Ένα μυστήριο πέτρινο κτίσμα ξεχωρίζει στον Κόλπο του Μούδρου της Λήμνου και, συγκεκριμένα, κοντά στην άκρη της γνωστής Χερσονήσου των Τούρκων. Το κωνικό αυτό κτίσμα ξεχωρίζει από τις παραλίες του κόλπου και τα πλοία που εισέρχονται ως σιωπηλός φρουρός μιας ιστορίας που μένει ακόμα να ειπωθεί.
Κυκλοφορούν αρκετές εκδοχές για την προέλευσή του. Κάποιοι λένε ότι κατασκευάστηκε κατά τη διάρκεια της εκστρατείας της Καλλίπολης από Αιγύπτιους εργάτες που συμμετείχαν στο έργο των Συμμαχικών Δυνάμεων της μετατροπής του νησιού σε στρατιωτική βάση. Και ίσως γι’ αυτό το σχήμα της δομής θυμίζει τις πυραμίδες της Αιγύπτου. Αλλά αυτή η θεωρία δεν αποδεικνύεται από τα στοιχεία που υπάρχουν στα αρχεία της εποχής. Όπως δεν αποδεικνύεται και η θεωρία που το συνδέει με πρόσφυγες από τη Ρωσία που έφτασαν στη Λήμνο το 1920-1921.
Ως ιστορικός που ερευνά την παρουσία των Συμμαχικών Δυνάμεων στη Λήμνο κατά την εκστρατεία της Καλλίπολης, έχω ψάξει πολλά Αρχεία και πηγές για να λύσω αυτό το μυστήριο. Τα στοιχεία που υπάρχουν σε αυστραλιανά Αρχεία, δείχνουν ότι πιθανόν η κατασκευή του οφείλεται σε Αυστραλούς μηχανικούς, τους ίδιους που κατασκεύασαν και την αυστραλιανή προβλήτα όταν κατέφτασαν στο νησί τον Μάρτιο του 1915. Πρόκειται για την πρώτη στρατιωτική μονάδα Μηχανικού.
Ξεφυλλίζοντας το ημερολόγιο πολέμου στην Καμπέρα, ο αναγνώστης μπορεί να βρει μια αναφορά σύμφωνα με την οποία «ανήγειραν παραθαλάσσιους φάρους».
Επιπλέον, ο δεκανέας William Turnley, έγραψε μετά τον πόλεμο, ότι «γύρω από το λιμάνι είχαν κατασκευαστεί σήματα πλοήγησης».
Ο λόγος της ανέγερσης ενός φάρου σε αυτή την τοποθεσία είναι φανερός. Ο κόλπος του Μούδρου έχει σκόρπια μικρά νησιά, νησίδες και επικίνδυνα αβαθή νερά. Έχει, άλλωστε, καταγραφεί, ότι στα αβαθή νερά του κόλπου προσάραξαν πλοία ακόμα και ένα υποβρύχιο. Στα ημερολόγια και απομνημονεύματα ναυτικών και στρατιωτών γίνεται αναφορά στην παρουσία φάρων που βοηθούσαν τα πλοία να εισέλθουν στον κόλπο του Μούδρου. Η ανάγκη ενός σημείου αναφοράς που να φαίνεται από τη θάλασσα και να προσδιορίζει τη Χερσόνησο των Τούρκων, θα ήταν κρίσιμη στην πλοήγηση των εκατοντάδων πλοίων που εισέρχονταν στα νερά του κόλπου εκείνη την περίοδο.
Έχω δει εκατοντάδες φωτογραφίες τραβηγμένες από Αυστραλούς και άλλους στρατιώτες των Συμμαχικών Δυνάμεων και σε πολλά από αυτά απεικονίζεται η χερσόνησος πάνω στην οποία βρίσκεται αυτή η κωνική δομή. Σε μία από αυτές που τράβηξε ο δεκανέας Albert Savage, φαίνεται αχνά στο βάθος το περίγραμμα μιας δομής, αλλά η ποιότητα της παλιάς φωτογραφίας δεν επιτρέπει την επιβεβαίωση ότι πρόκειται για τον μυστήριο φάρο.
Το μόνο που ξέρουμε σίγουρα είναι ότι σε αυτή την τοποθεσία υπήρχε ένας φάρος πλοήγησης που καθοδηγούσε τα πλοία των συμμαχικών δυνάμενων μέσα στον κόλπο του Μούδρου, και επίσης ότι αυτοί οι φάροι κατά πάσα πιθανότητα κατασκευάστηκαν από Αυστραλούς μηχανικούς.
Αυτή η σύνδεση των Αυστραλών με τους φάρους της Λήμνου είναι ένα σημαντικό μέρος της ναυτικής ιστορίας της Λήμνου κατά την εκστρατεία της Καλλίπολης. Από εκεί πέρασαν υποβρύχια της Αυστραλίας, Αυστραλοί μηχανικοί, πολεμικά πλοία του αυστραλιανού στρατού.
Τον Απρίλιο του 2021 θα πραγματοποιηθεί μία ιδιαίτερη τελετή σε αυτό το σημείο όπου θα τοποθετηθεί το Βασιλικό Ναυτικό Μνημείο Αυστραλίας Λήμνου. Το νέο μνημείο που θα τοποθετηθεί δίπλα στη μυστήρια αυτή πέτρινη δομή, είναι ένα κοινό έργο της Επιτροπής Μνήμης Λήμνου Καλλίπολης και των τοπικών Αρχών της Λήμνου. Εκεί, κάθε Απρίλιο θα πραγματοποιείται τελετή μνήμης της σύνδεσης της Λήμνου με τους ANZACs. Εύχομαι κάποια μέρα να αποκαλυφθεί όλη η ιστορία των μυστήριων φάρων της Λήμνου.
*Ο Jim Claven είναι ιστορικός, συγγραφέας και γραμματέας της Επιτροπής Μνήμης Λήμνου Καλλίπολης που ιδρύθηκε το 2011. Επικοινωνία: jimclaven@yahoo.com.au
