και η οδός είναι μία από τις πιο παραγωγικές μας λέξεις επειδή δρόμοι/οδοί υπάρχουν παντού.
Το επεισόδιο σήμερα έχει αρκετές σημασίες: Λέμε καρδιακό επεισόδιο = ένα συμβάν της καρδιάς. Μία φιλονικία στο δρόμο = επεισόδιο, βλέπουμε στην τηλεόραση το τρίτο επεισόδιο της σειράς, στη μουσική έχουμε διάφορα επεισόδια, αλλά και στις τραγωδίες υπάρχουν επεισόδιο.
ΤΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΣΤΙΣ ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ
Ο Αριστοτέλης που είχε μελετήσει επισταμένα τη δραματική ποίηση διέκρινε σε αυτήν τα παρακάτω μέρη στο δράμα: Πρόλογος – πάροδος του χορού, πρώτο επεισόδιο, πρώτο στάσιμο του χορού, δεύτερο επεισόδιο, δεύτερο στάσιμο, τρίτο επεισόδιο, τρίτο στάσιμο και,τέλος, η έξοδος.
Τα επεισόδια στην τραγωδία ήταν τα διαλογικά μέρη της τραγωδίας τα οποία παρεμβάλλονταν μεταξύ των χορικών. Τα επεισόδια διαδραματίζονταν ανάμεσα στους υποκριτές και το χορό με απαγγελία. Τα επεισόδια ήταν τα κατεξοχήν δραματικά μέρη του έργου. Εξαντλούσαν την υπόθεση, περιείχαν τις συγκρούσεις των προσώπων και προωθούσαν την πλοκή του έργου. Ήταν γραμμένα σε στίχους με ρυθμό και η γλώσσα τους ήταν όπως μιλούσαν οι Αθηναίοι στην καθημερινή τους ζωή. Εδώ, όμως, είναι που η ελληνική γλώσσα καλλιεργήθηκε υποδειγματικά και γέμισε η Ελλάδα θέατρα.
ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Ένα από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας ποίησης είναι ο «Προμηθεύς Δεσμώτης». Το θέμα της τραγωδίας είναι η τιμωρία του Τιτάνα Προμηθέα από το μεγάλο Δία. Ο Προμηθέας άρπαξε τη φωτιά από τον Όλυμπο και την δώρισε στους ανθρώπους. Στο πρώτο επεισόδιο ο Προμηθέας εξιστορεί τις ευεργεσίες που πρόσφερε στο Δία και επίσης τονίζει την αχαριστία του. Στο δεύτερο επεισόδιο ο Προμηθέας απαριθμεί τις ευεργεσίες του προς τους ανθρώπους. Στο τρίτο επεισόδιο εμφανίζεται η Ιώ, η κόρη που ερωτεύτηκε ο Δίας και γι’ αυτό η Ήρα -γυναίκα του Δία- την καταδίκασε σε αιώνια περιπλάνηση. Στην Ιώ ο Προμηθέας θα προφυτεύσει το μέλλον της και, τέλος, αποκαλύπτει ότι από τη γενιά της θα γεννηθεί ο Λυτρωτής του.
Η τεχνική του Αισχύλου με αυτά τα τρία επεισόδια είναι αξεπέραστη. Σε ένα στατικό έργο ο ποιητής κατόρθωσε να δώσει μία εσωτερική κίνηση γεμάτη εικόνες, δράση και ψυχική ταραχή. Το έργο στο σύνολο του διατυπώνει απορίες και προβλήματα κάθε ανθρώπου, αλλά και κάθε εποχής.
Με την ευκαιρία, εμείς δεν μάθαμε μόνο την ορθογραφία του επεισοδίου, αλλά μπήκαμε νοερά στα επεισόδια του Προμηθέα Δεσμώτη που μας αποκαλύπτει ότι όλοι οι λαοί περιμένουν να γεννηθεί ένας πραγματικός Λυτρωτής, δημιούργημα της Ελληνικής φαντασίας και όχι της ασιατικής αλογίας.
ΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ
Η αγγλική γλώσσα δεν είχε κανένα επεισόδιο μέχρι τον 17ο και αρχές του 18ου αιώνα. Αυτό μαρτυρούν τα λεξικά: Episode = dialogue between chronic songs. From Greek epeisodion. Epi=on, εις=into, οδός=way. Χρησιμοποιείται με τις σημερινές ελληνικές σημασίες. Π.χ. The Battle of Hastings was an important episode in English history. (event, period). Επίσης: the most famous episode of the series is on tonight. (scene, part). Ως επίθετο: The book’s episodic plot is very hard to follow (επεισοδιακό).
Οι Άγγλοι απλοποίησαν το epeisodion σε episode, εμείς όμως ακολουθούμε -και καλά κάνουμε- τα στοιχεία του πιστοποιητικού γεννήσεως, και για μας θα είναι πάντα επεισόδιο. Εάν… γκουγκλίσει κανείς στον παγκόσμιο ιστό το episode, δίνει πάνω από 185 εκατομμύρια παραπομπές. Το επεισόδιο στο Google.gr δίνει πάνω από ένα δις παραπομπές. Άρα, η λέξη έχει πολιτογραφηθεί και στις δύο γλώσσες με την αξία της.
ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΜΑΣ
Στην καταναλωτική μας κοινωνία έχουμε καταβροχθίσει και όλες μας τις λέξεις με τρομερή λαιμαργία. Στη Μελβούρνη που ζούμε όλοι μας, υπάρχουν πολλά καταστήματα με το όνομα Episode. Εδώ πωλούνται όλων των ειδών επεισόδια: Περάστε και πάρτε καρδιακά επεισόδια, εγκεφαλικά, αιματηρά, δραματικά, πολιτικά, θλιβερά, μικρά, μεγάλα, νέα, οδυνηρά, περίεργα και τόσα άλλα τραγικά!
